Istorija Jevreja u Grčkoj

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Jevreji u Grčkoj
Ukupna populacija
4,500[1]
Jezici
grčki, hebrejski, judejsko-španski
Religija
judaizam

Jevreji su prisutni u Grčkoj još od četvrtog veka pre nove ere. Najstarija i najkarakterističnija jevrejska grupa koja je naselila Grčku su Romanioti, takođe poznati kao "grčki Jevreji". Pojam "grčki Jevrejin" uglavnom se koristi za bilo koju osobu jevrejskog porekla ili vere koja živi ili potiče iz moderne regije Grčke.

Osim Romaniota, različito jevrejsko stanovništvo je živelo u zajednicama širom Grčke i u susednim područjima s pretežno grčkim stanovništvom. Grčka je imala veliku populaciju sefardskih Jevreja kao i istorijski centar sefardskog života; grad Salonica ili Solun, u grčkoj Makedoniji, nazvan je "Majka Izraela"[2]. Grčki Jevreji su odigrali važnu ulogu u ranom razvoju hrišćanstva i postali su izvor obrazovanja i trgovine za Vizantijsko carstvo i tokom perioda osmanske Grčke, do patnje u holokaustu nakon što je Grčka osvojena i okupirana od strane sila Osovine uprkos napora Grka da ih zaštite[3] [4]. Nakon Holokausta, veliki procenat preživele zajednice emigrirao je u Izrael ili u Sjedinjene Države.

Jevrejska zajednica u Grčkoj trenutno ima oko 8.000 ljudi, uglavnom skoncentrisanih u Atini, Solunu, Larisi, Volosu, Halkidi, Janjini, Trikali, Krfu i u funkcionalnim sinagogama na Kritu, veoma malo njih ostaje u Kavali i Rodosu[5]. Grčki Jevreji danas u velikoj meri "žive jedan uz drugog u harmoniji" sa hrišćanskim Grcima, kaže predsednik grčkog Komiteta za Jevrejski muzej Grčke[6], gde i dalje nastavljaju da rade sa drugim Grcima i Jevrejima širom sveta u borbi protiv bilo kakvog porasta antisemitizma u Grčkoj. Trenutno Jevrejska zajednica Grčke ulaže velike napore da osnuje Muzej holokausta u zemlji[7]. Biće postavljen stalni paviljon o holokaustu grčkih Jevreja u Aušvicu. Delegacija i predsednik jevrejskih zajednica u Grčkoj sastali su se u novembru 2016. sa grčkim političarima i zamolili ih za podršku u njihovom zahtevu da se vrate arhivi zajednice u jevrejskoj zajednici u Solunu iz Moskve[8].

Jevrejske kulture u Grčkoj[uredi | uredi izvor]

Većina Jevreja u Grčkoj su Sefardi, ali Grčka je takođe dom jedinstvene romaničke kulture. Pored Sefarda i Romaniota, postojale su i neke severno-italijanske, sicilijanske, apulijske, provansalske, mizrahije i male aškenaske zajednice u Solunu i drugde. Sve ove zajednice nisu imale samo svoje običaje (minhag), već su imale i vlastite novine štampane za zajednice u Grčkoj. Velika raznolikost jevrejskih običaja u Grčkoj bila je jedinstvena[9].

Romanioti[uredi | uredi izvor]

Romaniotski Jevreji žive na teritoriji današnje Grčke više od 2000 godina. Njihov istorijski jezik bio je judeo-grčki jezik, dijalekt grčkog jezika, ali taj jezik nije zabeležen kod nijednog živog govornika; današnji grčki Romanioti govore grčki. Velike zajednice su se nalazile u Janjini, Tebi, Halkidi, Krfu, Arti, Korintu i na ostrvima Lezbos, Hios, Samos, Rodos i Kipar, između ostalih. Romanioti su istorijski različiti od Sefarda, od kojih su se neki nastanili u Grčkoj nakon progona Jevreja iz Španije 1492. godine. Svi, osim malog broja Romaniota Janjine, najveće preostale rimske zajednice koja nije asimilirana u sefardsku kulturu, ubijeni su u holokaustu. Janjina danas ima 35 živih Romaniota[10].

Sefardi[uredi | uredi izvor]

Većina Jevreja u Grčkoj su Sefardi čiji su preci napustili Španiju, Portugal i Italiju. Oni su se uglavnom naselili u gradovima kao što su Solun, grad koji je trebalo da se zove "Majka Izraela" u godinama koje dolaze. Tradicionalni jezik grčkog Sefarda je bio judejsko-španski i do holokausta, zajednica "je bila jedinstvena mešavina osmanskog, balkanskog i španskog uticaja"[11]. Zajednica je bila poznata po svom stepenu obrazovanja. Fondacija za unapređenje sefardskih studija i kulture naziva Solunsku sefardsku zajednicu "nesumnjivo jednim od najvažnijih na svetu"[12].

