Ulcinj

Ulcinj
Pogled na grad, Crkva Svetog Nikole i Sahat-kula
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Crna Gora
Opština	Ulcinj
Stanovništvo
— (2011)	10.707
Geografske karakteristike
Koordinate	41° 55′ 28″ S; 19° 12′ 25″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Ulcinj Ulcinj na karti Crne Gore
Ostali podaci
Poštanski broj	85360 85361 85362
Pozivni broj	030
Registarska oznaka	UL
Veb-sajt	www.ul-gov.me/Naslovna

Ulcinj (alb. Ulqin ili Ulqini, ital. Dulcigno) je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Crnoj Gori. Prema popisu iz 2011. bilo je 10.707 stanovnika.

Nastao je u 5. veku pre nove ere kao jedno od najstarijih naselja na jadranskoj obali. Rimljani su ga zauzeli 163. godine pre nove ere od Ilira. Podijelom Rimskog carstva, bio je dio Vizantije i Kraljevine Srbije u srednjem vijeku sve dok ga nije zauzela Mletačka republika 1405.

Godine 1571. Osmansko carstvo osvaja Ulcinj uz pomoć severnoafričkih korsara posle bitke kod Lepanta. Uticajem islamizacije lokalnog stanovništva, grad je postepeno postao naselje sa muslimanskom većinom. Pod Osmanlijama izgrađeni su brojni hamami, džamije i sahat-kule u orijentalnom stilu. Godine 1673. ovde je iz Istanbula prognan samoproglašeni jevrejski mesija Šabetaj Cvi. Ulcinj je ostao osmanski grad više od 300 godina sve dok 1878. nije pripao Knjaževini Crnoj Gori.

Ulcinj je danas atraktivna destinacija za turiste, naročito zbog svoje Velike plaže, Šaskog jezera, ostrva Ada Bojana i dva milenijuma stare Kaljaje.

Etimologija

Prema jednoj teoriji, Ulcinj se prvo zvao Kolhinon, po grčkim kolonistima iz Kolhide, koji su ga osnovali. Rimljani su ga zvali Kolhinium. Od toga Kol-hinijuma kasnije nastaje Ul-cinj. O imenu Ulcinj je pisano u nikšićkim novinama „Nevesinje“ iz 1899. godine, broj 21. „Majkov. Đ. Daničić, koji je preveo Majkova, ne upotrebljava ni Unjin ni Ulcinj, nego Ocinj, koji i odgovara starosrpskom Licin, jer se srpsko L pretvorilo u O. Prva imena mora da dolaze od ital. Dulcigno. Po cijelom primorju ne čuje se drukčije nego Ocinj." Ilarion Ruvarac u „Montenegrini“ iz 1899. g. na 72. strani pominje Ocinj i Bar. Kaplan Burović navodi podatak da su Kolhi osnovali Ulcinj, a živjeli su na tlu današnje Svete Gore.

Istorija

Srpska pravoslavna crkva Svetog Nikole u Ulcinju

Grob pomorskog kapetana i upravitelja Ulcinjske luke Ilije M. Miailovića u Ulcinju

Grob Šuta Spahića Drekalovića u Ulcinju

Početkom 7. vijeka, vizantijska provincija Prevalitana, kojoj je pripadao i drevni Ulcinj, opustošena je od strane Avara i Slovena, a domađe romanizovano stanovništvo se najvećim dijelom povuklo u primorske oblasti. Iako je u to vrijeme postradao, Ulcinj nije sasvim zapustio, već se tokom 8. i 9. vijeka postepeno obnavljao.

Početkom 10. vijeka, Ulcinj je još uvijek bio izvan domašaja vizantijske Dračke teme, koja je prema sjeveru dopirala samo do grada Lješa, ali već sredinom istoga vijeka, u vrijeme nastanka istoriografskog spisa De administrando imperio, Dračka tema je na sjeveru pored Lješa već uveliko obuhvatala i gradove Ulcinj i Bar, na granici prema kneževini Duklji.

