Operacija Baklja

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Operacija Baklja
Deo Drugog svetskog rata i Severnoafričke kampanje

Mapa iskrcavanja tokom operacije.
Vreme8. novembar — 16. novembar 1942.
Mesto
Maroko, Alžir
Ishod Saveznička pobeda
Sukobljene strane
 SAD
 Ujedinjeno Kraljevstvo
 Slobodna Francuska		 Francuska Višijevska Francuska
Komandanti i vođe
Sjedinjene Američke Države Dvajt Ajzenhauer
Ujedinjeno Kraljevstvo Endru Kaningam		 Francuska Fransoa Darlan
Francuska Šarl Noge
Jačina
Kopnene snage: 107.000 vojnika
33.000 u Maroku
39.000 kod Alžira
35.000 kod Orana
Mornarica:
350 ratnih brodova
500 transportera
Ukupno: 850		 Kopnene snage:
210 tenkova
500 aviona
obalne baterije
Mornarica:
1 bojni brod (nedovršen)
10 ratnih brodova
11 podmornica
Nemačka: 14 podmornica
Italija: 14 podmornica[1]
Žrtve i gubici
SAD:
526 mrtvih
UK:
574 mrtva
Ostali saveznici:
756 ranjenih[2]
1 eskortni nosač aviona potopljen uz gubitak 516 ljudi
4 razarača uništena
2 korvete izgubljene (Operacija Rezervist)
6 transportera izgubljeno
1 minolovac izgubljen
1 pomoćni PVO brod izgubljen		 Višijevska Francuska:
1.346+ mrtvih
1.997 ranjenih
više obalnih baterija uništeno
sva artiljerija zarobljena
1 bojni brod uništen
1 laka krstarica izgubljena
5 razarača izgubljeno
6 podmornica izgubljeno
2 teška razarača izgubljena
Nemačka: 8 podmornica izgubljeno do 17. novembra
Italija: 2 podmornice izgubljene do 17. novembra[3]

Operacija Baklja (engl. Operation Torch) (8-16. novembra 1942. prethodno se zvala Operacija Gimnastičar) je bila britansko-američka invazija Francuske severne Afrike u Drugom svetskom ratu na Severnoafričkom frontu.[traži se izvor]

Sovjetski Savez je insistirao na potrebi da SAD i Velika Britanija započnu operacije u Evropi i da otvore drugi front kako bi se smanjio pritisak nemačkih snaga na sovjetsku vojsku. Dok su se Amerikanci zalagali za Operaciju Malj - iskrcavanje u okupiranoj Evropi što je pre moguće, Britanci su verovali da bi taj potez završio katastrofalno. Umesto tog napada, predstavljen je plan napada na severnu Afriku, koji bi očisti severnu Afriku od sila Osovine i unapredio savezničku kontrolu Sredozemnog mora. Takođe, to bi bila i priprema za invaziju na južnu Evropu 1943. godine. Američki predsednik Frenklin Delano Ruzvelt sumnjao je da zbog operacija u Africi neće biti invazije na Evropu 1943, ali je odlučio da podrži britanskog premijera Vinstona Čerčila.[4] Viši američki komandanti su ostali snažno protiv iskrcavanja i nakon što su se zapadni saveznički komandanti sastali u Vašingtonu 30. jula, general Džordž Maršal i admiral Ernest King odbili su da odobre Plan. Ruzvelt je dao direktno naređenje, da "Baklja" ima prednost u odnosu na druge operacije i treba da se odigra u najranijem mogućem roku, jedna od samo dve direktne naredbe koje je dao vojnim komandantima tokom rata.[4]

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Saveznici su planirali anglo-američku invaziju severne Afrike, Maroka, Alžira i Tunisa, teritorije formalno u rukama vlade Višijevske Francuske. Sa britanskim napredovanjem u Libiji, ovo bi omogućilo saveznicima da napadnu snage Osovine u Severnoj Africi sa dve strane. Višijevski Francuzi imali su oko 125.000 vojnika na tom području, kao i obalne baterije, 210 upotrebljivih ali zastarelih tenkova i oko 500 aviona, od kojih se polovina mogla meriti sa američkim i britanskim lovcima.[5] Francuzi su imali oko 60.000 vojnika u Maroku, 15.000 u Tunisu i 50.000 u Alžiru, artiljeriju duž obale, šačicu tenkova i aviona[6], kao i desetak ratnih brodova i 11 podmornica u Kazablanci.