Istorija judaizma u Grčkoj[uredi | uredi izvor]

Pod u sinagogi u Grčkoj, 300 n.e.

Prvo zabeleženo spominjanje judaizma u Grčkoj datira od 300-250 godine pre Hrista na ostrvu Rodos. U 2. veku pre nove ere, Hirkan, vođa jevrejske zajednice u Atini, bio je počašćen podizanjem statue u agori[13].

Prema Edmundu Vekenstedtu, Ganimed je bio Semit, kao i njegova braća Ilus i Asarakos. Prema Josipu, čak i ranije pominjanje grčkog pisca o helenizovanom Jevrejinu bilo je pronađeno u delu "De Somno" (nepostojeći) od strane grčkog istoričara Klearha iz Solija. Ovde Klearh opisuje sastanak Aristotela (koji je živeo u 4. veku p. n. e.) i Jevrejina u Maloj Aziji, koji je tečno govorio grčki jezik i mislio:

Pa čovek je bio Jevrejin iz Kele Sirije (savremeni Liban) . Ovi Jevreji su izvedeni od indijskih filozofa, a zvali su ih Indijanci Kalani. Veliki krug prijatelja i je bio na putu od unutrašnjosti do obale, ne samo da su govorili grčki, već su imali dušu Grka. U toku mog boravka u Aziji, on je obišao ista mesta kao i ja i došao da razgovara sa mnom i neki drugi naučnici, da bi testirali naše učenje, ali onaj koji je bio intiman sa mnogim kultivisanim osobama - to je onaj koji nam je preneo nešto svoje[14]. '"

Arheolozi su otkrili drevne sinagoge u Grčkoj, uključujući sinagogu u Atini u Agori i sinagogi Delos iz 2. veka p. n. e.

Grčki Jevreji su odigrali važnu ulogu u grčkoj istoriji, od rane istorije hrišćanstva, preko Vizantijskog carstva i osmanske Grčke, do tragičnog gotovog uništenja zajednice, nakon što je Grčka potpala pod nacističku Nemačku u Drugom svetskom ratu.

Helenistički period[uredi | uredi izvor]

Makedonsko carstvo pod Aleksandrom Velikim osvojilo je nekadašnje Judejsko kraljevstvo 332. godine p. n. e. porazivši persijsko carstvo koje je držalo teritoriju od Kirovog osvajanja Vavilonaca. Posle Aleksandrove smrti, ratovi u Dijadohi su brzo doveli do teritorije koja je promenila vladavinu, pošto su se Aleksandarovi naslednici borili za kontrolu nad persijskim teritorijama. Region je na kraju postao pod kontrolom dinastije Ptolemejidi, a područje je postajalo sve više helenističko. Jevreji iz Aleksandrije stvorili su "jedinstveni spoj grčke i jevrejske kulture"[15], dok su jevreji u Jerusalimu bili podeljeni između konzervativnih i pro-helenskih frakcija. Uz uticaj ove helenističke fuzije na Jevreje koji su se našli u grčkom carstvu, Karen Armstrong tvrdi da je turbulencija u periodu između smrti Aleksandra i 2. veka pre nove ere dovela do ponovnog oživljavanja jevrejskog mesijanizma[15] koji bi inspirisao revolucionarni osećaj kada je Jerusalim postao deo Rimskog carstva.

Rimsko doba[uredi | uredi izvor]

Pavle od Tarza (apostol Pavle)

Helenistička Grčka i Makedonija pale su pod Rimsku imperiju 146. godine pre nove ere. Jevreji koji žive u rimskoj Grčkoj imali su drugačije iskustvo od onih u provinciji Judeja. Novi zavet opisuje grčke Jevreje kao posebnu zajednicu od Jevreja Judeje, a Jevreji Grčke nisu učestvovali u Prvom jevrejsko-rimskom ratu ili kasnijim sukobima. Jevreji u Solunu, koji govore dijalektom grčkog jezika i žive u helenizovanom postojanju, pridružili su se novoj jevrejskoj koloniji u 1. veku naše ere. Jevreji u Solunu "uživali su široku autonomiju" u rimsko doba[2].

