Mlačište

Koordinate: 42° 47′ 11″ S; 22° 13′ 17″ I / 42.7865° S; 22.221333° I / 42.7865; 22.221333
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Mlačište
Zaselak Miljkovci u Mlačištu
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugJablanički
OpštinaCrna Trava
Stanovništvo
 — 2011.Pad 20
Geografske karakteristike
Koordinate42° 47′ 11″ S; 22° 13′ 17″ I / 42.7865° S; 22.221333° I / 42.7865; 22.221333
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina1335 m
Mlačište na karti Srbije
Mlačište
Mlačište
Mlačište na karti Srbije
Ostali podaci
Pozivni broj016
Registarska oznakaLE

Mlačište je naselje u Srbiji u opštini Crna Trava u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2011. imalo je 20 stanovnika.

Naziv i istorija[uredi | uredi izvor]

Mlačište je naselje na zapadnim, blagim padinama Čemernika, okrenutim Grdeličkoj klisuri, na 1100 – 1300 metara nadmorske visine, omeđeno Golemom, Rakickom i Bajinskom (Rupskom) rekom. Dobilo je naziv po mlaki – tresavi iznad sela, gde izvire rečica sa toplom vodom – Blato. Isto se tako zove i tresava, koja je slična nekadašnjem Vlasinskom blatu, samo je manje površine. Atar naselja je odvajkada bio obrastao bukovom šumom i obilovao izvorima zdrave vode, ali je od sredine sedamdesetih godina prošloga veka naglo počela da se zaseva breza. U isto vreme Šumska uprava iz Leskovca je na pašnjacima Čemernika zasadila jelu i smreku, nanevši nepocenjivu štetu planinskom bilju i rastinju. Od tada su izvori na Čemerniku počeli da presušuju.

Mlačište je kroz istoriju više puta zaseljavano i raseljavano u zavisnosti od istorijskih i drugih okolnosti, o čemu govore brojni toponimi Selište. Prvi put je bilo iznad tresave, tj. izvorišta rečice Blato, pa se raselilo zbog vlažnog terena. U vreme Turaka jednom je raseljeno kada je turski sultan Musa (1412. godine), gradio put preko Čemernika na putu za Novo Brdo, a potom zbog teškog kuluka na koji je stanovništvo prinuđivano u kopanju gvozdene rude u ataru Goleme reke i Rudarskog rida i radu na vignjištima i samokovima. Poslednji se raselio zaselak Jerenci, pred oslobođenje od Turaka, 1878. godine, prešavši u selo Lebet. U to vreme stanovnici Mlačišta su, za dve hiljade dukata, od spahije otkupili atar sela od Proninih Mejana sve do Velikog Čemernika, za ispašu stoke.

Pored rudarenja u vreme Turaka, ovaj kraj je od davnina poznat po stočarstvu. U ataru sela od najstarijih vremena do pre trideset godina postojala je farma, na samom izvorištu Goleme reke. Do Drugog svetskog rata ovde su svoju stoku napasali i Ašani ili Karakačani, poreklom iz Grčke, tako da se u selu do danas održala stara karakačanska rasa ovce crnog runa, koja izdržava i najteže vremenske uslove. Danas je iznad Farme, u pazuhi Čemernika, ograđeno loviše jelena i divljih svinja – Valmište, koje je zahvatilo oko 80 planiskih izvora, potoka i rečica.

Poreklo stanovništva[uredi | uredi izvor]

Današnje naselje datira od pre dve stotine godina. Ima pet zaselaka: Kukulinci, Paunovci, Miljkovci, Mlačiške Mehane i Kamenjari i više rodova, od kojih svaki čini mahalu u okviru zaseoka. Kukulinci su poreklom iz Glavanovca (današnja Bugarska), Paunovci s Kopaonika, a Miljkovci iz okoline Prokuplja. Mlačiške Mehane su nastale oko 1850. godine, na zaravni ispod brda Jerič, na nekadašnjem drumu kojim su pečalbari iz Bosilegrada, Krajišta, Vlasine i Crne Trave odlazili u pečalbu. Docnije su se tamo preselile i neke porodice iz „starog“ Mlačišta. Mehanama je prolazio i glavni poštanski i kiridžijski put za ove krajeve, posebno kada je Predejane dobilo železničku stanicu. Imale su i dve kafane sa prenoćištem, pa su služile i za odmorište stoke i ljudi. Ovaj put je izgubio na značaju izgradnjom vlasinske akumulacije 1952. godine, kada su Crna Trava i Vlasina povezane s Leskovcem i Surdulicom asfaltnim putem.