Saveznici su verovali da se francuske snage neće boriti, delom zbog informacije koju im je dostavio američki konzul u Alžiru Robert Danijel Marfi. Francuzi su bili bivši saveznici SAD, i američki vojnici imali su naređenje da pucaju samo ako budu napadnuti.[7] Međutim, ipak su gajili sumnje da će mornarica Višijevske Francuske biti kivna na njih zbog uništenja francuske flote kod Mers-el-Kebira 1940. godine. Procena simpatije francuskih vojnika prema Saveznicima je bila neophodna, a planovi su bili u toku kako bi se pridobila njihova saradnja. Saveznici su želeli brzo da napreduju na istok, ka Tunisu i napadnu nemačke snage s leđa.

General Dvajt Ajzenhauer je dobio komandu nad operacijom, a svoj štab je postavio u Gibraltaru. Saveznički mornarički zapovednik bi bio Endru Kaningam, a njegov pomoćnik viceadmiral Bertram Remzi. Remzi će biti zadužen za planiranje iskrcavanja.

Saveznički planovi[uredi | uredi izvor]

Karta sa savezničkim konvojima koji se kreću od Britanskih ostrva do Severne Afrike.

Saveznička komanda je identifikovala Oran, a takođe i Alžir i Kazablanku kao ključne ciljeve. Idealno bi bilo i iskrcavanje u gradu Tunisu kako bi se obezbedio Tunis i prekinulo snabdevanje Romelovim snagama u Libiji putem Tripolija. Međutim, Tunis je bio previše blizu osovinskih aerodroma na Siciliji i Sardiniji za bilo kakvu nadu u uspeh. Kompromis bi bio iskrcavanje u Anabi u istočnom Alžiru, oko 480 km bliže Tunisu nego Alžir. Zbog ograničenih sredstava su saveznici mogli da izvedu samo tri iskrcavanja i Ajzenhauer-koji je smatrao da svaki plan mora uključivati iskrcavanje u Oranu i Alžiru-imao je dve glavne opcije: zapadnu opciju, da se iskrca u Kazablanku, Oran i Alžir, pa zatim što je moguće brže krene za Tunis oko 800 km istočno od Alžira, čim se otpor Višija savlada; ili istočnu opciju, da se iskrca u Oran, Alžir i Anabu, a zatim napreduje u Kasablanku oko 800 km zapadno od Orana. On je favorizovao istočnu opciju zbog prednosti koje je davala ranom zauzimanju Tunisa, kao i zbog toga što su plime na Atlantiku kod Kazablanke predstavljale znatno veći rizik za amfibijsko iskrcavanje, nego plime na Mediteranu.

Kombinovani načelnici štaba, međutim, bili su zabrinuti da bi operacija Baklja izazvala Španiju da napusti neutralnost i da se pridruži Osovini, a Gibraltarski prolaz bi mogao biti zatvoren i preseći linije snabdevanja savezničkih snaga. Zbog toga su odabrali opciju Kasablanka kao manje rizičnu, s obzirom da bi snage u Alžiru i Tunisu mogle da budu snabdevane preko Kasablanke (iako sa značajnim poteškoćama) u slučaju zatvaranja Gibraltarskog moreuza.[8]

Maršalovo suprotstavljanje Baklji odložilo je iskrcavanje za gotovo mesec dana, a njegovo protivljenje iskrcavanju u Alžiru navelo je britanske vojne zapovednike da dovode u pitanje njegovu stratešku sposobnost; Kraljevska mornarica je kontrolisala Gibraltarski prolaz i intervencija Španije bila je malo verovatna, jer je Franko odmeravao svoje koristi. Iskrcavanje u Maroku isključilo je ranu okupaciju Tunisa. Ajzenhauer je rekao Patonu da je proteklih šest nedelja bilo najteže u njegovom životu.[9] Prihvatajući iskrcavanje u Alžiru i Maroku, Ajzenhauer je istakao da je ova odluka pomerila rano osvajanje Tunisa od verovatnog na jedva moguće zahvaljujući dodatnom vremenu koje bi omogućilo Osovini da prebaci snage u Tunis.[10]

Obaveštajni rad[uredi | uredi izvor]

U julu 1941, Mječislav Slovikovski organizovao je "Agenciju Afrika", jednu od najuspešnijih obaveštajnih službi u Drugom svetskom ratu.[11] Njegovi poljski saradnici bili su potpukovnik Gvido Langer i major Maksimilijan Češki. Njihove informacije koristili su Amerikanci i Britanci prilikom planiranja amfibijskog iskrcavanja u Severnoj Africi tokom Operacije Baklja novembra 1942.[12][13]

Prvi kontakt sa Višijevcima[uredi | uredi izvor]