Prvobitno progonitelj ranih jevrejskih hrišćana do njegovog obraćenja na putu za Damask, Pavle od Tarza, koji je bio helenizirani Jevrej iz Tarza, bio je instrument u osnivanju mnogih hrišćanskih crkava širom Rima, uključujući Malu Aziju i Grčku. Pavlovo drugo misionarsko putovanje obuhvatalo je proterivanje Jevreja iz sinagoga u Solunu dok jevrejska zajednica nije isterala iz grada.

Vizantijsko carstvo[uredi | uredi izvor]

Aleksandru Velikom rabini nude zlato i srebro

Nakon raspada Zapadnog rimskog carstva, elementi vizuelne rimske civilizacije su se nastavili u vizantijskom carstvu. Jevreji u Grčkoj počeli su da dobijaju sve veću pažnju od rukovodstva Vizantije u Carigradu. Neki vizantijski carevi su bili željni da iskoriste bogatstvo Jevreja u Grčkoj i uveli posebne poreze kod njih, dok su drugi pokušali da ih prinudno preobraćate u hrišćanstvo. Ovaj potonji pritisak je imao malo uspeha, jer su mu se opirali i jevrejska zajednica i grčki hrišćanski sinodi[2].

Sefer Josipon je u 10. veku zapisivao hronike u vizantijskoj južnoj Italiji tamo gde je jevrejska zajednica grčki govorila. Juda Leon ben Moses Moskoni, Jevrejin iz Ohrida, kasnije je uredio i proširio hronike Sefera Josipona[16][17].

Prvo naseljavanje aškenaskih Jevreja u Grčkoj dogodilo se 1376. godine, ukazujući na useljavanje Aškenaza iz Mađarske i Nemačke kako bi se izbegao progon Jevreja tokom 15. veka. Jevrejski imigranti iz Francuske i Venecije takođe su stigli u Grčku i stvorili nove jevrejske zajednice u Solunu[2].

Frankokratija[uredi | uredi izvor]

Četvrti krstaški rat degradirao je položaj Jevreja u novim franačkim zemljama na grčkom tlu koje su ranije bile delovi Vizantijskog carstva. Jevreji su u to vreme bili ekonomski moćni, iako malobrojni i sastavljali su sopstvenu zajednicu, odvojenu od hrišćana i bavili se pozajmljivanjem novca (zelenašenjem)[18].

osmansko carstvo[uredi | uredi izvor]

Grčkom je vladala osmanska imperija od sredine 15. veka, do završetka prvog grčkog rata za nezavisnost koji je završen 1832. godine, a zatim i prvog balkanskog rata 1913. godine. U tom periodu, centar jevrejskog života na Balkanu bio je Solun. Solunski Sefardi bili su ekskluzivni krojači za osmanske janjičare i uživali su ekonomski prosperitet kroz komercijalno trgovanje na Balkanu.

Jevrejski kvart u Solunu
Enterijer sinagoge Kahal Šalom na Rodosu

Posle proterivanja iz Španije, između petnaest i dvadeset hiljada sefarda nastanilo se u Solunu. Prema Jevrejskoj virtuelnoj biblioteci: "Grčka je postala utočište verske tolerancije za Jevreje koji su bežali od španske inkvizicije i drugih progona u Evropi. Osmanlije su pozdravile Jevreje jer su poboljšale ekonomiju. Jevreji su zauzeli administrativne položaje i igrali važnu ulogu u intelektualnim i komercijalni život širom carstva. " [19] Ovi imigranti osnovali su prvu štamparsku mašinu u gradu a grad je postao poznat kao centar za trgovinu i učenje[2]. Prognanstvo iz drugih jevrejskih zajednica povećalo je jevrejsko stanovništvo grada, dok su 1519. godine Jevreji bili većinsko stanovništvo. Osmanski Jevreji su morali da plaćaju posebne "jevrejske poreze" osmanskim vlastima. Ovi porezi su uključivali harač, džiziju, ispendžu i rav porez. Ponekad bi lokalni vladari takođe ubirali poreze za sebe, pored poreza koji su upućeni centralnim vlastima u Carigradu.

Godine 1519, Jevreji su činili 56% stanovništva Soluna, a 1613. godine njihov je udeo u stanovništvu bio 68%[20].

Godine 1523, u Veneciji je objavljeno prvo štampano izdanje Mahzorske Rumunije, od strane konstantinopoljskih Jevreja. Ovo izdanje predstavlja verovatno najstariji jevrejski evropski molitveni obred. Poliglotsko izdanje Biblije, objavljeno u Konstantinopolju 1547. godine, ima hebrejski tekst na sredini stranice, sa judeo-španskim prevodom sa jedne strane i jevanskim prevodom s druge strane.