Propadanje Mlačišta[uredi | uredi izvor]

Škola u Mlačištu

Na Mlačiškim Mehanama je 1921. godine otvorena četvororazredna osnovna škola za sela Mlačište, Bajinci i Pažar. Ta škola je posle Drugog svetskog rata jedno vreme bila i šestorazredna, da bi se migracijom pečalbarskog stanovništva, 1977. ugasila. Na Mehanama je jedno vreme bilo i sedište Opštine Mlačište (1952 – 1954), potom Mesna kancelarija, zatim Zemljoradnička zadruga, i dve prodavnice i stanica za otkup šumskih plodova, radila je i zdravstvena ambulanta, da bi se danas Mlačiške Mehane populaciono ugasile.

Kako je ovo bio i poljoprivredni kraj bogat vodama, Mlačište je između dva rata imalo sedam vodenica na Golemoj reci i po dve na Rakickoj i Bajinskoj i jednu valjavicu za sukno. Poslednje tri vodenice radile su do sedamdesetih godina prošloga veka. Imalo je i dve kovačnice („duganje“) i potkivačku radnju. Ljudi su se bavili i kiridžijskim poslom konjima.

Mlačištani, kao i svi Crnotravci, uglavnom su bili građevinari, što im je olakšalo napuštanje sela. Na to je uticalo još i slaba putna mreža i opštinska nebriga. Selo je struju dobilo tek 1975. godine. Danas žitelja ovog naselja ima u svim većim gradovima u Srbiji. Leti, juna, jula i avgusta, dođu iseljeni i njihovi potomci da posete zavičaj, onda naselje privremeno povrati nekadašnju živost.

Zapis u Mlačištu sa kamenim krstom starim preko 200 godina
Mlačištanska i Bajinska crkva se nalazi u Ruplju
Zapušten spomen-park na Mlačiškim Mejanama
Klupa na kojoj „se lažu“ momci i devojke

Mlačištanska crkva je u Ruplju (Sveti apostol Petar), a u selu postoji zapis, gde se okuplja narod o Spasovdanu i Velikoj Gospojini. Groblje je na Mlačiškim Mejanama, zajedničko i za selo Bajinci, koje se doskora administrativno vodilo kao zaselak Mlačišta.

Danas se nekontrolisanom sečom bukovog drveta čitav kraj pustoši, a nesavesnim branjem šumskih plodova, pomoću metalnih češljeva, uništavaju prostranstva borovnice u ovom mestu i na Čemerniku.

Sudbina naselja Mlačišta danas je tipična i za ostala sela u opštini Crna Trava.

Spomenici iz NOB-a[uredi | uredi izvor]