Početkom 11. vijeka, u vrijeme jačanja vizantijske vlasti tokom poznih godina vladavine cara Vasilija II (um. 1025), Ulcinj se i dalje nalazio u sastavu Dračke teme, sve do ustanka pod dukljanskim knezom Stefanom Vojislavom oko 1035. godine, čime je započet proces potiskivanja vizantijske vlasti prema jugu.

Krajem 12. vijeka, Ulcinj je zajedno sa ostalom Zetom potpao pod vlast velikog župana Stefana Nemanje i od tada se nalazio u sastavu srpske države Nemanjića, sve do druge polovine 14. vijeka, kada je potpao pod vlast države Balšića.

Oslobođenjem Ulcinja od turske vlasti i osnivanjem škole, roditelji muslimanske djece su guverneru vojvodi Simi Popoviću rekli da više neće slati djecu u crnogorsku školu, jer se u njoj posrbljuju, učeći srpski jezik. Dobili su dopuštenje da njihova djeca ne moraju ići u školu. Kasnije Ulcinj napušta oko 200 muslimanskih porordica, a doseljava oko 150 crnogorskih.

Demografija

U naselju Ulcinj živi 7.810 punoljetnih stanovnika, a prosječna starost stanovništva iznosi 35,1 godina (34,4 kod muškaraca i 35,8 kod žena). U naselju ima 2.916 domaćinstava, a prosječan broj članova po domaćinstvu je 3,67.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je heterogeno.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. vijeka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 4.385 1953. 4.919 1961. 5.705 1971. 7.459 1981. 9.140 1991. 11.144 10.025 2003. 12.827 10.828 2011. 10.707

Nacionalni sastav prema popisu iz 2003.‍
Albanci			6.658	61,48%
Crnogorci			1.868	17,25%
Srbi			1.168	10,78%
Muslimani			436	4,02%
Bošnjaci			262	2,41%
Romi			115	1,06%
Hrvati			48	0,44%
Jugosloveni			13	0,12%
Mađari			12	0,11%
nepoznato			31	0,28%

Nacionalni sastav prema popisu iz 2011.‍
Albanci			6.520	60,89%
Crnogorci			1.828	17,07%
Srbi			915	8,55%
Muslimani			541	5,05%
Bošnjaci			241	2,25%
Romi			155	1,45%
neizjašnjeni			217	2,03%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	13			17
80+	70			80
75—79	94			146
70—74	159			195
65—69	222			246
60—64	267			250
55—59	251			248
50—54	349			363
45—49	417			395
40—44	356			395
35—39	335			355
30—34	335			352
25—29	357			370
20—24	425			392
15—19	486			448
10—14	459			422
5—9	411			417
0—4	382			349
Prosek :	352			112

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2003. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2003. Broj domaćinstava 960 1.056 1.280 1.690 2.294 2.892 3.153

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2003. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 2.916 370 484 441 680 510 263 112 25 16 15

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	4.136	1.367	2.615	103	34	17
Ženski	4.252	900	2.666	568	95	23
UKUPNO	8.388	2.267	5.281	671	129	40

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.825	37	5	93	88
Ženski	1.000	5	0	17	34
UKUPNO	2.825	42	5	110	122
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	80	94	227	413	164
Ženski	14	11	220	186	26
UKUPNO	94	105	447	599	190
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	16	31	206	77	43
Ženski	17	18	90	148	74
UKUPNO	33	49	296	225	117
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	71	0	0	180
Ženski	30	0	2	108
UKUPNO	101	0	2	288

Poznate ličnosti

• Đurađ II Stracimirović Balšić, vladar srednjovekovne Zete.
• Šabetaj Cvi, rabin i osnivač jevrejske šabetijanske sekte, umro u Ulcinju 1676. godine
• Kaplan Burović, srpski književnik i albanolog

Stari grad

Stari grad Ulcinj

Stari grad Ulcinj nalazi se na obali grada Ulcinja u centru grada, pored gradske plaže. Najraniji tragovi vode do praistorijskog vremena kad je Ulcinj pripadao Ilirima, narodu indoevropskog porekla. Ulcinjski Stari grad su osnovali još u 5. veku p.n.e. Kolhiđani zbog čega je prvobitno i dobio ime Kolihinium. U 2. veku (163 god p.n.e) osvajaju ga Rimljani od ilirskog plemena Olcinijatas i tadašnji drevni grad Kolihinium postaje Olcinijum kada dobija i poseban status, kao grad sa naročitim privilegijama, a kasnije i kao grad sa samostalnim statusom. Danas na prostoru Starog grada pretežno žive Albanci, ali je takođe turistički atraktivna lokacija sa dosta restorana i apartmana.