Sredinom 19. veka, međutim, došlo je do promene grčkog jevrejskog života. Janjičari su uništeni 1826. godine, a tradicionalne komercijalne rute su bile zahvaćene od strane velikih sila Evrope. Sefardska populacija u Solunu porasla je na dvadeset pet do trideset hiljada članova, što je dovelo do oskudice resursa i higijenskih problema. Krajem veka došlo je do velikih poboljšanja, budući da je merkantilno vođstvo Sefardske zajednice, posebno porodice Alatini, iskoristilo nove trgovinske mogućnosti sa ostatkom Evrope. Prema istoričaru Miši Gleniju, Solun je bio jedini grad u Carstvu gde su neki Jevreji "koristili nasilje protiv hrišćanskog stanovništva kao sredstvo za konsolidaciju njihove političke i ekonomske moći"Glenny 1999, str. 183</ref>, pošto su trgovci iz jevrejske populacije zatvorili vrata trgovcima grčke i slovenske populacije i fizički zastrašivali svoje rivale. Uvođenjem modernog antisemitizma sa imigrantima sa Zapada kasnije tokom veka, štaviše, neki od Solunskih Jevreja ubrzo su postali meta grčkih i jermenskih pogroma. Jevrejska zajednica u Solunu činila je više od polovine gradskog stanovništva do ranih 1900-ih. Kao rezultat jevrejskog uticaja na grad, mnogi nejeevrejski stanovnici Soluna govorili su Ladino, jezik sefardskih Jevreja i grad je bio praktično zatvoren u subotom, dajući joj ponekad ime 'Mali Jerusalim'[21]. Mnogi pomorski putnici koji su došli u luku Solun duhovito su se prisetili da je Solun bio grad u kojem su ljudi radili samo četiri dana dok su se odmarali tri uzastopna dana. To je bilo zbog tri glavne religije kojih se stanovništvo pridržavalo i njihovih odmora : petak za muslimane, subota za Jevreje i nedelja za hrišćane.

Nezavisna Grčka[uredi | uredi izvor]

Generalno lojalni Osmanskom carstvu, Jevreji iz južne Grčke nisu imali pozitivan stav prema Grčkom ratu za nezavisnost; takvim stavom su često postali i meta revolucionara.

Osmanska vlast u Solunu završila se mnogo kasnije, 1912. godine, kada su grčki vojnici ušli u grad u poslednjim danima Prvog balkanskog rata. Status Soluna nije bio rešen od strane Balkanskog saveza pre rata, a Gleni piše da su se neki među većinskim jevrejskim stanovništvom u gradu prvo nadali da će grad biti pod kontrolom Bugarske[22]. Bugarska kontrola bi držala grad na čelu nacionalne trgovinske mreže, dok bi grčka kontrola mogla uticati na one iz određenih društvenih slojeva i na etničke grupe, što je položaj Soluna kao destinacije trgovanja među balkanskim selima. Međutim, nakon oslobođenja, grčka vlada je dobila podršku gradske jevrejske zajednice, a Grčka je bila jedna od prvih zemalja koja je prihvatila Balforovu deklaraciju, 1917[13].

Godine 1934, veliki broj Jevreja iz Soluna se iselilo u Palestinu, naseljavajući se u Tel Avivu i Hajfi. Oni koji nisu mogli da prođu britanske imigracione ograničenja jednostavno su došli na turističke vize i nestali u grčkoj zajednici Tel Aviva. Među njima je bilo oko 500 radnika i njihovih porodica, koji su se nastanili u Hajfi da bi radili u novoizgrađenoj luci[23].

Kasnije, uspostavljanjem 1936. režima Metaksasa, koji nije bio tipično neprijateljski prema Jevrejima uopšte, uprkos fašističkom karakteru, stav Grčke prema jevrejskoj zajednici je dodatno poboljšan.

Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Jevrejski vojnici na albanskom frontu
Falsifikovana lična karta za Jevrejku tokom Rata
Žene plaču prilikom deportacije Jevreja za Aušvic.[24][25]
Memorijal holokausta u Solunu
Memorijal holokausta na Rodosu

Tokom Drugog svetskog rata, Grčku su osvojile nacističke Nemačke trupe i okupirale sile Osovine. 12.898 grčkih Jevreja borilo se u grčkoj vojsci, jedan od najpoznatijih među njima je bio pukovnik Mordehaj Frizis. Nemci su prikupljali obaveštajne podatke o jevrejskoj zajednici u Solunu od 1937. godine[13]. Ubijeno je oko 60.000 do 70.000 grčkih Jevreja, ili najmanje 81% jevrejskog stanovništva zemlje; posebno u jurisdikcijama okupiranim od strane nacističke Nemačke i Bugarske. Iako su Nemci[26] deportovali veliki broj grčkih Jevreja, neke su uspešno sakrili njihovi grčki susedi.

