Biblijska arheologija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Rekonstrukcija Jerusalima iz 1. veka nove ere koju su omogućila otkrića biblijskih arheologa.

Biblijska arheologija predstavlja otkrivanje i naučno istraživanje prošlih kultura koje mogu da osvetle periode opisane u Bibliji. U polje istraživanja spadaju kulture Starog zaveta (Tanaha) i Novog zaveta, ali i kosmonogamija judeo-hrišćanskih religija. Glavna lokacija kojom se ovo polje arheologije bavi je poznata u religijama kao Sveta zemlja koja se sa zapadne perspektive naziva Bliski istok.

Naučne tehnike koje se koriste u biblijskoj arheologiji su iste one koje se koriste u svim granama arheologije poput iskopavanje i radiokarbonsko datovanje.

Arheologija[uredi | uredi izvor]

Mozaik iz Vizantijske crkve iz 5. veka. Mozaici su jedna od glavnih predmeta istraživanja bibijske arheologije.
Glavni članak: Arheologija
Vidi još: Arheološka teorija

Kako bi se razumeo značaj biblijske arheologije potrebno je razumeti koncepte arheologije kao nauke i Biblije kao predmeta istraživanjeistraživanja. Arheologija je nauka ne u Aristotelovom smislu cognitio certa per causas već u modernom smislu sistematskog načina istraživanja.[1] Vinsent Viler iznosi da je arheologija i umetnost i nauka: kao umetnost traga za materijalnim ostacima drevnih civilizacija i pokušava da rekostruiše koliko može okruženje i organizaciju jedne ili mnogih epoha.[1] Takođe je relativno moderna nauka, Kurt Benš navodi da je nauka koja je jedva stara 200 godina, ali koja je uprkos tome promenila naše viđenje prošlosti.[2]

Može se smatrati da arheologija ne bi trebalo da koristi informacije iz religioznih i mnogih filozofskih sistema. Međutim, osim velikog broja faktualnog materijala koje oni proizvode, poput mesta obožavanja, svetih objekata i drugih stvari koje nauka može posmatrati, postoje i drugi značajni aspekti koji su podjednako važni za naučno arheološko istraživanje. U ovo spadaju brojni religiozni tekstovi, obredi, običaji i tradicije. Arheolozi i istoričari često koriste mitove kao tragove dešavanja i mesta. Rudolf Bultman je ovaj proces naziva demitifikacija i najbolji primer ovog procesa vidimo kod Hajnriha Šlimana koji je koristio Homerov ep Ilijadu da pronađe Troju. Ova moderna perspektiva na mitove koju su Bultman i ostali razvili je ohrabrila naučnike poput arheologa da istražuju mesta koja se pominju u bibijskim pričama.[3][4]

U Muzeju Izraela u Jerusalimu se čuvaju mnogi artefakti prikupljeni prilikom naučnih i bibijskih istraživanja i ekspedicija.

Biblijska arheologija je disciplina koja se bavi naučnim istraživanjem i prikupljanjem materijalnih ostataka prošlih kultura koje mogu osvetliti vremena i opise iz Biblije. Ova disciplina se pretežno bavi istraživanjem na Biliskom istoku perioda od 2000. godine pre nove ere do 100. godine nove ere.[5] Drugi autori preferiraju da koriste termin "arheologija Palestine" i pod tim podrazumevaju istraživanje teritorije istočno i zapadno od reke Jordan.

Svrha biblijske arheologije je da omogući razumevanje ljudi koji su živeli u Svetoj zemlji. Ona omogućava razumevanje njihove istorije, kulture, identiteta i pokreta, a samim tim istraživači mogu da nađu tačne lokacije pomenute u pričama i da ih uporede sa stvarnošću. Ovo je moderno razumevanje. Kasvalder je izneo da je prethodno u Američkoj i Izrealskoj školi bibijske arheologe gledano na arheologiju kao sredstvo za prikupljanje dokaza da su bibijske priče tačne,[6] što se može videti u radovima mnogih istaknutih arheologa poput Vilijama F. Olbrajta, Ernesta Rajta i Jigela Jadina. Međutim, danas arheolozi ne pokušavaju da dokažu da su priče iz Bibije tačne, već pokušavaju da protumače istorijski svet na kom su te priče zasnovane i iz kog vuku značenje. Koristeći ovaj pristup koji je uveo P. Kasvalder[7] kako navodi Joan Mari Vernet:[8]

  • Bibijska arheologija može osvetliti znanje koje imamo o određenim istorijskim podacima koji su opisani u biblijskim pričama poput država, naroda, borba i gradova.
  • Omogućava nam da istražimo neke specifične detalje pomenute u knjigama biblije poput Siloam tunela, banje Vitezda, Golgote i drugih.
  • Bibijska arheologija pruža značajnu pomoći egzergističkim istraživanjima.

Biblijska arheologija u Srbiji[uredi | uredi izvor]

Od 2007. godine studenti arheologije na Filozofskom fakultetu u Beogradu mogu kao izborni kurs da slušaju predmet Osnove bilblijske arheologije. Predmet predaje Branislav Anđelković.[9]

Lokacija[uredi | uredi izvor]

Teritorija poznata kao Bliski istok je bez sumnje lokacija događaja koji su inspirisali pisanje bibijskih tekstova.

