Nova Varoš

Nova Varoš
Nova Varoš;
	Nova Varoš
	Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zlatiborski
Opština	Nova Varoš
Stanovništvo
— 2022.	7.542
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 27′ 37″ S; 19° 48′ 55″ I / 43.46026° S; 19.81539° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	1.111 m
	Nova Varoš Nova Varoš na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	31320
Pozivni broj	033
Registarska oznaka	NV

Nova Varoš je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Zlatiborskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 7.542 stanovnika.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Smeštena je na sredini magistralnog puta Beograd—Bar, na nadmorskoj visini od 1.000 m. Nad njom se izdiže planina Zlatar, duga 22 km i široka 12 km, sa najvišim vrhom od 1.627 m. Sama novovaroška opština obuhvata površinu od 584 km² u kojoj živi preko 16.000 stanovnika.

Kod naselja Kokin Brod, 11 kilometara severno od Nove Varoši ka Čajetini, podignuta je nasipna brana (hidrocentrala) i tako je u dolini Uvca stvoreno Zlatarsko jezero (ili jezero Kokin Brod), dugačko 30 kilometara, sa akumulacijom od preko 400 miliona kubnih metara vode.

Struju uvačkog elektro-sistema nazvan „Limske hidroelektrane“ proizvode hidrocentrale „Uvac“, „Kokin Brod“, „Bistrica“ i „Potpeć“, tako da proizvedu godišnje oko 800 miliona kilovat-časova električne energije. U opštini posluje oko 100 preduzeća i 450 radnji, a zaposleno je 5.500 stanovnika.

Poljoprivredu karakteriše razvijeno stočarstvo, proizvodnja mlečnih proizvoda, od kojih je najpoznatiji čuveni zlatarski sir. Značajni poljoprivredni potencijali postoje u razvoju voćarstva, pčelarstva i otkupu i preradi šumskih plodova. Poljoprivrednu površinu čini 57,10% ukupne površine opštine, a šumskom zemljištu pripada 33,85%.

Za razvoj turizma u Novoj Varoši i njenoj okolini postoje dobri preduslovi, koji se ogledaju u lepotama i drugim prirodnim vrednostima planine Zlatar i akumulacionih jezera.

Jedna od izuzetnih prirodnih retkosti je beloglavi sup, čije je stanište u kanjonu reke Uvac.

Kulturno-istorijske spomenike predstavljaju: crkve - brvnare po selima, zgrada stare škole u Radoinji, crkva i džamija u Novoj Varoši i drugi belezi i znamenja. Oni svedoče o životu ljudi ovog kraja kroz vekove i o prisustvu Kelta, Rimljana, Slovena i drugih naroda na ovim prostorima.

Ovde se nalazi OŠ „Živko Ljujić” Nova Varoš. Postoji Zavičajni muzej u Novoj Varoši otvoren 2012. godine.^[1]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Nova Varoš je nastala u sredinom 16. veka. Vezuje se za ime Skender-paše Đenovljanina. Kad je Skender-paša, putujući iz Bosne za Carigrad (1530), zastao sa pratnjom na zaravni u podnožju planine Zlatar i oduševljen lepotama ovog šumovitog predela i opojnim mirisom borovine, naredio je pri polasku da se tu podigne kasaba. Ubrzo je niklo naselja na mestu današnje Nove Varoši. Nazvano je Skender-pašina Palanka. Kad je naraslo do blizu 2.000 kuća, „buknu požar i sprži palaku do temelja“ (Evlija Čelebija). Većina stanovnika je ostala tu i podigla novu kasabu koju nazvaše Jeni Kasaba, što na srpskom znači Nova Varoš.

Sve življa trgovina stokom i njenim proizvodima, učinila je da se varoš, na raskrsnici važnih puteva, brzo razvijala. Administrativno, od 1776, bila je u sastavu novopazarskog sandžaka. Sredinom 19. veka Nova Varoš, prema zapisima ruskog konzula i putopisca Aleksandra Giljferdinga, imala je oko 300 kuća i oko 1.200 stanovnika, „što je bila realnija procena od one koju je izneo Elvija Čelebija, koji je inače sklon preterivanju, naveo da u Novoj Varoši ima čak. 2.000 kuća“.^[2]

Početkom 19. veka (1809), grad su od Turaka oslobodili Karađorđevi ustanici. ali su ga istovremeno greškom i zapalili. Odlaskom Karađorđevih ustanika, Novu Varoš je, bežeći od turske odmazde, napustio veliki broj srpskog življa, iselivši se u Srbiju.