Gubici su bili značajni u mestima kao što su Solun, Janjina, Krf ili Rodos, gde je većina jevrejske populacije deportovana i ubijena. Nasuprot tome, veći procenat Jevreja je mogao da preživi, gde je lokalno stanovništvo pomoglo i sakrilo progonjene Jevreje, kao što su Atina, Larisa ili Volos. Možda su najvažniji spasilački napori održani u Atini, gde je oko 1.200 Jevreja dobilo lažne lične karte nakon napora nadbiskupa Damaskinosa i šefa policije Angelosa Eberta[27].

11. jula 1942. godine Solunski Jevreji su bili u pripremi za robovski rad. Zajednica je platila naknadu od 2 milijarde drahmi za slobodu. Ipak, 50.000 ljudi je upućeno u Aušvic, a većina od njihovih 60 sinagoga i škola je uništena, kao i staro jevrejsko groblje u centru grada. Preživelo je samo 1.950[3] [28]. Mnogi preživeli su kasnije emigrirali u Izrael i SAD. Danas Jevrejska populacija u Solunu broji oko 1.000 i održava dve sinagoge[28].

Jevreji u Solunu[uredi | uredi izvor]

Godina Totalna populacija Jevrejska populacija Procenti Jevreja
1842 70.000 36.000 51%
1870 90.000 50.000 56%
1882/84 85.000 48.000 56%
1902 126.000 62.000 49%
1913 157.889 61.439 39%
1943 53.000
2000 363.987 1.400 0,3%

[28]

Na Krfu, nakon pada italijanskog fašizma 1943. nacisti su preuzeli kontrolu nad ostrvom. Gradonačelnik Krfa u to vreme, Kolas, bio je poznati saradnik i nacisti su donosili razne antisemitske zakone koji su formirali okupacionu vladu ostrva. Početkom juna 1944. godine, dok su saveznici bombardovali Krf kao preusmeravanje od iskrcavanja u Normandiji, Gestapo je okupio Jevreje grada, privremeno ih zatvorio u starom gradu i 10. juna ih je poslao u Aušvic gde je malo njih preživelo[29]. Međutim, otprilike dve stotine od ukupno 1.900 stanovnika uspelo je pobeći[30]. Mnogi među lokalnim stanovništvom u to vreme pružili su utočište onim 200 Jevreja koji su uspeli da pobegnu od nacista. Isto tako, istaknuti deo starog grada se do današnjeg dana zove Evraiki (ρβραικ) što znači jevrejsko predgrađe kao priznanje jevrejskom doprinosu i kontinuiranom prisustvu u gradu Krfu. Aktivna sinagoga (Συναγωγη) je sastavni deo Evraikija danas sa oko 65 članova[30].

Bugarski vojnici su 4. marta 1943. godine, uz pomoć nemačkih vojnika, odveli Jevreje iz Komotina i Kavale s putničkog broda Karageorge, masakrirali ih i potopili brod. Bugari su konfiskovali sve jevrejske imovine i imanja[31].

U Solunu su pojedini policajci spasili svoje jevrejske prijatelje i povremeno čak i njihove porodice, dok su u Atini šef policije Angelos Evert i njegovi ljudi aktivno podržavali i spasavali Jevreje[32].

Međutim, 275 Jevreja sa ostrva Zakintos je preživelo holokaust. Kada je gradonačelnik ostrva, Karer, dobio nemački naređenje da preda spisak Jevreja, mitropolit Hrizostom iz Zakintosa vratio je Nemcima spisak sa dva imena; njegovo ime i gradonačelnikovo. Stanovništvo ostrva sakrilo je svakog pripadnika jevrejske zajednice. Godine 1947, veliki broj Jevreja Zakintosa je pobegao u Palestinu (kasnije Izrael), dok su se drugi preselili u Atinu[33]. Kada je ostrvo skoro izravnano velikim zemljotresom 1953. godine, prva poruka je došla iz Izraela, sa porukom koja glasi: "Jevreji Zakintosa nikada nisu zaboravili svog gradonačelnika ili svog voljenog biskupa i šta su učinili za nas".[34]