Geografska oblast koja zanima bibijske arheologe je „Sveta zemlja“. Ipak ima različitih mišljenja o tome koju tačno teritoriju treba pokriti bibijska arheologija. Ona se svakako posebno bavi zemljom Izreala, Palestine i Jordana; oblast koja se naziva južni Levant. Mnoge istraživače iz ovog polja takođe zanimaju i mesta koja se pominju u bibijskim pričava i koja imaju ogromnog značaja u povezivanju priča: Egipat, Sirija i Mesopotamija posebno zanimaju istraživače koji se bave Tanahom. Druge istraživače, prvenstveno one koji se bave Novim zavetom, više interesuju Anadolija, Makedonija, Grčka i Rim zbog njihovih veza sa brojnim pričama iz zaveta.

Datumi[uredi | uredi izvor]

Isto kao što lokacija polja istraživanja varira od istraživača do istraživača, biblijski arheolozi takođe imaju i različito viđenje perioda kojim se treba baviti. Kasvalder navodi da:

Periodizacija u biblijskoj arheologiji[uredi | uredi izvor]

Ova lista perioda arheologije Levanta je zasnovana na tabeli iz rada Biblijska arheologija: kratak uvod (engl. Biblical Archaeology: A Very Short Introduction). pp. 33–34[10] i sa definicijama iz Merser biblijskog rečnika.[11]

  • Neolitski period : oko 8500–4300 pre nove ere
  • Halkolitski period: oko 4300–3300 pre nove ere
  • Bronzano doba: oko 3300-1200 pre nove ere
    • Rano bronzeno doba (engl. Early Bronze Age; EB) = oko 3300-2300 pre nove ere
      • Rana bronza I (engl. Early Bronze I; EB I) = 3300–3050 pre nove ere
      • Rana bronza II–Rana bronza III (engl. Early Bronze II–Early Bronze III; EB II–EB III) = oko 3050–2300/2000 pre nove ere
    • Srednje bronzano doba (engl. Middle Bronze Age Age; MB) = oko 2300/2000–1550 pre nove ere
      • Rana bronza IV (engl. Early Bronze IV; EB IV) / Srednja bronza I (engl. Middle Bronze I; MB I) oko 2300–2000 pre nove ere
      • Srednja bronza IIA (engl. Middle Bronze IIA; MB IIA) = oko 2000-1800/1750 pre nove ere
      • Srednja bronza IIB–C III (engl. Middle Bronze IIB-C III; MBII and III) = oko 1800/1750–1550 pre nove ere
    • Kasno bronzano doba (engl. Late Bronze Age; LB) = oko 1550–1200 pre nove ere
      • Kasna bronza II (engl. Late Bronze I; LB I) = oko 1550–1400 pre nove ere
      • Kasna bronza IIA–B (engl. Late Bronze IIA–B; LB IIA–B) = oko 1400–1200 pre nove ere
  • Gvozdeno doba: oko 1200-586 pre nove ere
    • Gvozdeno doba IA = oko 1200–1150 pre nove ere
    • Gvozdeno doba IB = oko 1150–1000 pre nove ere
    • Gvozdeno doba IIA = oko 1000-925 pre nove ere
    • Gvozdeno doba IIB = oko 925-720 pre nove ere
    • Gvozdeno doba IIC = oko 720-586 pre nove ere
  • Vavilonski period: 586-539 pre nove ere
  • Persijski period: 539-332 pre nove ere
  • Helenistički period = 332-63 pre nove ere
    • Rani helenistički period = 332-198 pre nove ere
    • Kasni helenistički period = 198-63 pre nove ere
  • Rimski period: 63 pre nove ere-324 nove ere

Istorija[uredi | uredi izvor]

Flinders Pitri, engleski arheolog i egitolog poznati kao otac Palestinske arheologije. Pitri je odgovoran za neka od najvažnijih otkrića biblijske arheologe i po otkriću serijacije. Po njemu je nazvan Pitri muzej Egipatske arheologije.
Svici sa Mrtvog mora pre nego što su odmotani.
Jedan od svitaka sa Mrtvog mora

Istraživanje biblijske arheologije su bila među prvim arheološkim istraživanjima ikada sprovedenim.

Faze u razvoju biblijske arheologije[uredi | uredi izvor]

Razvoj biblijske arheologije se prožima kroz nekoliko različitih perioda:

  • Drevni: Iako se na arheologiju gleda kao na modernu nauku, mnogi istorijski pisci su ostavili važna dokumenta koja su danas od ključnog značaja za biblijske arheologe. Josif Flavije, Origen Adamantije i Jevsevije Kesarijski su značajni pisci koji su doprineli proučavanju biblijske arheologe. Egerijin itinerarijum (jedan je od najstarijih dokumentovanih zapisa o putovanjima hrišćanskim hodočasnika) je jedan od tekstova koji dosta znače istraživačima. Egerija je bila španska žena koja je bila hodočasnica u Svetoj zemlji u periodu od 381. do 384. godine nove ere i njen dnevnik arheolozima daje najranije opise Svete zemlje.
  • Pre Britanskog mandata u Palestini: Prva arheološka istraživanja Svete zemlje su započeli Evropljani u 19. veku. Mnogi poznati arheolozi su vršili iskopavanja, a najpoznatiji je bio Edvard Robinson koji se smatra i ocem biblijske geografije. Robinson je tokom svoje karijere otkrio brojne antičke gradove. Palestinski istraživački fond je osnovan 1865. godine i pokrovitelj udruženja je bila kraljica Viktorija. Čarls Voren i Čarls Vilijam Vilson su rukovodili iskopavanjima oko Jerusalimskog hrama 1867. godine, po kome je nazvan "Vilsonov luk u Jerusalimu". Američko društvo za istraživanje Palestine je osnovano 1870. godine. Iste godine je u Svetu zemlju došao arheolog Čarls Klermon-Ženo kako bi izučio dva poznata zapisa: Meša stelu i zapis u Jerusalimskom hramu. Najpoznatiji arheolog koji je vršio iskopavanja na Bliskom istoku krajem 19. veka je ser Vilijam Metju Flinders Pitri. Pitri je poče svoju karijeru 1890-ih godina i poznat je kao "otac palestinske arheologije". U tel el-Hesiju je postavio osnovu metodološkog istraživanja kada je dodelio veliki značaj proučavanju keramike koju je uzeo kao arheološki marker. Fragmente keramike je koristio da napravi vrlo preciznu hronologiju, jer se stil keramike često menjao kroz različite istorijske periode. Dominikanski red je 1898. godine osnovao Francusku biblijsku i arheološku školu Jerusalima (fr. École biblique et archéologique française de Jérusalem) koja je bila jedna od vodećih institucija u biblijskoj arheologiji. Nemačko orijentalno društvo (nem. Deutsche Orient-Gesellschaft) je osnovano u Berlinu 1898. godine, a brojna iskopavanja društva je finansirao car Vilhelm II. Brojna slična udruženja su u ovom periodu osnivana širom sveta usled popularnosti novonastale dscipline. Ipak, tokom ove epohe je biblijska arheologija služila samo da bi potvrdile biblijske priče.
  • Tokom Britanskog mandata u Palestini (1922—1948): Istraživanje Svete zemlje se značajno povećalo tokom ovog perioda u kom su radili Vilijam Foksvel, Klerens Stenli Fišer, Isusovci, Dominikanci i mnogi drugi. U ovom periodu je diciplina cvetala i došlo je do mnogih vrednih otkrića. Svici sa Mrtvog mora (poznati i kao Kumranski spisi po mestu u kom su pronađeni; Kumran) su jedan od najdragocenijih artefakata otkrivenih u ovom periodu.
  • Nakon Britanskog mandata: 1948. godine je počela nova društvena i politička era za Svetu zemlju sa osnivanjem Izraela. U polju biblijske arheologije su se pojavili novi Izraelski arheolozi. U početku su njihova iskopavanja bila ograničena na teritoriju države, ali nakon Šestodnevnog rata proširili su se i na okupirane teritorije na zapadnoj obali. Jedan od glavnih arheologa ovog perioda je bila britanka Ketlin Kenjon koja je rukovodila iskopavanjima nekih od najznačajnijih lokaliteta poput Jerihona i Ofela u Jerusalimu. Ketlin je takođe zajedno sa Mortimer Vilerom otkrila Viler-Kenjon metod iskopavanja. Kristal Benet je rukovodio iskopavanjima Petre i Amanske citadele, Džabač el Kal.
  • Bibijska arheologija danas: iskopavanja u biblijskoj arheologiji u 21. veku vode međunarodni timovi koje finansiraju brojni univerziteti i državne institucije. Volonteri učestvuju u iskopavanji koje sprovodi tim profesionalaca. Arheolozi se sve više trude da povežu rezultate iskopavanja sa drugim etima u okruženju kako bi stvorili što širi uvid i pregled drevne istorije i kulture savake regije. Nedavni nagli razvoj tehnologije je omogućio arheolozima da što preciznije mere i datuju nalaze.[12][13]

Škole biblijske arheologije[uredi | uredi izvor]

Polje biblijske arheologije je tema brojnih debata. Jedan od glavnih tema debate je period kada su kraljevi vladali Izrealom i generalna istorijska relevantnost Biblije. Moguće je definisati dve škole mišljenja u polju: biblijski minimalizam i biblijski maksimalizam, u zavisnosti od toga da li se Biblija smatra neistorijskim religioznim tekstom ili ne. Ove škole nisu odvojene i jasno definisane zbog čega je ponekad teško definisati tačno šta je minimalizam, a šta maksimaluzam. Ipak, moguće je definisati njihove razlike, iako se ove razlike smanjuju vremenom.

Kratak pregled značajnih lokaliteta i otkrića[uredi | uredi izvor]

Pećina u Kumranu u kojoj su biblijski arheolozi došli do možda najznačanijeg otkrića (Kumranske svitke). Pećina se nalazi u dolini Mrtvog mora i zato su svici poznati i kao svici sa mrtvog mora.

Ahrolozi su u Svetoj zemlji došli do brojnih značajnih otkrića. Među najznačajnijama su:

  • Kumran: Za mnoge je ovaj lokalitet najbitniji u celoj istoriji ove dicipline. Sastoji se od ruševina manastira koji prethodi esenima, pećine u kojoj su otkriveni svici sa Mrtvog mora, monaško groblje i mnogi drugi značajni elementi koji su promenili istoriju istraživanja Biblije.

Svitke sa mrtvog mora je otkrio beduin u pećini Kumran 1947. godine. Prva arheološka iskopavanja su usledila i njima je rukovodio Roland de Vo. Svici se sastoje od oko 800 dokumenata sa desetinama hiljada fragmenata. Tekst je napisan na hebrejskom, aramejskom i grčkom i sadrži biblijski i pravni tekst, ali i molitve.