Istorija

Milenijumsko trajanje grada ostavilo je brojne tragove i raznovrsno kulturno nasleđe. Postojanje takvog kulturnog nasleđa, koje pripada različitim epohama i narodima, čine Ulcinj „mozaikom civilizacija". Najznačajniji kulturno-istorijski spomenik Ulcinja je Stari grad, čiji najstariji ostaci potiču iz grčko-ilirskog perioda. Radi se o ostacima zida od velikih, karakteristično obrađenih i složenih kamenih kvadera, tv. kiklopskih zidova. Sačuvani ostaci arhitekture iz jednog bunara smeštenog u donjem delu grada, ukazuju da je u 6. veku nove ere ovde izvršeno nekoliko značajnih građevinskih zahvata. U tom periodu grad je dobio i dve kapije - jednu sa istoka, u donjem delu, od mora, dok je druga bila izgrađena na zapadnoj strani, u gornjem delu, od kopna. Raspored očuvanih ulica iz tog vremena ukazuje na činjenicu da je Ulcinj tada pripadao tv. pergamskom urbanom tipu, što znači da su kuće, trgovi, ulice i druge javne grade bile slobodno planirane u zavisnosti od uslova koje je pružao teren, a ne po nekoj ustaljenoj šemi. Tokom slovenskih seoba urbano jezgro Ulcinja pretrpelo je znatna oštećenja, da bi nakon toga došlo do obnavljanja oštećenih gradskih zidina i objekata unutar njih.

Za vreme poznog srednjeg veka u ulcinjskom starom gradu urbanistički razvoj diktirala je mletačka vlast, koja je od 15. veka vladala ovim područjem. Iz tog vremena očuvani su delovi gradskih bedema, kao i jedan broj objekata sa arkadama, prema moru, koji su po mišljenju istraživača ostatak gradske lođe ili moguće, kneževog dvora. Sve to ukazuje na činjenicu da je najveći deo gradskih bedema iz mletačkog perioda, te da su u tom stanju osmanlijske vojne snage nasledile ulcinjsko urbano jezgro 1571. godine. U periodu Osmanske vlasti gradsko jezgro je upotpunjeno vojnim objektima, poput barutana, i brojnim stambenim i javnim građevinama.

Stari grad jezgro je bogate kulturno-istorijske baštine Ulcinja. Sačuvani ostaci predmeta iz antičkog perioda - postolje sa natpisom posvećenim grčkoj boginji Artemidi, antička kameja sa predstavom boginje Atine sa kacigom, dve sekire iz bronzanog doba, jonski kapitel.., dovoljno govore o tome da Ulcinj ima „drevnu istoriju". Otkopani delovi Male crkve koja potiče iz 9. veka, delovi natpisa na ciboriju pisani latinskim jezikom i mnoštvo drugih predmeta, jasno govore o početcima verskog života na području Ulcinja. Pored ovih crkava vredno je spomenuti i crkvu Sv. Jovana Ulcinjskog podignutu 1290. godine, zatim crkvu Sv. Dominika i Sv. Sigurate iz 1394. godine, crkvu Sv. Mihaila iz. 1406. godine i crkvu Sv. Petra iz 1423. godine. Raskošno zdanje u starom gradu, „Palata Venecija", u vreme Mletačke republike bilo je sedište upravitelja grada. Zbog njene lepote i funkcionalnosti i kasniji upravitelji su taj objekat koristili kao dvor. Nedaleko od Palate Venecija, na južnom platou Starog grada, nalazi se zdanje koje se naziva “Dvori Balšića”. Oba ova ekskluzivna objekta sada služe za izuzetno ugodan smeštaj i boravak gostiju i posetilaca Ulcinja.