Grad Volos, koji je bio u italijanskoj zoni okupacije, imao je jevrejsku populaciju od 882. godine a mnogi solunski Jevreji koji su bežali od nacista tražili su utočište tamo. Do marta 1944. tamo je živelo više od 1.000 Jevreja. U septembru 1943. godine, kada su nacisti preuzeli dužnost, glavni rabin Pesah je radio sa arhiepiskopom Joakimom i pokretom otpora kako bi pronašao utočište za Jevreje u Pelionu. Zahvaljujući njihovim naporima, 74% gradskih Jevreja je spašeno. Od više od 1.000 Jevreja, 130 je deportovano u Aušvic. Jevrejska zajednica je ostala u Volosu nakon rata, ali je serija zemljotresa 1955-57. primorala mnoge od preostalih Jevreja da odu a većina je imigrirala u Izrael ili SAD. Danas je samo 100 Jevreja ostalo u Volosu.

Mnogi Jevreji iz Soluna su odvedeni na posao u logoru smrti, Sonderkomandos. 7. oktobra 1944. tokom ustanka u Aušvicu, napali su nemačke snage sa drugim grčkim Jevrejima, upadajući u krematorijume i ubivši dvadesetak, čuvara bacili su bombu u peć krematorijuma, uništavajući zgradu. Pre nego što su ih masakrirali Nemci, pobunjenici su pevali pesmu grčkog partizanskog pokreta i grčku nacionalnu himnu[35].

U svojoj knjizi Ako je ovo čovek, Primo Levi opisuje grupu ovako: "Grci, nepomični i tihi kao Sfinga, čučali su na zemlji iza i gledali u svoje supe [36] Oni članovi zajednice koji su još živeli tokom 1944. godine ostavili su snažan utisak na autora. On je napomenuo: "Uprkos njihovom malom broju, njihov doprinos ukupnom izgledu kampa i međunarodnom žargonu je od primarne važnosti". Među njima je opisao snažan patriotski duh, pišući da je njihova sposobnost preživljavanja u logorima delom objašnjena činjenicom da su "oni među kohezivnim nacionalnim grupama, a sa tog stanovišta najnapredniji".

Prepoznat za svoj doprinos grčkom uzroku u ranom ratu, Mordehaj Frizis je postao jedan od najcenjenijih grčkih oficira Drugog svetskog rata u posleratnim godinama, sa spomenikom ispred nacionalne vojne akademije u Atini[37].

Zajednica posle rata[uredi | uredi izvor]

Nakon rata, mnogi grčki Jevreji su emigrirali u Izrael. U avgustu 1949. godine, grčka vlada je objavila da će Jevrejima vojnog uzrasta biti dozvoljeno da odu u Izrael pod uslovom da se odreknu svoje grčke nacionalnosti, obećavajući da se nikada neće vratiti i da će sa sobom odvesti i porodice[38]. Grčki Jevreji koji su se preselili u Izrael osnovali su nekoliko sela a mnogi su se nastanili u Firenci, Tel Avivu i području oko luke Jafa. Neki su emigrirali u SAD, Kanadu i Australiju. Grčka je bila prva zemlja u Evropi koja je nakon rata vratila svoj jevrejskoj zajednici njihov imetak tako da su zajednice imale mogućnost konsolidacije[39].

Jevrejska manjina nastavlja da živi u Grčkoj. Postoje zajednice u Atini i Solunu. Zajednica je imala malo smanjenje od grčke krize[40]. Od 2015. godine oko 6.000 Jevreja živi u Grčkoj, uglavnom u Atini, sa manje od 2.000 u Solunu[41]. Grčka jevrejska zajednica tradicionalno je bila proevropska. Danas su Jevreji Grčke integrisani i rade na svim poljima grčke države i grčkog društva, kao što su ekonomija, nauka i politika.

U Drugom svetskom ratu, železnica nemačke je pomogla nacistima da deportuju Jevreje iz Grčke. U 2014. predstavnici jevrejske zajednice u Solunu zahtevali su od Železnice, naknadu za naslednike žrtava holokausta u Solunu za vozne cene koje su bili prisiljeni platiti za svoju deportaciju iz Soluna u Aušvic i Treblinku između marta i avgusta 1943. [42]

Aristotelov Univerzitet je zajedno sa jevrejskom zajednicom u Solunu 2014. godine planirao ponovno otvaranje Fakulteta jevrejskih studija. Bivši jevrejski fakultet je ukinut pre 80 godina od strane grčkog diktatora Joanisa Metaksasa. Ovaj novi fakultet je u oktobru 2015. radio u okviru Filozofskog fakulteta. Na univerzitetskom kampusu otkriven je i spomenik starog jevrejsko groblja u 2014. godini. Kampus je delimično izgrađen na ovom starom groblju.