Zidovi Jerihona: Stratum zagorelog materijala u sloju 4 je datovan u period od 1617. do 1530. godine pre nove ere, kraj srednjeg bronzanog dova. U njemu se nalaze zidovi Jerihona koje je uništio zemljotres ili su uništeni prilikom opsade grada. Postoje nesuglasice oko toga da li to uništenje odgovara opisu iz Blbije. Prema Bibliji, izrelćani su uništili grad nakon što su zidovi pali oko 1407. godine pre nove ere. Iskopavanja kojima je rukovodio Džon Gerstang 1930. su uništenje smestili u period oko 1400. godine pre nove ere što bi potvrdilo priču. Međutim, lokalitet je ponov iskopavala Ketlin Kenjon tokom 1950-ih godina i smestila period rušenja u period oko 1550. godine pre nove ere. Briant Vud je kasnije pregledao Ketline beleške sa iskopavanja i izneo brojne kritike njenog rada. On je našao mnoge greške i ukazao da rezultati analize ugljenika-14 u sagorelom sloju ukazuju da se stratum datuje u period oko 1410. godine pre nove ere (40 godina je margina za ovo datovanje: od 1450. do 1370. godine pre nove ere). Zbog ovoga je Vud obnovio Gerstangovu originalnu pretpostavku. Ipak, ova analiza je urađena pre nego što je otkrivena kalibracija u ovoj analizi i zato nije precizna. Hendrik Bruins i Džones van der Plič su 1995. godine izvršili preciznu radiokarbonsku analizu na 18 uzoraka iz Jerihon, uključujući šest iz stratuma koji je goreo. Njihova analiza je stratum smestila oko 1562. godine pre nove ere sa marginom od 38 godina. Ova najnovija analiza je potvrdila Ketlinu procenu i zbog toga arheolozi sa sumnjom pristupaju biblijskoj priči o obaranju zida.[14]

Predmeti koje arheolozi nisu pronašli ili koji su falsifikati[uredi | uredi izvor]

Jedna od rekonstrukcija Zavetnog kovčega.

Predmeti pomenuti u spisku su u velikom broju iz privatnih koleksica i često su kupovani na pijacama antikviteta. Autentičnost mnogih predmeta je sporna, a u nekoliko slučajeva je dokazano da su falsifikati.

  • Zavetni kovčeg:
  • Brojne grupe su tvrdile da su pronašle Nojevu barku. Ipak, mnogi ozbiljni naučnici na ova otkrića gledaju kao na pseudoarheologiju:
    • Italijanska kreacionistička grupa Narkas tvrdi da zna tačnu lokaciju ostataka barke. Oni tvrde da se ostaci nalaze na vrhu planine Ararat na granici između Turske i Jermenije. Slike mesta su čak i objalili na svom veb sajtu.[15]
    • Ekskedicija je pokrenuta 2004. godine da se istraži da li su ostaci barke na Aratu gde se smatra da se nasukala. Uzorci su odneti u Geološki i nuklearni kraljevski istraživački centar u Velingtonu na testiranje. Međutim, geolozi sa instituta su izneli da su uzorci zapravo vulkansko kamenje, a ne drvo.
  • Torinski pokrov:
    • Kritičari insistiraju da je na platnu naslikano Isusovo lice u srednjem veku. Drugi veruju da je slika nastala kada se desio nekakav energetski proces prilikom vaskrsnuća tako što su delovi pokreva koji su dodirivali Isusa pocrneli. Ipak, radiokarbonska analiza materijala pokreva je pokazala da spada u srednji vek, iako kritičari iznose da je materijal koji je uzet za analizu mogao biti od dorade koja je urađena u tom periodu, a da je sam pokrev originalan.[16][17]
  • Veo svete Veronike:
    • Tkanina sa licem muškarca za koga se veruje da je Isus. Vernici misle da je to tkanina kojom je Veronika očistila Isusovo lice na putu suza do Golgote. Ima barem šest primerka vela i za sve se tvrdi da su originalni veo.

Biblijska arheologija i katolička crkva[uredi | uredi izvor]

Većina iskopavanja i istraživanja koja se sprovode u biblijskoj arheologiji imaju cilj da osvetle istorijsku, kulturnu, ekonomsku i religijsku pozadinu tekstova, i zbog toga nije glavni cilj da se potvrdi istinitost ovih priča. Međutim, postoje grupe koje imaju fundamentalniji pristup i koje organizuju arheološke kampanje sa namerom da pronađu da je Biblija tačna i da su njeni opisi istorijski verodostojni. Ovo mišljenje ne deli katolička crkva.[18][19]

Arheološko istraživanje koje prati naučni metod može da ponudi korisne informacije za doradu hronologije bibljskih priča. U nekim slučajevim ova istraga može da pronađe mesta gde se priča odigrala, ali u drugim slučajevima može potvrditi da priča tačna. Naravno, kao i sa bilo kojom naučnom istragom, može se ispostaviti da hipoteza nije tačna, odnosno da priča iz Biblije nije istorijski tačna.

Papa Pije XII je 1943. godine izneo da prilikom interpretacije svetih spisa treba uzeti u obzir i arheološka otkrića.[20] Od tada se arheologija smatra vrednim dodatkom koji koriste biblijski naučnici.

Komentari stručnjaka[uredi | uredi izvor]

[...]"Cilj biblijske arheologije je da razjasni i osvetli biblijski tekst i sadržaj kroz arheološku istragu biblijskog sveta."

— Napisao Dž. K. Rakins 1977. godine u eseju objavljenom u Oznakama u vremenu i kulturi i kasnije citirao u njegovom eseju "Arheologija i Biblija, uvod", [1].