Kako bi Saveznici pridobili simpatije francuskih vojnika, Marfi je poslat na mesto američkog konzula u Alžiru. Njegova tajna misija je bila da utvrdi raspoloženje francuskih snaga i da stupi u kontakt sa ljudima koji bi mogli da podržavaju američku invaziju. Uspeo je da kontaktira nekoliko francuskoh oficira, uključujući generala Šarla Emanuela Masa, komandanta francuskih snaga u Alžiru. Ovi oficiri su bili voljni da pomognu Saveznicima, ali su tražili da održe tajni sastanak sa najvišim savezničkim generalom u Alžiru. General Mark Klark, jedan od Ajzenhauerovih visokih zapovednika, je poslat u Čerčel u Alžiru na britanskoj podmornici Serafim, i sastao se sa Francuzima 21. oktobra 1942.[4]

Saveznici su uspeli i da, uz pomoć pokreta otpora, izvuku francuskog generala Anrija Žiroa iz Višijevske Francuske, nudeću mu komandu nad francuskim snagama u severnoj Africi nakon invazije. Međutim, Žiro nije pristajao na ništa manje od mesta glavnokomandujućeg svih invazionih snaga, posao koji je vać dat Ajzenhaueru. Kada je njegova ponuda odbijena, odlučio je da bude "samo posmatrač".[4]

Bitka[uredi | uredi izvor]

Mapa iskrcavanja tokom Operacije Baklja
Mapa iskrcavanja tokom Operacije Baklja

Saveznici su planirali iskrcavanje u tri pravca, kako bi zauzeli ključne luke i aerodrome u Maroku i Alžiru u isto vreme. Glavne mete su bile Kazablanka, Oran i Alžir.[traži se izvor] Uspeh ovih operacija trebalo je da prati napredovanje na istok, u Tunis.

Zapadne jedinice, koje su kretale na Kazablanku, su se sastojale od američkih jedinica, sa general-majorom Džordžom Patonom na čelu i kontraadmiralom Henrijem Hjuitom koji je bio vođa mornarice. Ove zapadne jedinice su sačinjavale američka 2. oklopna divizija, američka 3. pešadijska divizija i američka 9. pešadijska divizija-oko 35.000 vojnika u konvoju od preko 100 brodova koji je išao direktno iz SAD.[14]

Centralne jedinice, koje su kretale na Oran, su se sastojale od 509. vazdušno-desantnog bataljona, američke 1. pešadijske divizije i američke 1. oklopne divizije-oko 18.500 vojnika. Doplovili su iz Britanije, a glavnokomandujući je bio general-major Lojd Fredendal, a mornaricom je zapovedao Tomas Trubridž.

Operacija Baklja je, u propagandne svrhe, bila iskrcavanje američkih snaga, podržano od strane britanskih ratnih brodova i aviona, pod uverenjem da bi to bilo bolje za francusko javno mnjenje nego anglo-američka invazija. Iz istog razloga, Čerčil je predložio da britanski vojnici mogu nositi uniforme američke vojske, iako nema dokaza da je ova taktika sprovedena.[15] (Mornarički avioni nosili su američke oznake,[16] i dva britanska razarača nosili su američku zastavu.[17]) U stvarnosti, istočnim jedinicama, koje su išle ka Alžiru, je bio glavnokomandujući general-potpukovnik Kenet Anderson, a sastojale su se iz britanske 78. pešadijske divizije i američke 34. pešadijske divizije-oko 20.000 vojnika. Mornaričkim snagama je komandovao viceadmiral Harold Barou.[traži se izvor] Nemačke podmornice, koji su bile aktivne u istočnom Atlantiku na putu konvoja invazije, povučene su da napadnu trgovački konvoj SL 125. Neki istoričari su sugerisali da je polazak ovog trgovačkog konvoja bio namerno taktičko preusmeravanje kako bi se sprečili podmornički napadi na prevoz trupa.[18]

Vazdušne operacije su podeljena na dva dela, istočno od Kape Taneza u Alžiru, gde će ulogu igrati britanski avioni pod komandom maršala Vilijama Velša i zapadno od Kape Taneza, gde će učestvovati američki avioni pod komandom general-majora Džejmsa Dulitla, a oba napada će biti pod direktnom komandom generala Ajzenhauera.

Plakat na arapskom i francuskom koji su savezničke snage delile na ulicama Kazablanke, pozivajući stanovništvo na saradnju sa Saveznicima.

Kazablanka[uredi | uredi izvor]

Zapadne jedinice su se iskrcale pre svitanja 8. novembra 1942, na tri mesta: Safi (Operacija Crni Kamen), Fedala (Operacija Brašvud), i Kenitra (Operacija Cilj). Zbog verovanja da se francuske snage neće boriti, nije bilo bombardovanja pre kopnenog napada. Ovo se pokazalo skupom greškom, pošto je francuska odbrana nanela gubitke američkim snagama pri iskrcavanju.

