Topola (grad)

Topola
Topola;
	Topola i brdo Oplenac
	Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Šumadijski
Opština	Topola
Stanovništvo
— 2022.	4.588
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 15′ 10″ S; 20° 40′ 39″ I / 44.25288° S; 20.67737° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	221 m
	Topola Topola na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	34310
Pozivni broj	034
Registarska oznaka	ТО

Topola je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Šumadijskom okrugu. Prema popisu iz 2022. u naselju je živelo 4.588 stanovnika.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Topola se po prvi put pominje kao naselje za vreme austrijske okupacije severne Srbije (1717—1739). U popisu pograničnih nahija Srbije posle požarevačkog mira (1717) nalazila se u kragujevačkom distriktu pod imenom Dopala. Topola se zvala prvobitno selo Kamenica zbog istoimene rečice. Na samom drumu ka Beogradu, kod mesta zvanog Krečane, bilo je jedno drvo topole, i tu su se kiridžije zaustavljale, odmarale i dogovarale za sastanke „kod topole”. Tako je staro ime sela Kamenice zamenjeno novim Topola.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Prostire se u podnožju brda Oplenac na 80 km od Beograda, 42 km od Kragujevca, 40 km od Gornjeg Milanovca i 12 km od Aranđelovca. Okružena je dolinom Kamenice, dolinom Jasenice, Oplencom i njegovom listopadno - četinarskom šumom. U gradu sa nadmorskom visinom centra od oko 250 m vlada umereno-kontinentalna klima sa prosečnom temperaturom od 11 °C.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Ovaj prostor se naglo naseljava Srbima koji posle Kosovske bitke uzmiču pod naletom Osmanlija. Uspomena na stara naselja se očitava u mnogim selima oko Topole u vidu starih i napuštenih grobalja. Prolazili su ovim područjem ratni vihori, smenjivale i ponovo vraćale razne uprave raznih carevina, raseljavalo i doseljavalo stanovništvo zahvaćeno i dvema velikim seobama od kojih je ona iz 1690. bila najvećih razmera. Zbog raznih vidova konstantnog otpora narod sa ovog prostora tuđinskim vlastima je ovaj deo Srbije uvek bio nesigurno područje. Šumski kompleks ove sredine je bio nepokorivo carstvo slobode. Na ovom prostoru, neposredno pored Topole u selu Markovac (kod Mladenovca) zaselak Crkvine je umro prvi srpski despot Stefan Lazarević (1427. godine). Dokaz o ovome postoji na velikom kamenom obeležju u porti crkve u Crkvinama. Obeležje je izrađeno od venčačkog mermera i natpis iz 1427. godine je još uvek čitljiv. Do zabune u istorijskim spisima da je despot umro u Stojniku (opština Aranđelovac) dolazi zbog toga što je ceo taj kraj nekada pripadao Stojniku. Takođe do zabune u nekim istorijskim spisima dolazi i zbog postojanja još jednog Stojnika podno Kosmaja prema Beogradu. Na jugu od Topole je 20. juna 1459. godine pao kao poslednje uporište despotovine, utvrđen grad Rudnik. U Topoli, kao uspomena na to vreme, jedan zaselak nosi naziv Despotovica. Sa zapadne strane na svega sat hoda na padinama planine Venčac gde su mu bili dvori, otcepio se 1510. godine vlastelin Pavle Bakić u pratnji svojih kopljanika, postavši uskoro poslednji srpski despot u Ugarskoj (1525-1537).

Postanak[uredi | uredi izvor]