Antisemitizam u Grčkoj[uredi | uredi izvor]

Miša Gleni je napisao da grčki Jevreji nikada nisu "naišli na nešto što je odvratno kao severnoevropski antisemitizam. Dvadeseti vek je bio svedok malog broja anti-jevrejskih osećanja među Grcima ... ali je privukao neznatnu manjinu[43]". Opasnost od deportacije u logore smrti više puta se susrela sa nevericom od strane jevrejske populacije u Grčkoj.

Neofašistička grupa, Zlatna zora, postoji u Grčkoj, a nedavno Je osvojila 18 mesta u grčkom parlamentu. Navodno je 2005. godine zvanično raspuštena od strane njenog rukovodstva nakon sukoba s policijom i antifašistima. Prema izveštaju Centra za praćenje rasizma i ksenofobije Evropske unije o antisemitizmu u Grčkoj 2002.-2003. spomenuto je nekoliko incidenata tokom dvogodišnjeg perioda, navodeći da nije bilo slučajeva fizičkih ili verbalnih napada na Jevreje. Navedeni su i primeri "dobre prakse" "za suzbijanje predrasuda. U izveštaju se zaključuje da je "... predsednik Centralnog jevrejskog odbora u Grčkoj 2003. godine izjavio da ne smatra da je porast antisemitizma alarmantan".

Dana 21. novembra 2003. godine, Nikos Bistis, grčki zamenik ministra unutrašnjih poslova, proglasio je 27. januara Danom sećanja na holokaust u Grčkoj i obećao je "koaliciji grčkih Jevreja, grčkim ne-Jevrejima i Jevrejima širom sveta - borbu protiv antisemitizma u Grčkoj.[44] "

Dužnička kriza grčke vlade, koja je počela 2009. godine, doživela je porast ekstremizma svih vrsta, što je uključivalo i neke slučajeve antisemitskih vandalizama. U 2010. godini, ispred Jevrejskog muzeja u Grčkoj prvi put je bio uništen i išaran sprejom[45]. Na Rodosu, 26. oktobra 2012. godine, vandali su sprejom obojili spomenik holokausta sa svastikom[46]. Delimično da bi se izbegla svaka nova pretnja od ekstremizma, hiljade jevrejskih i nejevrejskih Grka prisustvovalo je proslavi holokausta u Solunu u martu 2013. Okupljenima se lično obratio grčki premijer Antonis Samaras, koji je održao govor u sinagogi Monastir[47].

Danas su diplomatski odnosi između Grčke i Izraela na visokom nivou. Odnosi između jevrejske zajednice i države su takođe dobri.

Dobijanje grčkog državljanstva za Jevreje izvan Grčke[uredi | uredi izvor]

Grčki parlament odlučio je dati grčko državljanstvo svim preživelima holokausta koji su izgubili grčko državljanstvo kada su napuštali zemlju. Oni koji su rođeni izvan Grčke, bilo od jednog ili od oba grčka roditelja, ili od grčkih dedova i baka, imaju pravo na pravo na grčko državljanstvo na osnovu svojih predaka rođenih u Grčkoj. Za proces dobijanja grčkog državljanstva, nema potrebe da se dokazuje verska pripadnost predaka[48].

Jevrejski religiozni život u Grčkoj[uredi | uredi izvor]

  • Monastir sinagoga
    Monastir sinagoga
  • Atinska jevrejska zajednica
    Atinska jevrejska zajednica
  • Larisa sinagoga
    Larisa sinagoga
  • Verija sinagoga
    Verija sinagoga
  • Sinagoga na Kritu
    Sinagoga na Kritu
  • Rabin Kastorija Papazoglou 1904
    Rabin Kastorija Papazoglou 1904
  • Rabin Moses Simeon Pesah
    Rabin Moses Simeon Pesah