Posle više okršaja u Prvom i Drugom srpskom, a zatim i u Nevesinjskom ustanku 1875. godine (velika borba u susednom selu Radoinji), narod ovog kraja oslobodio se turskog ropstva pobedom u Prvom balkanskom ratu 1912. godine. Nova Varoš je tada imala 450 kuća i 2.909 stanovnika.

U vremenu od 1865. do 1902. godine, Nova Varoš je pripadala Novopazarskom sandžaku, a potom je od 1902. do 1912. godine bila u sastavu posebnog Sjeničkog sandžaka. Na početku Prvog balkanskog rata u jesen 1912. godine, Novu Varoš je oslobodila vojska Kraljevine Srbije.^[3]

I u Prvom svetskom ratu novovaroški kraj dao je veliki doprinos pobedi protiv centralnih sila Austrougarske i Nemačke, a na Solunskom frontu i protiv Bugarske. Njihov zemljak, proslavljeni vojvoda Petar Bojović, rodom iz sela Miševići ispod planine Zlatar, komandovao je srpskom Prvom armijom.

Sokolsko društvo je osnovano 1924. kao prvo u bivšem Novopazarskom Sandžaku, sokolski dom je građen 1930-tih.^[4]

Nova Varoš nije ostala po strani i u Narodnooslobodilačkom ratu 1941—1945. Narod ovog kraja svrstao se u velikom broju u jedinice narodnooslobodilačke vojske, u Zlatiborsku četu odnosno Treću proletersku sandžačku udarnu brigadu, a sama Nova Varoš je više od 70 puta bila čas okupirana, a čas ponovo oslobađana. Konačno je oslobođena 4. decembra 1944.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Nova Varoš živi 7252 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,7 godina (39,9 kod muškaraca i 41,6 kod žena).

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2011. godine), a u poslednja dva popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Demografija^[5]
Godina	Stanovnika
1948.	1.781
1953.	2.179
1961.	3.200
1971.	5.718
1981.	8.565
1991.	10.424	10.405
2002.	10.335	10.462
2011.	8.795

Etnički sastav prema popisu iz 2011.^[6]‍

Srbi	7.182	81,66%
Bošnjaci	788	8,96%
Muslimani	525	5,97%
Jugosloveni	33	0,37%
Crnogorci	18	0,20%
Hrvati	4	0,04%
Albanci	3	0,03%
Goranci	3	0,03%
Romi	3	0,03%
Rusi	3	0,03%
Mađari	2	0,02%
Makedonci	2	0,02%
Slovaci	2	0,02%
Slovenci	2	0,02%
Bugari	1	0,01%
Rumuni	1	0,01%
Ukrajinci	1	0,01%
ostali	9	0,10%
neizjašnjeni	136	1,54%
nepoznato	77	0,87%
ukupno: 8.795

Stanovništvo prema polu i starosti^[7]


	m	ž
?	16	22
80+	16	34
75—79	44	63
70—74	95	114
65—69	166	200
60—64	217	226
55—59	280	232
50—54	418	448
45—49	530	509
40—44	434	527
35—39	342	386
30—34	304	310
25—29	342	350
20—24	463	411
15—19	482	486
10—14	402	432
5—9	284	291
0—4	218	241
Prosek :	35,1	35,6

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	458	553	1.004	1.807	2.612	3.061	3.132

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	391	564	588	1.085	370	97	25	6	4	2	3,30

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	4.149	1.399	2.583	100	52	15
Ženski	4.318	1.173	2.586	391	163	5
UKUPNO	8.467	2.572	5.169	491	215	20

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.942	80	1	7	815
Ženski	1.593	47	0	0	657
UKUPNO	3.535	127	1	7	1.472
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	229	88	199	73	111
Ženski	69	10	229	81	18
UKUPNO	298	98	428	154	129
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	11	18	128	68	60
Ženski	33	19	92	114	187
UKUPNO	44	37	220	182	247
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	22	0	0	32
Ženski	16	0	0	21
UKUPNO	38	0	0	53