Topola se zvala prvobitno selo Kamenica zbog istoimene rečice. Današnju varošicu osnovao je Karađorđe Petrović oko 1781. godine na desnoj obali rečice Kamenice. Ovo Karađorđevo naselje je uništeno u Prvom srpskom ustanku, kada je Kučuk-Alija pustošeći Šumadiju 1804. godine u naletu na Topolu zapalio Karađorđevu kuću. Druga faza naseljavanja i teritorijalnog razvoja Topole, počela je izgradnjom utvrđenog grada 1805. godine. Vožd je na mestu svoje uništene kuće sagradio novu, na dva sprata, a pored nje i druge zgrade. Sve je to ogradio palisadama sa puškarnicama. Na taj način je Topola postala utvrđeno strategijsko naselje. Sa uspešnim razvojem srpskog ustanka Topola kao Karađorđeva prestonica dobija i veći politički značaj. Karađorđe je počev od 1808. pa do 1813. godine preuredio i još jače utvrdio svoj grad izgradivši visoke, široke i jake spoljne zidove, kule stražare, konake, školu, crkvu i druge zgrade. Topola je postala centar državnog života, zborno mesto naroda iz oslobođenih i neoslobođenih krajeva. U njoj se primaju strani poslanici za pregovore i dogovore. Uporedo sa varošicom razvijalo se i selo Topola. Iako je nahija bila sa centrom u Kragujevcu, Topola je po značaju bila ispred kao prestonica ustaničke Srbije gde je naseljen vožd.^[1]

Razvoj[uredi | uredi izvor]

Tek što je završen Karađorđev grad propašću Prvog srpskog ustanka i Topola je teško postradala. Turci su porušili grad i građevine a od njih su ostali samo zidovi ruševine. Polet u razvoju Topole osetio se dolaskom na vlast Karađorđevog sina Aleksandra. Obnovio je očevu zadužbinu što je izazvalo jače naseljavanje pa se razvila čaršija sa obe strane druma Beograd-Kragujevac sa lepim zgradama i dućanima. Povratak Obrenovića na vlast 1858. godine se osetio i u Topoli i njenom daljem razvoju. Namesništvo koje je upravljalo u ime maloletnog Milana Obrenovića, a posle pogibije kneza Mihaila 1868. godine je Karađorđev grad kao državno vlasništvo ponudilo na javnu licitaciju. Narod iz okolnih sela i Topole je uspeo da sakupi novac i otkupio je Karađorđevu crkvu za svoju crkvenu opštinu. Karađorđev grad je i dalje propadao zapušten i prepušten sam sebi, i vremenu. Ostaci Karađorđevog grada u Topoli su te 1877. godine postali utočište pobunjenom drugom lepeničkom bataljonu. Topolska buna je unela dosta panike u redove obrenovićevaca, tim pre što se širila i vest o dolasku Petra Karađorđevića na presto. To je nateralo kneza Milana Obrenovića da na ministarskoj sednici 27. novembra 1877. donese ukaz o uvođenju vanrednog stanja u lepenički i jasenički srez. Doneta je odluka da se u Topolu uputi vojska pod koju su činile jedna četa pešadije iz Beograda i tri čete pešadije iz Smedereva, eskadron konjanika i topovska baterija. Vojska pod komandom pukovnika Jovanovića je brzo ugušila pobunu i već 29. novembra, u popodnevnim satima zauzela Topolu. Po naređenju pukovnika i uz blagoslov kneza Milana Obrenovića vojska je krenula da ruši ostatke Karađorđevog grada. Dolaskom na vlast kralja Petra I (1903) Topola se počinje razvijati i dobijati sve veći značaj a već naredne godine varošica se odvaja od sela i postaje samostalna opština i trgovačko-zanatsko naselje.

Znamenitosti[uredi | uredi izvor]

Obnavljajući Topolu, Karađorđe je naročitu pažnju posvetio zidanju crkve Presvete Bogorodice. Kao osnivač dinastije, on je podigao sebi zadužbinu i u njoj svoju porodičnu grobnicu. Gradnja crkve je počela 1811. godine i zidana je na svod, sa jednim kubetom i zvonarom u jugoistočnoj kuli od tvrđave, u kojoj su bila tri zvona izlivena u beogradskoj topolivnici. To su prva zvona koja su se oglasila u slobodnoj Srbiji. Crkva je bila pokrivena ćeramidom, a kube klisom. Grobnica je postavljena u crkvi uz ikonostas. Završni radovi i patosiranje poda kamenom iz Studenice, enterijer i živopisi urađeni su do jula 1813. U jesen iste godine Srbija je okupirana a Turci su crkvu zapalili. Tada je izgoreo i ikonostas koji je izgradio Zograf Jeremija Mihajlović a freske u crkvi, delo ustaničkog vojvode Petra Nikolajevića Molera su nagrđene (svecima su boli oči, i odsecali noseve i uši). Kralj Petar I Karađorđević je na Oplencu podigao zadužbinu crkvu Svetog Đorđa u kojoj su grobovi umrlih članova dinastije Karađorđević a gradnja je trajala od 1910. do 1930. godine a oko nje su izgrađeni u parkovskom prostoru Petrova kuća, kao stan za sveštenika, Kraljeva i Kraljičina vila i Zadužbinski dom, sadašnji hotel. Kralj Aleksandar je 19. oktobra 1922. otkrio spomenik izginulim Topolcima.^[2]