Arheolog Vilijam Dever je imao negativno viđenje bliskog odnosa između Siro-Palestinske arheologije i bliblijske arheologije. Kritikovao je arheologe koji su radili u ovom polju, posebno američke procesne arheologe.[21] Izneo je da se Siro-Palestinska arheologija u američkim institutima tretira kao pod-disciplina biblijskih studija, jer se očekivalo od američkih arheologa da pokušaju da "obezbede validne istorijske podatke za biblijske priče".[22]

Dever je takođe zapisao:

" Arheologija sigurno ne dokazuje bukvalno učenje Biblije... Ona ga dovodi u pitanje i to smeta nekim ljudima. Većina ljudi misli da arheologija treba da dokaže validnost Biblije. Nijedan arheolog ne misli tako."[23] Od početka onoga što nazivamo biblijska arheologija (nastala pre možda 150 godina) naučnici, većinom zapadni naučnici, su pokušali da koriste arheološke podatke da dokažu validnost Biblije. I dugo se smatralo da radi. Vilija Olbrajt, veliki otac naše discipline je često govorio o "arheološkoj revoluciji". Pa, revolucija je došla, ali ne na način na koji je Olbrajt mislio. Istina je da danas arheologija postavlja više pitanja o tačnosti hebrejske Biblije i čak Novog zaveta nego što daje odgovara i to je vrlo uznemiravajuće nekim ljudima.[24]

Na to dodaje:

Arheologija kakva se praktikuje danas mora da ima mogućnost da ospori, kao i da potvrdi, biblijske priče. Neke opisane stvari su se stvarno desile, ali druge nisu. Biblijske priče o Avramu, Mojsiju, Jošui i Solomonu sigurno reflektuju neko sećanje o ljudima i mestima, ali preuveličani portreti koje Biblija daje su nerealni i arheološki dokazi ih ne potvrđuju....[25] Ja ne čitam Bibliju kao svete spise... Ja čak nisam ni teista. Moj pogled je sve vreme, a posebno u novijim knjigama, da su prvi biblijski narativi 'priče', često izmišljene i skoro uvek propagangde, ali tu i tamo sadrže neke validne istorijske informacije...[26]

Zev Herzog, arheologa sa Univerziteta u Tel Avivu je u novinskom članku zapisao:

Ovo su arheolozi otkrili iz njihovih iskopavanja Zemlje Izreala: izraelćani nikada nisu bili u Egiptu, nisu lutali pustinjom, nisu osvojili zemlju u vojnoj kampanji i nisu je prenili na 12 plemena Izraela. Možda najteže pada da je ujedinjeno kraljevstvo Davida i Solomona koje je opisano u Blbiji kao regionalna sila, zapravo bilo malo plemensko kraljrvstvo. I vrlo je neprijatan šok da je Bog Izraela imao žensku suprugu i da je rani Izraelski region usvojio monoteizam u periodu monarhije, a ne kod Sinajske gore.[27][28]

Profesor Izrael Finkelstajn je u Jerusalim postu izneo da arheolozi nisu pronašli arheološke dokaze da potvrde opis egzodusa, da su Jevreji lutali u Sinaju ili Jošuinovo osvajanje Kanana. Takođe je izneo da ne postoje arheološki dokazi koji pokazuju da je Solomonov hram postojao.[29] Profesor Joni Mizari, nezavisni arheolog, se takođe složio sa Finkelstajnom.[29]

Zahi Havas, egipatski arheolog i bivši ministar starina, je o egzodusu rekao:

Stvarno, to je mit... Ovo je moja karijera arheologa. Treba da im kažem istinu. Ako je narod uznemiren, to nije moj problem.[30]

Konzervativni naučnici osporavaju ove tvrdnje. U svojoj knjizi Dokumenti Starog zaveta: da li su pouzdani i relevantni? iz 2001. godine Volter Kaiser mlađi ima i poglavlje "Da li arheologija pomaže slučaju za pouzdanost?".[31] Kaiser beleži:

Arheološka istraživanja su pomogla da se osvetli Biblija bacanjem svetla na istoriju i kulturu područja... stavljanjem biblijske istorije, ljudi i događaja u generalnu istoriju i arheologiju je pokazalo validnost mnogih biblijskih podataka. (Ovo polje) i dalje osvetljava mnoge Biblijske običaje, kulture i okruženja tokom brojnih perioda istorije. Sa druge strane, arheologija je doprinela nastanku nekih pravih probleba sa njenim otkrići. Stoga rad i dalje traje.[32]

Kaiser kasnije navodi slučajeve u kojima je Biblija, kako sam kaže "pomogla identifikaciji nestalih ljudi, mesta i običaja."[31]

Iskopavanja i rekognosciranja[uredi | uredi izvor]

U tabeli su prikazana neka od najpoznatijih terensko istraživanje u arheologijiiskopavanja i rekognosciranja biblijske arheologije:

Godina Lokalitet Biblijski naziv Istraživač Komentar
'ponovo otkrivena' Petra 22. avgusta 1812. godine Al Kazneh Al Kazneh Johan Ludvig Bakarbt Al Kazneh ("Riznica"; arap. الخزنة) je jedna od najsloženijih zgrada drevnog Jordanskog grada PetraPetre.
1841 rekognosciranje nepoznat Edvard Robinson Robinsonovo delo Biblijsko istraživanje u Palestini (engl. Biblical Researches in Palestine, the Sinai, Petrae and Adjacent Regions) je zasnovano na njegovim istraživanjima Bliskog istoka koje je radio nekoliko godida. Robinson je takođe predložio moguća biblijska imena modernih lokaliteta.
1871–77 rekognosciranje nepoznat Čarls Voren Pregled zapadne Palestine (engl. The Survey of Western Palestine), koji je publikovao Palestinski istraživački fond, je bio zasnovan na Vorenovim detaljnim rekognosciranjima Palestine, a posebno Hramovna goraHramovne gore u Jerusalimu. Neka od najbitnijih otkrića je Herodov hram.
1890 Tel el-Hesi Eglon Ser Vilijam Metju Flinders Pitri Na ovom lokalitetu Pitri po prvi put u arheologiju Palestine uvodi stratigrafijastratigrafiju.
1891–92 Tel el-Hesi Eglon Fredrik Džons Blis nema
1898–1900 Tel es-Safi Gat? Fredrik Džons Blis i R. A. S. Makalister nema
1898–1900 Az-Zakarija Azeka? Fredrik Džons Blis i R. A. S. Makalister nema
1898–1900 Tel ej-Judejde nepoznat Fredrik Džons Blis i R. A. S. Makalister nema
1898–1900 Tel Sandahan Mareša? Fredrik Džons Blis i R. A. S. Makalister nema
1902–3, 1907–9 Gezer Gezer R. A. S. Makalister Gezer kalendar je otkriven na površini prilikom iskopavanja.
1902–4 Tanah Tanah Ernest Selin nema
1903–5 Tel Megido Megido Gotlib Šumašer nema
1905–7 Galileja Galileja Herman koh, Ernest Selin, and Karl Valcinger Istraživanje stare sinagoge
1907–9 Sihem Sihem Ernest Selin and Karl Valcinger nema
1908, 1910–1 Samarija Samarija Dejvid G. Lijon, Čarls Stenli Fišer i Džordž Endru Rajsner nema
1911–3 Bet Šemeš Bet Šemeš Dunken Makenzi nema
1921–3, 1925–8, 1930–3 Bet Šean Bet Šean Klerens Stenli Fišer, Alan Rou i Džerald M. Ficdžerild nema
1922–3 Tel el-Ful Gibea? Vilijam Foksvel Olbrajt nema
1925–39 Tel Megido Megido Klerens Stenli Fišer, P. L. O. Gaj i Gordon Laud nema
1926, 1928, 1930, 1932 Tel Beit Mirsim Eglon ili Debir–Kirjat Sefer? Vilijam Foksvel Olbrajt nema
1926–7, 1929, 1932, 1935 iskopavanp Tel en-Nasbeh nepoznat Vilijam Fredrik Bade nema
1928–33 Bet Šemeš Bet Šemeš Elihu Grent NEMA
1930–6 Jeriohon Jerihon Džon Garstang nema
1931–3, 1935 Samarija Samarija Džon Vinter Krofut nema
1932–38 Lačiš Lačiš Džejms L. Starkli Iskopavanje je prekinuto kada su Starklija ubili naoružani arapi u blizini Hebrona dok je išao na otvaranje Palestinskoh arheološkog muzeja u Jerusalimu.
1936–40 Bet Šearim Bet Šearim Bendžamin Mazar nema
1948–50, 1952–5 Jafa nepoznato Jakob Kaplan nema
1954, 1959–62 Ramat Rahel nepoznat Johanan Aharoni nema
1955–8, 1968 Tel Hazor Hazor Jigel Jadin nema
1956–7, 1959–60, 1962 Gibeo Gibeon Džejms B. Pritčard nema
1961–7 Jerusalim (Davidov grad) nepoznat Ketlin Kenjon nema
1962–7 Tel Arad Arad Johanan Aharoni i Rut Amiran nema
1962–3, 1965–72 Ašdod Ašdod Moš Dotan nema
1963–5 Masada nepoznat Jigel Jadin nema
1964–74 Gezer Gezer Džordž Ernest Rajt, Vilijam Dever i Džo Seger nema
1968–78 Jerusalim (jugoistočni deo Hramovne gore) Hramovna gora Bendžamin Mazar nema
1969–76 Biršeba Biršeba Johanan Aharoni i Zev Herzog nema
1969–82 Jerusalim (jevrejska četvrt) Jerusalim Nahman Avigad nema
1973–94 Lačiš Lačiš Dejvid Usiškin nema
1975–82 Aroer Aroer Avraham Biran Grad blizu Negev pustinje
1977–9, 1981–9 Timnah Timnah Amihai Mazar i Džordž L. Kelm nema
1978–85 Jerusalim (Davidov grad) Jerusalim Jigel Šiloh nema
1979–80 Ketef Hinom nepoznat Gabriel Berkej nema
1966–1972 Et-tel Aj Džozef A. Kolvej
1981–2, 1984–8, 1990, 1992–6 Ekron Ekron Trud Dutan i Simor Gitin nema
1989–96 Bet Šean Bet Šean Amihai Mazer nema
od 1994 do danas Tel Megido Megido Izrael Finkelstajn i Erik Klajn nema
1996–2002, od 2004 do danas Tel es-Safi Gat Aren Maer nema
od 1997 do danas Tel Rehov nepoznat Amihai Mazer nema
1999–2001, 2005 Tel Zait Libanah Ron Tapi nema
2005 Ramat Rahel nepoznat Oded Lipšits nema
2005 Nahal Tut nepoznat Amir Gorzalčani i Žerald Finkielstajn nema
2007 Kirbert Kiefa nepoznat Jozef Garfinkel i Saar Ganor nema