U toku prethodne noći, francuski general Betuar, čije su snage opkolile vilu generala Augusta Pol Noga, guvernera odanog Višiju, je pokušao da izvede puč. Međutim, Nog je uspeo da telefonira obližnim višijevskim snagama, koje su sprečile njegovo zarobljavanje. Sem toga, pokušaj puča je upozorio Noga da se verovatno sprema invazija, tako da je smesta postavio snage duž obale.[traži se izvor]

U Safiju je iskrcavanje bilo gotovo uspešno.[19] Iskrcavanje je počelo bez artiljerijske pripreme, u nadi da se Francuzi uopšte neće boriti. Ipak, čim je francuska obalska artiljerija otvorila vatru, saveznički brodovi su uzvratili. Dok nije stigla 2. oklopna divizija generala Harmona, francuski snajperi su prikovali savezničke vojnike (od kojih je većina bila prvi put u borbi) za plažu. Najveći deo iskrcavanja je kasnio; mornarička avijacija je uništila francuski konvoj sa pojačanjima višijevskim snagama na plaži. Francuski vojnici u Safiju su se predali 8. novembra popodne. Do 10. novembra, preostali branioci bili su opkoljeni, a Harmonove snage su požurile da se pridruže opsadi Kazablanke.[traži se izvor]

U okolini Kenitre, desantne snage nisu bile sigurne u svoj položaj, pa je drugi talas iskrcavanja odložen. Ovo je višijevskim braniteljima dalo vremena da organizuju otpor, zbog čega su naredna iskrcavanja izvedena pod bombardovanjem. Uz vazdušnu podršku sa nosača aviona, Saveznici su napredovali i grad je osvojen.

Kod Fedala (iskrcavanje u kom je učestvovalo 19.000 ljudi), loše vreme je poremetilo iskrcavanje. Nakon zore su Višijevci ponovo zauzeli plažu. Američki general Paton se iskrcao u 08:00, a plaže su potpuno obezbeđene do kraja dana. Amerikanci su opkolili luku u Kazablanci 10. novembra, a grad se predao sat vremena pre nego što je završni napad trebalo da počne.

Kazablanka je bila glavna pomorska baza Francuske na Atlantiku nakon nemačke okupacije evropske obale. Pomorska bitka kod Kazablanke počela je ispadom francuskih krstarica, razarača i podmornica koje su se suprotstavile iskrcavanju. Američka topovska paljba i avioni uništili su jednu krstaricu, šest razarača i šest podmornica. Nedovršeni francuski bojni brod Žan Bart-koji je bio usidren i nepokretan-pucao je na desantne snage svojom jednom ispravnom topovskom kulom, dok ga nije onemogućila vatra iz topova od 400 mm američkog broda Masačusets, prvih takvih granata težeg kalibra ispaljenih od Američke mornarice bilo gde u Drugom svetskom ratu. Dva američka razarača su oštećena.

Američki brod iskrcava tenkove u Safiju, Maroko.

Oran[uredi | uredi izvor]

Invaziona grupa centra bila je podeljena između tri plaže, dve zapadno od Orana i jedna istočno. Iskrcavanje na najzapadniju plažu odloženo je zbog francuskog konvoja koji se pojavio dok su minolovci čistili put. Nešto kašnjenja i zabune, kao i oštećenje desantnih brodova, izazvano je neočekivano plitkom vodom i sprudovima; iako su izvršena posmatranja periskopom, nijedna izviđačka jedinica nije se iskrcala na plažama kako bi odredila lokalne pomorske uslove. Ovo je bilo suprotno kasnijim amfibijskim napadima - kao što je operacija Overlord - u kojoj je veliki značaj dat izviđanju pre invazije.

Američki 1. bataljon Rendžera pristao je istočno od Orana i brzo je zarobio obalsku bateriju kod Arzeva. Napravljen je pokušaj direktnog pristajanja američke pešadije u luku, kako bi se brzo sprečilo uništavanje lučkih uređaja i potapanje brodova. Operacija-pod tajnim imenom Operacija Rezervist-nije uspela, pošto su dva broda klase Banf uništena unakrsnim vatrom iz francuskih brodova. Višijevska francuska flota ispala je iz luke i napala invazionu flotu saveznika, ali njeni brodovi su bili potopljeni ili nasukani na obalu.[20]

Francuske baterije i invaziona flota razmenjivali su vatru tokom 8. i 9. novembra, dok su francuske trupe tvrdoglavo branile Oran i okolinu. Teška vatra britanskih brodova dovela je do predaje Orana 9. novembra.

Padobranski desant[uredi | uredi izvor]

Baklja je bio prvi veliki vazdušni napad koji su izvršile Sjedinjene Države. 2. bataljon 509. puka padobranske pešadije poleteo je iz Britanije, preko Španije, nameravajući da iskoči blizu Orana i zauzme dva aerodroma, 24 km i 8 km južno od Orana.[21] Operacija je bila obeležena klimatskim, navigacijskim i komunikacijskim problemima. Loše vreme u Španiji i ekstremna udaljenost prouzrokovale su rasipanje formacije i prisilile su 30 od 37 aviona da se spuste u isušeno slano jezero zapadno od cilja.[22] Ipak, oba aerodroma su bila zauzeta.