  • Na Mlačiškim Mehanama podignut je spomenik u vidu raširenih krila – na levom krilu je spomen-ploča sa imenima 42 ratnika iz vremena balkanskih ratova i Prvog svetskog rata 1912-1918. godine, a na desnom krilu imena 54 žrtve fašističkog terora iz ovoga sela u Drugom svetskom ratu. U središnjem delu je ploča sa imenima 11 palih boraca u toku NOR-a, a na donjem delu ploča u znak sećanja na Stojana Sinadinovića (1911 – 1943), člana SKOJ-a od 1935. i KPJ od 1939, učesnika NOR-a , koga je uhapsila specijalna policija u provali beogradske partijske organizacije, decembra 1942, nakon čega je bio u logoru Banjica, potom streljan u Jajincima zajedno sa 275 drugova 18. februara 1943. godine.
  • Na Mlačiškim Mehanama je spomen-bista narodnom heroju Sinadinu Milenoviću (1897-1943), borcu od 1941. i zameniku komandanta Drugog južnomoravskog partizanskog odreda.
  • U spomen-parku na Mlačiškim Mejanama je i bista Aleksandru Sinadinoviću Leki (1922-1944), koji je bio član OK KPJ Vranja, sekretar OK SKOJ-a i član OK SKOJ-a Srbije.
  • Na proplanku u Valmištu, 12. septembra 1951. godine otkriven je spomenik od prirodnog kamena (u vidu piramide, visok tri metra), u znak sećanja na prvi partizanski logor u crnotravskom kraju i na 2. avgust 1942. godine kada je tu formiran Crnotravski partizanski odred. Spomenik je devedesetih godina 20. veka eksplozivom porušen, ostala je samo mermerna ploča i hrpa kamenja.
  • Spomen-ploča na Mlačiškim Mehanama, na kući u kojoj se rodio i živeo prvoborac Aleksandar Sinadinović Leka.
  • Spomen-česma na Pomočanici (Kačar) u znak sećanja na 23. april 1943. godine kada je na tom mestu održan sastanak Okružnog komiteta KPJ Pirot (kome je pripadala i Crna Trava) i doneta odluka o formiranju Omladinskog udarnog bataljona, koji je posle učestvovao u borbama sve do Trsta u oslobađanju zemlje od okupatora i u gušenju balističke pobune na Kosovu i Metohiji 1945. godine.
  • Spomen-ploča na kući u Mlačištu u kojoj se rodio i živeo narodni heroj Sinadin Milenović.

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Iznad Mlačišta, na uzvišenju Kitka, blizu izvorišta rečice Blato, s pogledom na vrhove Čemernika, postoji klupa za „laganje“, namenjena devojkama i momcima koji se zabavljaju, što se na crnotravskom govoru kaže: „lažu se“. Pošto je sve manje mladih, na klupu danas uglavnom sednu i odmore se od šetnje stari bračni parovi ili poneki putnik namernik.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Mlačište živi 29 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 66,5 godina (60,3 kod muškaraca i 69,8 kod žena). U naselju ima 17 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 1,71.

Ovo naselje je u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka
Demografija[1]
Godina Stanovnika
1948. 474
1953. 486
1961. 377
1971. 234
1981. 118
1991. 57 57
2002. 29 29
2011. 20
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[2]
Srbi
  
 29 100,0%
nepoznato
  
 0 0,0%


Stanovništvo prema polu i starosti[3]
m
ž
? 0
  
  
 0
80+ 2
  
  
 4
75—79 1
  
  
 2
70—74 2
  
  
 5
65—69 1
  
  
 2
60—64 0
  
  
 4
55—59 0
  
  
 0
50—54 0
  
  
 1
45—49 0
  
  
 0
40—44 0
  
  
 0
35—39 4
  
  
 0
30—34 0
  
  
 0
25—29 0
  
  
 1
20—24 0
  
  
 0
15—19 0
  
  
 0
10—14 0
  
  
 0
5—9 0
  
  
 0
0—4 0
  
  
 0
Prosek : 60,3 69,8
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 86 94 83 68 53 30 17
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 7 8 2 0 0 0 0 0 0 0 1,71
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 10 3 7 0 0 0
Ženski 19 5 6 6 2 0
UKUPNO 29 8 13 6 2 0
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 3 1 0 0 1
Ženski 1 1 0 0 0
UKUPNO 4 2 0 0 1
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 0 0 1 0 0
Ženski 0 0 0 0 0
UKUPNO 0 0 1 0 0
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 0 0 0 0 0
Ženski 0 0 0 0 0
UKUPNO 0 0 0 0 0
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 0 0 0 0
Ženski 0 0 0 0
UKUPNO 0 0 0 0

Mesta udaljena od Mlačišta[uredi | uredi izvor]

Groblje u Mlačištu
Izuzetna kamena plastika iz 19. veka: Groblje u Mlačištu
Stari nadgrobni spomenik na Mlačištanskom groblju
Šafran (kaćun) je prvi prolećni cvet pod Čemernikom
Jezero na reci Blato između Mlačišta i Mlačiških Mehana

Literatura o Mlačištu[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  2. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  3. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mlačište na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Млачиште&oldid=26942749”