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Vilar, Vicente. Archeologia della Palestina. Enciclopedia della Biblia I, 672. ,(na italijanskom)
  2. ^ Kurt Benesch: Past to discover cited by J.M. Vernet in his "Curso Básico de Arqueología Bíblica", Teologado Salesiano Internacional de Ratisbonne, Jerusalén, 2001 (na italijasnkom).
  3. ^ R. Bultmann, Nuovo Testamento e mitología. pp. 203 (na italijanskom)
  4. ^ Cf. L. Randellini, voce Demitizzazione, in ER, vol. 2, coll. 623-635; Id., Bultmann’s hermeneutics condemn K. Barth and the existentialist interpretation that he applies to Paul’s Epistle to the Romans (K. Barth, L'Epistola ai Romani): cfr. R. Marlé, o.c. pp. 36–41; J.M. Robinson, La Nuova Ermeneutica. pp. 34–35. 41-47 (na italijanskom)
  5. ^ Volkmar Fritz, Introduzione all'archeologia biblica (prevod Uvod u biblijsku arheologiju). pp. 13–19
  6. ^ Pietro Kaswalder, "L`archeologia biblica e le origini di Israele" (prevod Bibijska arheologija i poreklo Izreala), in Rivista Biblica 41. pp. 171–188, 1993.
  7. ^ El archaeologist Father Pietro Kaswalder, O.F.M. is professor of Old Testament exegesis and archaeology at the Studium Biblicum Franciscanum in Jerusalem.
  8. ^ J.M. Vernet, "Basic Course in Biblical Archaeology ", International Silesian Theologate of Ratisbonne, Jerusalem, 2001 (in Italian). pp. 5
  9. ^ „Kurs: Osnove biblijske arheologije (osn.)”. Pristupljeno 28. 8. 2017. 
  10. ^ Cline 2009, str. 33-34
  11. ^ Mills & Bullard, (1990). pp. 55.
  12. ^ "Find a dig: Biblical Archaeology Society". Cited April 18, 2016.
  13. ^ R. Dennis Cole, "Recent Developments in Biblical Archaeology," The Theological Educator, 49 (Spring 1994): 51-64. Cited April 18, 2016.
  14. ^ Bruins, Hendrik and van der Plicht, Johannes. "Tell-es-Sultan (Jericho): Radiocarbon results of short-lived cereal and multiyear charcoal samples from the end of the Middle Bronze Age." Radiocarbon vol.37, no.2, (1995). pp. 213–220.
  15. ^ Narkas website
  16. ^ Parker, Shafer (6. 5. 2013). „Science Shines New Light on Shroud of Turin's Age”. Ncregister.com. Pristupljeno 28. 10. 2016. 
  17. ^ R.N Rogers, "Studies on the Radiocarbon Sample from the Shroud of Turin", Thermochimica Acta, Vol. 425, (2005). pp. 189–194, article; S. Benford, J. Marino, "Discrepancies in the radiocarbon dating area of the Turin shroud", Chemistry Today, vol 26 n 4 / July–August (2008). pp. 4–12, article Arhivirano 2012-03-04 na sajtu Wayback Machine; Emmanuel Poulle, ″Les sources de l'histoire du linceul de Turin. Revue critique″, Revue d'Histoire Ecclésiastique, 2009/3-4, Abstract Arhivirano 2011-07-10 na sajtu Wayback Machine; G. Fanti, F. Crosilla, M. Riani, A.C. Atkinson, "A Robust statistical analysis of the 1988 Turin Shroud radiocarbon analysis", Proceedings of the IWSAI, ENEA, 2010.
  18. ^ Catholic Church no longer swears by truth of the Bible, Ruth Gledhill, The Times, 5 October 2005,
  19. ^ The Gift of Scripture, Party Two, Section 14 The truth of Scripture, pp. 17 Catholic Bishops’ Conference of England & Wales and Catholic Bishops’ Conference of Scotland, 2005,
  20. ^ Pius, XII (30. 9. 1943). „Divino Afflante Spiritu Encyclical Of Pope Pius Xi On Promoting Biblical Studies”. Pristupljeno 6. 2. 2013. 
  21. ^ Dever, str. 357.
  22. ^ Dever, str. 358.
  23. ^ Bible gets a reality check, MSNBC Arhivirano 2009-12-23 na sajtu Wayback Machine, Alan Boyle
  24. ^ The Bible's Buried Secrets, PBS Nova, 2008
  25. ^ Dever, William G. „The Western Cultural Tradition Is at Risk”. Biblical Archaeology Review. 32 (2): 26& 76. 
  26. ^ Dever, William G. (januar 2003). „Contra Davies”. The Bible and Interpretation. Arhivirano iz originala 2. 2. 2007. g. Pristupljeno 12. 2. 2007. 
  27. ^ Knopp 2004, str. 12.
  28. ^ Deconstructing the walls of Jericho Arhivirano 2008-12-21 na sajtu Wayback Machine
  29. ^ a b „Senior Israeli archaeologist casts doubt on Jewish heritage of Jerusalem – Middle East Monitor”. www.middleeastmonitor.com. Pristupljeno 28. 10. 2016. 
  30. ^ Did the Red Sea Part? No Evidence, Archaeologists Say, The New York Times, April 3, 2007
  31. ^ a b Kaiser 2001, str. 97-108
  32. ^ Kaiser 2001, str. 98.