Alžir[uredi | uredi izvor]

Pokret otpora i puč[uredi | uredi izvor]

Kako je dogovoreno u Čerčelu, u ranim satima 8. novembra, 400 jevrejskih boraca francuskog otpora[23] organizovalo je državni udar u gradu Alžiru. Počev od ponoći, ustanici pod komandom Henri d'Astier de la Vigerie i Jose Aboulkera zauzela je ključne ciljeve, uključujući telefonsku stanicu, radio stanicu, guvernerovu kuću i štab 19. korpusa.

Robert Marfi je sa nekoliko ljudi upao u rezidenciju generala Alfonsa Juina, starešine francuske vojske u Severnoj Africi. Dok su okružili njegovu kuću (čineći Juina praktično zarobljenim), Marfi je pokušao da ga ubedi da pređe na stranu saveznika. Međutim, doživeo je iznenađenje: admiral Fransoa Darlan, komandant svih francuskih snaga, takođe je bio u Alžiru u privatnoj poseti. Juin je insistirao da stupi u vezu sa Darlanom, a Marfi ga nije mogao ubediti da pređe saveznicima. U ranim jutarnjim satima, lokalna žandarmerija je stigla i oslobodila Juina i Darlana.

Invazija[uredi | uredi izvor]

Američki vojnici pristaju kod Alžira.

Dana 8. novembra 1942. godine, invazija je započela sa desantima na tri plaže - dve zapadno od Alžira i jedna istočno. Pod opštom komandom general-majora Čarlsa V. Ridera, komandanta 34. pešadijske divizije SAD, britanska 11. brigadna grupa iz 78. pješadijske divizije, pristala je na desnoj plaži, američki 168. pukovski borbeni tim iz 34. pešadijske divizije, podržan od 6. i većine 1. čete komandosa na srednjoj plaži, dok je 39. pukovski borbeni tim SAD, takođe iz 34. divizije SAD, podržan od strane preostalih 5 trupa iz 1. čete komandosa, pristao na levu plažu. Britanska 36. brigadna grupa iz 78. divizije stajala je u plovećoj rezervi.[24] Iako su neki desanti otišli na pogrešne plaže, to nije bilo bitno zbog izuzetno slabog francuskog otpora. Sve primorske baterije neutralisane su od strane francuskog otpora, a jedan francuski komandant otvoreno je pozdravio Saveznike. Jedine borbe su se odigrale u luci Alžir, gde su - u Operaciji Terminal - dva britanska razarača pokušala da direktno spuste odred američkih vojnika na aerodrom, kako bi sprečili Francuzima uništavanje luke i potapanje sopstvenih brodova. Teška artiljerijska vatra sprečila je pristajanje jednom razaraču, a drugi je uspeo da iskrca 250 Rendžera pre nego što je i on oteran u more.[20] Iskrcani vojnici su brzo gurnuli u unutrašnjost, a general Juin predao je grad saveznicima u 18:00.

Posledice[uredi | uredi izvor]

Politički rezultati[uredi | uredi izvor]

Spomen ploča američkim vojnicima poginulim o operaciji Baklja, Gibraltar.

Brzo je postalo jasno da general Žiro nije imao autoriteta da preuzme komandu francuskih snaga. On je čekao u Gibraltaru na rezultate iskrcavanja. Međutim, Darlan u Alžiru imao je ovakav autoritet. Ajzenhauer, uz podršku Ruzvelta i Čerčila, sklopio je sporazum sa Darlanom, priznajući ga kao francuskog "Visokog komesara" u Severnoj Africi. Zauzvrat, Darlan je naredio svim francuskim snagama u Severnoj Africi da prekinu otpor saveznicima i da umesto toga sarađuju. Dogovor je napravljen 10. novembra, a francuski otpor je prestao gotovo odjednom. Francuske trupe u Severnoj Africi, koje nisu već bile zarobljene, predale su se i konačno pridružile savezničkim snagama.[25] Ljudi iz Francuske Severne Afrike videli su mnogo borbi pod savezničkom zastavom kao deo francuskog ekspedicionog korpusa na italijanskom frontu, u kome su Arapi (uglavnom Marokanci) činili preko 60% vojnika (sastavljenog od 112.000 trupa u aprilu 1944. godine).[26]

Kada je Adolf Hitler saznao o Darlanovom dogovoru sa saveznicima, odmah je naredio okupaciju Višijske Francuske i poslao trupe u Tunis.