Kula Balšića

Kula Balšića

U neposrednoj blizini Palate Venecija, nalazi se veliko zdanje poznato pod imenom Kula Balšića. Ova građevina potiče iz 14. veka i pripada najreprezentativnijim objektima srednjovekovne arhitekture na tlu Crne Gore. Na poslednjem spratu Kule očuvana su dva jevrejska oltara pred kojima je smrt zatekla jednog od zapovednika Ulcinja - čuvenog Mehmed-efendiju (1626-1676), koji se pre nego što je primo islam zvao Sabatej Cevi. Ovaj poznati reformator Talmuda (svete jevrejske knjige) je u Starom gradu pronašao svoje poslednje utočište i mir, najčešće boraveći u Kuli Balšića. U književnim delima Sabatej Cevi živi i danas. Njegov lik pojavljuje se u romanu nobelovca Isaka Baševisa Singer. Na gornjem, najvišem platou Kule Balšića uzdiže se Citadela sa moćnom kulom, koja dominira ne samo Starim gradom, već čitavom okolinom. Tradicija je pripisuje poslednjim Balšićima, moćnoj porodici iz okoline Skadra, čija je prestonica Ulcinj bio krajem 14. i početkom 15. veka. Osmanlije su preuredili i podigli treći sprat Kule Balšića i kuglasti svod u prizemlju. Sa tri strane ova građevina gleda na more. Ona nesumnjivo predstavlja jedan od najreprezentativnijih objekata srednjevekovnog graditeljstva u Crnoj Gori. Sada uglavnom služi kao galerija ili prostor gde se održavaju pesničke večeri. Ispred Kule Balšića nalazi se Mali ili Trg robova. Ograđen je voltovima, u ulcinjskom kraju poznatim pod imenom kazamati, jer je od sredine 17. veka Ulcinj postao značajna pijaca robova koje su zarobljavali ulcinjski gusari.

Trg robova

Većina robova bili su iz Italije i iz Dalmacije. Ulcinjski gusari su na obalama Apulije i Sicilije uglavnom pljačkali bogate vile, a sa sobom su odvodili njihove vlasnike koje su potom prodavali kao robove. Ulcinjani su robove držali kao zarobljenike i nisu se njima koristili kao radnom snagom, već da bi dobili otkup od srodnika, prijatelja ili zemljaka uhvaćenih ljudi. Za to im je bilo potrebno da omoguće robovima da se jave svojim kućama ili rođacima, kako bi porodica ili opština saznali da se njen član nalazi u ropstvu u Ulcinju kako bi došli da ga otkupe. Od sredine 18. v. menjaju se i ukusi, pa dvorani sve više traže robove iz Afrike. Svoje robove Ulcinjani su često kupovali na obalama severne Afrike. Oni bi potom bili preprodavani ili dovođeni u Ulcinj, gde bi ubrzo postajali slobodni građani i bavili se zemljoradnjom i pomorstvom. Mala zajednica njihovih potomaka živi i danas u Ulcinju. U blizini je i visoki zid, poznatiji kao Balani. On potiče iz mletačkog perioda. Malo dalje je i turska osmougaona barutana iz 18. veka. U Starom gradu izgrađen je za vreme osmanske uprave veliki broj objekata za javnu upotrebu hamami, česme, džamije, tekije itd.