Izvori na engleskom[uredi | uredi izvor]

  • Walter C. Kaiser Jr., The Old Testament Documents: Are They Reliable and Relevant? (Downers Grove, Ill. . InterVarsity Press. 2001. ), 97-108.
  • The Anchor Bible Dictionary, Archaeology, W. Dever

Literatura[uredi | uredi izvor]

Literatura na srpskom[uredi | uredi izvor]

Literatura na engleskom[uredi | uredi izvor]

  • Albright, William F. (1940). From the Stone Age to Christianity. Baltimore: Johns Hopkins University Press. 
  • Anati E. Palestine Before the Hebrews: A History, From the Earliest Arrival of Man to the Conquest of Canaan (New York: Alfred A. Knopf, 1963).
  • Ashmore, W.; Sharer, R. J. (2013). Discovering Our Past: A Brief Introduction to Archaeology. (New York: McGraw Hill). ISBN 978-0-7674-1196-7.  This has also been used as a source.
  • Blaiklock, E. M., and R. K. Harrison, eds. The New International Dictionary of Biblical Archaeology (Grand Rapids, Mich.: Zondervan Publishing House, 1983).
  • Chapman, and J.N. Tubb, Archaeology & The Bible (British Museum, 1990).
  • Cornfeld, G.; Freedman, D. N. (1989). Archaeology of the Bible Book By Book. New York: Harper & Row. .
  • Davies, P. R. (1992). In Search of 'Ancient Israel': A Study in Biblical Origins. Sheffield: JSOT Press. .
  • Davis, Thomas (2004). Shifting sands: the rise and fall of Biblical archaeology. New York: Oxford University Press. .
  • Dever, William G., "Archaeology and the Bible: Understanding their special relationship", in Biblical Archaeology Review 16:3, (May/June 1990)
  • Dever, William G. (2002). What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?. Wm. B. Eerdmans Publishing Company. ISBN 978-0-8028-2126-3. 
  • Dever, William G. (2003). Who Were the Early Israelites and Where Did They Come From?. Wm. B. Eerdmans Publishing Company. ISBN 978-0-8028-0975-9. 
  • Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher (2001). The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts. New York: Simon and Schuster. ISBN 978-0-7432-2338-6. .
  • Frend, William Hugh Clifford (1997). The Archaeology of Early Christianity. A History. Geoffrey Chapman. ISBN 978-0-225-66850-6. 
  • Frerichs, Ernest S.; Leonard H. Lesko, ur. (1997). Exodus: The Egyptian Evidence. Winona Lake: Eisenbrauns.  Tekst „978-1-57506-025-5” ignorisan (pomoć) Denver Seminary review Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. septembar 2007)
  • Halevi, Masha, "Between Faith and Science: Franciscan Archaeology in the Service of the Holy Places", Middle Eastern Studies, Volume 48, Issue 2, (2012). pp. 249–267.
  • Hallote, R (2006). Bible, Map and Spade: The American Palestine Exploration Society, Frederick Jones Bliss and the Forgotten Story of Early American Biblical Archaeology. Gorgias Press.  Discusses American involvement in biblical archaeology before 1900.
  • Kafel, A. (29. 10. 1999). „Deconstructing the walls of Jericho”. Ha'aretz. Arhivirano iz originala 1. 10. 2017. g. Pristupljeno 28. 8. 2017. .
  • Keller, Werner, The Bible as History, 1955.
  • Lance, H.D. The Old Testament and The Archaeologist. London, (1983)
  • Mancini, Ignazio. Archaeological Discoveries Relative to the Judaeo-Christians: Historical Survey, trans. [from Italian] by G. Bushnell [as] updated by the author. In series, Publications of the Studium Biblicum Franciscanum: Collectio minor, no. 10. . Jerusalem: Franciscan Printing Press. 1970. . Without. or SBN
  • Mazar, A., Archaeology of the Land of the Bible (The Anchor Bible Reference Library, 1990)
  • Mykytiuk, Lawrence J. (2004). Identifying Biblical Persons in Northwest Semitic Inscriptions of 1200–539 B.C.E. SBL Academia Biblica series, no. 12. Atlanta, Ga.: Society of Biblical Literature.
  • Mykytiuk, Lawrence J. (2009),"Corrections and Updates to 'Identifying Biblical Persons in Northwest Semitic Inscriptions of 1200-539 B.C.E.,' " Maarav 16/1. pp. 49–132.
  • Negev, Avraham, and Gibson, Shimon, ur. (2003). Archaeological Encyclopedia of the Holy Land. New York, NY: The Continuum International Publishing Group. 
  • Neumann, Thomas W.; Sanford, Robert M. Practicing Archaeology: A Training Manual for Cultural Resources Archaeology. Rowman and Littlefield Pub Inc, August, 2001, hardcover, 450 pages. ISBN 978-0-7591-0094-7. 
  • Ramsey, George W. The Quest For The Historical Israel. London (1982)
  • Renfrew, Colin & Bahn, Paul G (2004). Archaeology: Theories, Methods and Practice (4th izd.). Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-28441-4. 
  • Robinson, Edward (1856) Biblical Researches in Palestine, 1838–52, Boston, MA: Crocker and Brewster.
  • Schoville, Keith N. Biblical Archaeology in Focus. Baker Publishing Group, (1978).
  • Sanford, Robert M.; Neumann, Thomas W. (2001). Cultural Resources Archaeology: An Introduction. Rowman and Littlefield Pub Inc, December, 2001, trade paperback, 256 pages. ISBN 978-0-7591-0095-4. 
  • Thompson, J.A., The Bible And Archaeology, revised edition (1973)
  • Trigger, Bruce (1990). A History of Archaeological Thought. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-33818-9. 
  • Wright, G. Ernest, Biblical Archaeology. Philadelphia: Westminster, (1962).
  • Yamauchi, E. The Stones And The Scriptures. London: IVP, (1973).

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Biblijska arheologija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Библијска_археологија&oldid=27674329”