Sporazum Ajzenhauer / Darlan je značio da će zvaničnici koje je imenovao Višijev režim ostati na vlasti u Severnoj Africi. Nije obezbeđena nikakva uloga za Slobodnu Francusku, koja je trebalo da bude francuska vlada u izgnanstvu, a koja je preuzela odgovornost u drugim francuskim kolonijama. Ovo je duboko uvredio Šarla de Gola kao vođu Slobodne Francuske. To je takođe uvredilo većinu britanske i američke javnosti, koja je smatrala sve Višijske Francuze za nacističke saradnike, a Darlana kao jednog od najgorih. Ajzenhauer je, međutim, insistirao da nema pravi izbor ako se njegove snage kreću protiv Osovine u Tunisu, umesto da se bore protiv Francuza u Alžiru i Maroku.

Iako de Gol nije imao zvaničnu vlast u Severnoj Africi, većina populacije je sada javno prišla Slobodnim Francuzima, vršeći pritisak na Darlana. Zatim, 24. decembra, Fernand Bonije de La Šapel, francuski borac otpora i antifašistički monarhista, ubio je Darlana. (Uhapšen je na licu mesta i pogubljen dva dana kasnije.)

Žiro je nasledio Darlana, ali kao i on smenio je malo zvaničnika Višija. On je čak naredio hapšenje vođa Alžirskog puča 8. novembra, bez protivljenja Marfija.

Francuska severnoafrička vlada postepeno je postala aktivna u savezničkom ratnom naporu. Slabe francuske trupe u Tunisu nisu se odupirale nemačkim trupama koji su stizale avionima; Admiral Esteva, tamošnji komandant, poštovao je naređenja Višija. Nemci su zauzeli aerodrome i doveli još vojnika. Francuski vojnici su se povukli na zapad, i za nekoliko dana počeli su da se bore sa Nemcima, podstaknuti malim američkim i britanskim odredima koji su doprli do tog područja. Iako je to bilo malog vojnog značaja, Francuzi su time prešli sa savezničku stranu. Kasnije su sve francuske snage povučene iz akcije kako bi ih saveznici pravilno opremili.

Žiro je to podržao, ali je takođe želeo održati staru Višijevu administraciju u Severnoj Africi. Pod pritiskom saveznika i pristalica de Gola, francuski režim se promenio, zvaničnici Višija su postepeno zamenjeni, a njihove najgore odredbe su ukinute. U junu 1943. Žiro i de Gol su se složili da formiraju "Komitet Francuskog Nacionalnog Oslobođenja", sa članovima iz vlade Severne Afrike i iz "Francuskog nacionalnog komiteta" De Gola. U novembru 1943. de Gol je postao šef KFNO-a, a pravno šef vlade Francuske, priznat od strane Sjedinjenih Država i Britanije.

Kao drugi politički rezultat Baklje (i Darlanovih naređenja), prethodno Višijeva vlada Francuske Zapadne Afrike se pridružila saveznicima.

Vojne posledice[uredi | uredi izvor]

Sve u svemu, otpor višijevskih vojnika u Maroku (osim na plaži) je bio sporadičan. Par jakih brodova višijevske mornarice kod Kazablanke, uključujući i nezavršen brod Žan Bar, zajedno sa više krstarica i razarača, je pružio otpor iskrcavanju, ali su bili poraženi od strane superiornijih savezničkih brodova.[traži se izvor]

Tulon[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Samopotapanje francuske flote u Tulonu

Jedan od uslova Drugog primirja u Kompjenju koje su potpisali Nemci jeste da južna Francuska ostane slobodna od nemačke okupacije, sa samoupravom iz Višija. Nedostatak odlučnog otpora francuskog Višija na savezničku invaziju Severne Afrike i nove de Golove mere u Severnoj Africi ubedili su Nemce da se Francuskoj ne može verovati. Štaviše, angloameričko prisustvo u Francuskoj Severnoj Africi poništilo je jedino stvarno opravdanje da ne okupiraju celu evropsku Francusku - to je bilo jedino praktično sredstvo da se saveznicima uskrati korišćenje francuskih kolonija. Nemci su odmah okupirali južnu Francusku i nemačke trupe su pokušale da zaplene francusku flotu u luci Tulon, počev od 10. novembra. Pomorske snage Osovine na Mediteranu bi se znatno povećale ako bi Nemci uspeli da zarobe francuske brodove, ali svi bitni brodovi su potopljeni na pristaništu od strane Francuske mornarice pre nego što su ih Nemci mogli odvesti.