Kult vode

U Ulcinju je oduvek postojao kult vode. Veruje se da je lik Bindusa, ilirskog boga vode i mora, uklesan u zidine Starog grada. Mnoge česme su izgrađene ne samo za potrebe ljudi, već i za duše umrlih. Legenda kaže da je bilo bolje graditi česmu nego sakralni objekat, pa je tako Ulcinj svojevremeno imao više od trideset česmi, od kojih je danas ostala samo polovina. Česme su kao zadužbine gradili pojedinci. Izrađene su od kamena i ukrašene urezanim tarihom. Ulcinjske fontane svojom lepotom krase grad. Bile su harmonično prilagođene sredini u kojoj su izgrađene. Na natpisu se nalazi ime dobrotvora koji je sagradio česmu, obično sa željom i porukom da oni koji dobiju priliku da iz nje popiju samo gutljaj vode, pomolite se za njega i poželite mu mesto u divnom Dženatu. Česma u Starom gradu podignuta je 1749-50. Voda je uzimana sa 600 metara severozapadno od tvrđave, u blizini mesta zvanog Javor. Na ovom mestu je postojao veliki broj rezervoara u kojima se sakupljala kišnica koju bi u slučaju opsade koristili građani Starog grada. Kroni i zanave – „vilinska voda“, koja se nalazi na severozapadnoj strani u Valdanosu, česma o kojoj se najčešće peva u Ulcinju. Mnogo je priča i legendi o ovoj blagotvornoj i čudesnoj vodi. U ulcinjskim maslinjacima ima još deset lepo napravljenih izvora vode: Begov, Mustafes, Docines, Salkikines, Mornarski itd. U borovoj šumi je čuvena Ženska plaža sa svojim sumpornim izvorima, koji su navodno eliksir za neplodne žene. Lekari sa prostora bivše Jugoslavije preporučivali su deci sa astmom da ujutru prošetaju ulcinjskom borovom šumom i ispiraju grlo morskom vodom.

Gusarenje

Pored trgovine i pomorstva, karakteristična pojava u istoriji Ulcinja i njegovog Starog grada, pod osmanskom vlašću bilo je gusarenje. Upravo vlast koja je gusarenje omogućila, bila je sedamdesetih godina 18. veka primorana da ga iskoreni. Na takvu odluku primorao ih je politički sporazum sa jednom velikom hrisanskom silom. Nakon mirovnog ugovora između Rusije i Osmanskog carstva u Kučuk- Kajnardžiju (1774), Porta se obavezala da će preduzeti sve mere da unisti gusarenje na Jadranu. Ipak, sudeći prema nekim vestima sa kraja 18. veka, na Jadranu je i dalje bilo ulcinjskih gusara. Kako bi obuzdale njihove akcije, Mahmud-paša Bušatlija je morao da na prevaru, u luci Valdanos, potopi ulcinjske lađe. Težak poraz ulcinjski gusari su pretrpeli i u grčkom oslobodilačkom ratu od 1821. do 1829. godine, nakon čega su trgovački brodovi znatno slobodnije plovili važnim trgovačkim putevima. Snažan udarac ulcinjskom brodarstvu zadat je nakon 1870. godine kada je počela naglo da slabi izgradnja brodova na jedra i da se razvija parabrodska plovidba. Poslednji jedrenjak pod imenom „Nadežda" sagrađen je u ulcinjskom brodogradilištu 1878. godine.

Na prostranom delu Starog grada, kod svetionika, na velikoj terasi, nalaze se otvoreni „prozori" koji izlaze tačno na Jadransko more. Po legendi, sa tih prozora, skočile su devojke (robovi) kako bi pobegle od gusara.

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
  Stari dio Ulcinja
• 

Vidi još

• Velika plaža (Ulcinj)
• Mala plaža (Ulcinj)
• Sahat-kula u Ulcinju
• Opština Ulcinj

Literatura

• Božić, Ivan (1970). „Doba Balšića (drugi deo)” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 49—133. 
• Božić, Ivan (1970). „Zeta u Despotovini” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 135—275. 
• Božić, Ivan (1970). „Vladavina Crnojevića” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 277—370. 
• Božić, Ivan (1979). Nemirno Pomorje XV veka. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Božić, Ivan (1982). „Raspad mletačkog sistema u Primorju”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 403—413. 
• Kovačević, Jovan (1967). „Od dolaska Slovena do kraja XII vijeka” (PDF). Istorija Crne Gore. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 279—444. 
• Kovačević, Jovan I. (1981). „Doseljenje Slovena na Balkansko poluostrvo”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 109—124. 
• Ćirković, Sima (1970). „Zeta u državi Nemanjića” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (1). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—93. 
• Ćirković, Sima (1970). „Doba Balšića (prvi deo)” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—48. 
• Ćirković, Sima (1981). „Osamostaljivanje i uspon dukljanske države”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 180—196. 
• Spremić, Momčilo (1982). „Pripajanje Zete Despotovini i širenje mletačke vlasti u Primorju”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 195—204. 
• Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98. 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)