Danas Topolu karakteriše i nadaleko poznata Oplenačka berba, manifestacija koja se održava svake jeseni kao dokaz tradicije proizvodnje vina na ovom području. Tako se Topola razvila u svojevrstan šumadijski turističko-kulturni centar sa dobrom saobraćajnom povezanošću i bogatim prirodnim motivima.

Ovde se nalaze Kulturni centar Topola, Karađorđeva crkva u Topoli, OŠ „Karađorđe“ (Topola), Biblioteka „Radoje Domanović“ Topola i Poklonički krst.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Topola (varošica) živi 4348 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,1 godina (37,4 kod muškaraca i 40,6 kod žena). U naselju ima 1811 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,99.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećene su oscilacije u broju stanovnika.

Demografija^[3]
Godina	Stanovnika
1948.	965
1953.	1.467
1961.	1.761
1971.	2.876
1981.	3.482
1991.	4.592	4.506
2002.	5.422	5.546
2011.	4.973

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[4]

Srbi	5.171	95,37%
Crnogorci	38	0,70%
Jugosloveni	29	0,53%
Hrvati	9	0,16%
Albanci	7	0,12%
Makedonci	6	0,11%
Slovenci	3	0,05%
Romi	3	0,05%
Rusi	2	0,03%
Česi	1	0,01%
Ukrajinci	1	0,01%
Muslimani	1	0,01%
Bugari	1	0,01%
nepoznato	134	2,47%

Stanovništvo prema polu i starosti^[5]


	m	ž
?	18	22
80+	29	53
75—79	47	89
70—74	104	131
65—69	137	140
60—64	132	171
55—59	121	134
50—54	196	264
45—49	257	231
40—44	194	272
35—39	158	182
30—34	152	155
25—29	171	185
20—24	213	205
15—19	236	194
10—14	192	163
5—9	138	132
0—4	115	89
Prosek :	37,4	40,6

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	327	474	603	958	1.170	1.481	1.811

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	323	428	375	441	142	78	19	4	1	0	2,99

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	2.165	662	1.384	68	42	9
Ženski	2.428	522	1.385	394	117	10
UKUPNO	4.593	1.184	2.769	462	159	19

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	985	43	0	38	261
Ženski	923	23	0	9	212
UKUPNO	1.908	66	0	47	473
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	49	34	182	58	61
Ženski	22	10	206	55	22
UKUPNO	71	44	388	113	83
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	30	15	55	54	24
Ženski	41	15	78	104	75
UKUPNO	71	30	133	158	99
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	23	0	0	58
Ženski	29	0	0	22
UKUPNO	52	0	0	80

Sport[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac: „Studija zaštite kulturnog nasleđa opštine Topola“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. jul 2014), Kragujevac (2011), pristup 2. april 2013.
^ "Politika", 20. okt. 1922., str. 4
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac: „Studija zaštite kulturnog nasleđa opštine Topola“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. jul 2014), Kragujevac (2011), pristup 2. april 2013.

[2] "Politika", 20. okt. 1922., str. 4

[3] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[4] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[5] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

p r u Istorijske prestonice Srbije
Srednjovekovne	Skadar (-9. vek) Destinik (9. vek) Kotor (10. vek) Ston (10. vek) Ras (12—13. vek) Niš (12. vek) Debrc (13. vek) Beograd (13—14. vek) Skoplje (13—14. vek) Prizren (14. vek) Ser (14. vek) Kruševac (14—15. vek) Beograd (15. vek) Smederevo (15. vek) Subotica (16. vek) Slankamen (16. vek)
Savremene	Subotica (1526—1527) Segedin (1526—1527) Topola (1805—1813) Kragujevac (1818—1841) Temišvar (1849—1860) Beograd (1841—1915) Niš (1915) Beograd (od 1918)