Tunis[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Kampanja u Tunisu (1943)

Nakon nemačke i italijanske okupacije Višijevske Francuske i njihovog neuspešnog pokušaja zauzimanja internirane francuske flote u Tulonu (Operacija Lila), francuska Armija Afrike je prešla na stranu saveznika, u snazi od jednog korpusa. Na drugim mestima, francuski ratni brodovi - kao što je bojni brod Rišelje - ponovo su se pridružili Saveznicima.

Dana 9. novembra, snage Osovine počele su da se utvrđuju u Tunisu, a bez otpora lokalnih francuskih snaga pod generalom Bareom. Usled neodlučnosi, Bare je povukao svoje trupe u brda i formirao odbrambenu liniju od Tebursuka do Medžez el Baba i naredio da se linija brani od svih. 19. novembra nemački komandant-Valter Nering-tražio je prolazak za svoje trupe preko mosta u Medžezu i odbijen je. Nemci su dva puta napali slabo opremljene francuske jedinice, ali su odbijeni. Međutim, Francuzi su imali teške gubitke i, bez artiljerije i oklopnih vozila, Bare je morao da se povuče.[27]

Posle konsolidacije u Alžiru, saveznici su udarili na Tunis. Elementi britanske Prve armije pod vođstvom general-pukovnika Keneta Andersona doprli su na 64 km od Tunisa pre nego što ih je zadržao kontranapad u Džedeidi. U januaru 1943. godine, nemačke i italijanske trupe pod Generalfeldmaršallom Ervinom Rommelom - povlačeći se prema zapadu iz Libije - stigle su do Tunisa.

Britanska Osma armija na istoku, koju je komandovao general-potpukovnik Bernard Montgomeri, zaustavila se kod Tripolija kako bi sačekala pojačanja, prikupila snage saveznika i popravila tamošnju luku. Na zapadu, snage Prve armije su napale krajem januara, ali su odbijene kod Faidskog prolaza i potom poražene kod Sidi Bou Zida 14. i 15. februara. Snage Osovine su se probile kod Sbeitle, a potom i kod Kaserinskog prolaza 19. februara, gde se američki 2. korpus povukao u neredu, dok velika pojačanja Saveznika nisu zaustavila napredak Osovine 22. februara. Fredendala je zamenio Džordž Paton.

General Ser Harold Aleksander je stigao u Tunis krajem februara kako bi preuzeo štab nove 18. armijske grupe, koja je stvorena da preuzme sveukupnu kontrolu Osme armije i savezničkih snaga koje su već borile u Tunisu. Snage Osovine ponovo su napale na istoku kod Medenina 6. marta, ali ih je Osma armija lako odbila. Romel je savetovao Hitlera da dozvoli puno povlačenje na povoljniji položaj za odbranu, ali je odbijen, a 9. marta, Romel je napustio Tunis i zamenio ga Jirgen fon Arnim, koji je morao da razdeli svoje snage preko 160 km severnog Tunisa.

Neuspeh kod Kaserina primorao je saveznike da konsoliduju svoje snage i razviju svoje linije komunikacije i administraciju kako bi mogli podržati veliki napad. Prva i Osma armija su tada napale snage Osovine u aprilu. Sledile su teške borbe, ali saveznici su odsekli Nemce i Italijane od podrške pomorskih i vazdušnih snaga između Tunisa i Sicilije. 6. maja, kao kulminacija Operacije Vulkan, Britanci su zauzeli Tunis, a američke snage doprle su do Bizerte. Do 13. maja snage Osovine u Tunisu su se predale. To je otvorilo put za invaziju savezničkih snaga na Siciliju u julu 1943.

Kasniji značaj[uredi | uredi izvor]

Uprkos uloge operacije Baklja u ratu i logističkom uspehu, ona je u velikoj meri izostavljena u mnogim popularnim istorijama rata i u opštoj kulturi.[28] List Ekonomist je pretpostavio da je to zbog toga što su tokom operacije francuske snage bile neprijatelj Saveznika, što je teško usaglasiti sa sveobuhvatnim opisom ratova u udžbenicima istorije.[28]

Ova operacija bila je prva oružana američka misija u arapskom svetu od Barbarskih ratova sa afričkim piratima (1801-1815.) i, prema rečima Ekonomista, postavljena je osnova američke posleratne politike na Bliskom istoku.[28]

Suprotstavljene snage[uredi | uredi izvor]