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „The Virtual Jewish World — Greece”. The Virtual Jewish Library. Pristupljeno 11. 12. 2015. 
  2. ^ a b v g d Samuel Usque, The Foundation for the Advancement of Sephardic Studies and Culture, st. 1
  3. ^ a b The Foundation for the Advancement of Sephardic Studies and Culture, st.2
  4. ^ Zakynthos — United States Holocaust Memorial Museum
  5. ^ Wayback Machine
  6. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 5. 6. 2008. g. Pristupljeno 28. 5. 2019. 
  7. ^ Holocaust Museum to Be Build in Greece | GreekReporter.com
  8. ^ „Πολιτικεσ Συναντησεισ Για Τα Θεματα Του Ελληνικου Εβραϊσμου”. Arhivirano iz originala 01. 04. 2020. g. Pristupljeno 28. 05. 2019. 
  9. ^ "Chronika" Vol. 57, Periodical of the Central Board of Jewish Communities in Greece, Athens March 1983, transl. from Goldschmidt, D. In "Sefunot" Vol. 13, Jerusalem, Ben Zvi Institute 1971-1978
  10. ^ Online Exhibitions | The Holocaust in Greece | Ioannina
  11. ^ Glenny 1999, str. 512
  12. ^ Samuel Usque, The Foundation for the Advancement of Sephardic Studies and Culture, p. 1
  13. ^ a b v The Foundation for the Advancement of Sephardic Studies and Culture, st. 3
  14. ^ Flavius Josephus, Contra Apionem, *flai/+ou *)iwsh/pou peri\ a)rxaio/thtos *)ioudai/wn lo/gos a., section 176
  15. ^ a b Armstrong, Karen . The Great Transformation: The Beginning of our Religious Traditions (First ed.). . New York: Knopf. 2006. pp. 350-352. ISBN 978-0-676-97465-2. 
  16. ^ Norman Roth (2014). Medieval Jewish Civilisation: An Encyclopedia. str. 127. 
  17. ^ Jews in Byzantium: Dialectics of Minority and Majority Cultures, Robert Bonfil, 2011, st. 122
  18. ^ Tsougarakis, N. I. and Lock, P. A Companion to Latin Greece, st. 128, 142 and a chapter about the Jews. 2014
  19. ^ Greece Virtual Jewish History Tour
  20. ^ Gilles Veinstein, Salonique 1850–1918, la "ville des Juifs" et le réveil des Balkans, st. 42–45
  21. ^ „Central Europe Review - Macedonian Jews: Remembering the Past”. Arhivirano iz originala 01. 03. 2019. g. Pristupljeno 28. 05. 2019. 
  22. ^ Glenny 1999, str. 236
  23. ^ Bowman, Stephen B.: The Agony of Greek Jews, 1940-1945
  24. ^ Kehila Kedosha Janina Synagogue and Museum, The Holocaust in Ioannina Arhivirano 2008-12-08 na sajtu Wayback Machine URL
  25. ^ Raptis, Alekos and Tzallas, Thumios, Deportation of Jews of Ioannina, Kehila Kedosha Janina Synagogue and Museum, July 28, 2005 Arhivirano 2009-02-26 na sajtu Wayback Machine URL accessed January 5, 2009
  26. ^ Glenny 1999, str. 508
  27. ^ Athens — United States Holocaust Memorial Museum
  28. ^ a b v History
  29. ^ Corfu
  30. ^ a b The Official Web Site of KIS, the Central Jewish Council of Greece
  31. ^ Cuomotini
  32. ^ Bowman 2009, str. 148
  33. ^ Bird flu confirmed in Jordan Valley - Health & Sci-Tech - Jerusalem Post
  34. ^ Zakynthos: The Holocaust in Greece Archived 2014-05-21 at the Wayback Machine, United States Holocaust Memorial Museum, URL accessed May 25, 2014.
  35. ^ Kerem 1995, str. 229–238
  36. ^ Primo Levi, If this is a man, Julliard, 2007, st. 121–122
  37. ^ "Mordechai Frizis: The Pride of the Greek Jewish Community - Greek News". GreekNewsOnline.com.
  38. ^ "Greek Jews of Military Age May Go to Israel if They Pledge Never to Return to Greece - Jewish Telegraphic Agency". www.jta.org.
  39. ^ www.minedu.gov.gr/publications
  40. ^ Maltz, Judy (8 July 2012). "With Economy Crashing, Greek Jews Eye Aliyah". – via Haaretz.
  41. ^ Costas Kantouris, "Greek Jews remember transport to Nazi death camps", AP via Times of Israel 2015
  42. ^ "One way tickets Thessaloniki – Auschwitz". faktencheckhellas.org. Archived from the original.
  43. ^ Glenny 1999, str. 512
  44. ^ EUMC, st. 12
  45. ^ Greece’s Jewish museum defaced
  46. ^ Global Anti-Semitism: Selected Incidents Around the World in 2012
  47. ^ Greek Jews commemorate 70th anniversary of Auschwitz deportation
  48. ^ OBTAINING A GREEK CITIZENSHIP

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Istorija Jevreja u Grčkoj na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Јевреја_у_Грчкој&oldid=27675531”