Savezničke snage
Divizija Puk ili bataljon
Zapadni odred
Paton
2. Oklopna divizija
Ernest Harmon 		66. oklopni puk
67. oklopni puk
3. pešadijska divizija
Anderson 		7. pešadijski puk
15. pešadijski puk
30. pešadijski puk
9. pešadijska divizija
Edi 		47. pešadijski puk
60. pešadijski puk
Centralni odred
Lojd Fredendal 		1. bataljon Rendžera
1. oklopna divizija
Orlando Vard 		Borbena Komanda B
6. oklopni pešadijski puk
1. pešadijska divizija
Alen 		16. pešadijski puk
18. pešadijski puk
26. pešadijski puk
Istočni odred
Anderson
1. komandosi
(Britanski)
6. komandosi
(Britanski)
9. pešadijska divizija
Edi 		39. pešadijski puk
34. pešadijska divizija
Rajder 		135. pešadijski puk
168. pešadijski puk
78. pešadijska divizija
(Britanska)
Eveli 		11. pešadijska brigada
36. pešadijska brigada
Francuska vojska
Divizija Puk
Maroko
Divizija Fez
Salbert 		4. marokanski streljački puk
5. marokanski streljački puk
11. alžirski streljački puk
1. stranački konjički puk
Divizija Mekneš
Dody 		7. marokanski streljački puk
8. marokanski streljački puk
3. marokanski spahijski puk
Divizija Kazablanka
Béthouart 		1. marokanski streljački puk
6. marokanski streljački puk
kolonijalni marokanski pešadijski puk
1. puk afričkih lovaca
Divizija Marakeš
Martin 		2. marokanski streljački puk
2. stranački pešadijski puk
4. marokanski spahijski puk
Alžir Alžirska divizija
Charles Mast 		1. alžirski streljački puk
9. alžirski streljački puk
3. puk Zuava
2. puk afričkih lovaca
1. alžirski spahijski puk
Oranska divizija
Boissau 		2. alžirski streljački puk
6. alžirski streljački puk
15. senegalski streljački puk
1. stranački puk
Marokanska divizija 7. marokanski streljački puk
3. alžirski streljački puk
4. tuniski streljački puk
3. stranački streljački puk

Napomene[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ I sommergibili dell'Asse e l'Operazione Torch.
  2. ^ Atkinson, Rick. (2002). An Army at Dawn. p. 159.
  3. ^ Granito and Emo. Navi militari perdute, Italian Navy Historical Branch. p. 61–62.
  4. ^ a b v g Čerčil, Vinston (1964). Drugi svetski rat, tom IV: Prekretnica sudbine. Beograd: Prosveta. str. 561—584. 
  5. ^ Watson 2007, str. 50
  6. ^ "The Stamford Historical Society Presents: Operation Torch and the Invasion of North Africa"
  7. ^ Playfair et al. 2004, str. 126, 141–42.
  8. ^ Eisenhower 1948, str. 88–89
  9. ^ Smith, Jean Edward (2012). Eisenhower in War and Peace. New York: Random House. str. 214–15. ISBN 978-0-679-64429-3. 
  10. ^ Eisenhower 1948, str. 90
  11. ^ Tessa Stirling et al., Intelligence Co-operation between Poland and Great Britain during World War II, vol. I: The Report of the Anglo-Polish Historical Committee, London, Vallentine Mitchell, 2005
  12. ^ Churchill 1951, str. 643
  13. ^ Major General Rygor Slowikowski, In the Secret Service: The Lightning of the Torch", The Windrush Press, London 1988, pp. 285
  14. ^ Hague 2000, str. 179–80
  15. ^ Mangold 2012, str. 159
  16. ^ Brown 1968, str. 93. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFBrown1968 (help)
  17. ^ Mangold 2012, str. 159.
  18. ^ Edwards 1999, str. 115.
  19. ^ Howe 1993, str. 97, 102.
  20. ^ a b Rohwer & Hummelchen 1992, str. 175
  21. ^ Playfair et al. 2004, str. 146–47, map 19.
  22. ^ Playfair et al. 2004, str. 149.
  23. ^ Documentary film presenting the dominant role of Jewish resistance fighters in Algiers
  24. ^ Playfair et al. 2004, str. 126, 140–41, map 18.
  25. ^ Eisenhower, Dwight. Crusade In Europe. pp. 99–105, 107–10. New York: Doubleday, 1948.
  26. ^ Paul Gaujac, Le Corps expéditionnaire français en Italie, Histoire et collections (2003). pp. 31.
  27. ^ Watson 2007, str. 60
  28. ^ a b v R.B.S. (9. 11. 2017). „Remembering Operation Torch on its 75th anniversary”. The Economist. Pristupljeno 12. 11. 2017. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Zvanični ratni izveštaji
  • Les Cahiers Français, La part de la Résistance Française dans les évènements d'Afrique du Nord (Official reports of French Resistance Group leaders who seized Algiers on 8 November 1942, to allow allied landing), Commissariat à l'Information of Free French Comité National, London, Aug. 1943.
Izveštaji ratnih dopisnika
  • Melvin K. Whiteleather, Main street's new neighbors, J.B. Lippincott Co., Philadelphia, 1945.
Naučni radovi

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Operacija Baklja na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Операција_Бакља&oldid=26691089”