Kavkaska Albanija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe, pogledajte Albanija (višeznačna odrednica).
Kavkaska Albanija
Položaj
Glavni gradKabala, Barda,
Službeni jezikkavkaskoalbanski
partski[1]
srednjopersijski[2][3]
Vladavina
Istorija
‍
Geografija
Površina‍
 — ukupno
Stanovništvo‍
 — 
 — gustina
Ekonomija
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC 
Albanija
Albanija nakon podele Jermenije 387. godine, kada je uključivala desnu obalu reke Kure (označena crvenom ispredikanom linijom).

Albanija (lat. Albania, stgrč. Ἀλβανία [Albanía]), uobičan naziv je Kavkaska Albanija kako bi se napravila razlika od savremene države Albanije (izvorno ime ove zemlje je nepoznato), naziv je za istorijsku oblast na istočnom Kavkazu, koja se nalazila na teritoriji današnjeg Azerbejdžana i južnog dijela Dagestana.[4][5] Oko prvog vijeka prije nove ere i poslije nove ere zemlja južno od Velikog Kavkaza i sjeverno od Malog Kavkaza je podjeljene između Kolhide na zapadu, Iberije u sredini i Albanije na istoku. Jugozapad je pripao Jermeniji, a jugoistok Atropateni.

Nakon osnivanja Partijskog carstva kraljevi Kavkaske Albanije su zamijenjeni Arsakidskom dinastijom i kasnije je nasljeđuje druga persijska dinastija u 5. vijeku, Mihranidi.[6]

Geonimi[uredi | uredi izvor]

Aguank (starojermenski: Աղուանք Aluankʿ, savremeni jermenski: Աղվանք Agvank ’) je jermensko ime za kavkasku Albaniju. Jermenski autori pominju da je ime izvedeno od reči „alu“ («աղու») što na jermenskom znači ljubazno. Termin Aguank je polisemičan i takođe se koristi u jermenskim izvorima za označavanje regiona između reka Kur i Arakes kao dela Jermenije.[7] U drugom slučaju se ponekad koristi u obliku „jermenski Aguank“ ili „Hai-Aguank“.[8][9][10]

Jermenski istoričar regiona Movses Kagankatvatsi, koji je ostavio jedini manje-više potpun istorijski izveštaj o regionu, objašnjava ime Agvank kao izvedenicu iz reči alu (jermenski za slatko, meko, nežno), što je, rekao je, bio nadimak prvog guvernera kavkaske Albanije Aran i odnosio se na njegovu popustljivu ličnost.[11] Movses Kagankatvatsi i drugi drevni izvori objašnjavaju Aran ili Arhan kao ime legendarnog osnivača kavkaske Albanije (Agvan) ili čak iranskog plemena poznatog kao Alani (Alani), koji je u nekim verzijama bio sin Nojevog sina Jafeta.[12] Džejms Darmesteter, prevodilac Aveste, uporedio je Aran sa Airijanom Vadžego[13] za koju je takođe smatrao da je bila u regionu Arakes-Ararat,[14] iako moderne teorije to područje smeštaju na istok Irana.

Partijsko ime za regiju bilo je Ardhan (srednjopersijski: Aran).[5] arapski je bio ar-Ran.[5][15]Na gruzijskom je bio poznat kao რანი (Rani). Na starogrčkom se zvala Αλβανια Albania.[6] Kako su se zvali njeni stanovnici, nije poznato.[4]

Geografija[uredi | uredi izvor]

U predislamsko doba, Kavkaska Albanija / Aran bio je širi koncept od koncepta islamskog Arana. Drevni Aran je pokrivao celo istočno Zakavkazje, koje je obuhvatalo veći deo teritorije današnje Azerbejdžanske Republike i deo teritorije Dagestana. Međutim, u postislamsko doba geografski pojam Aran se svodio na teritoriju između reka Kure i Araksa.[5]

Drevna kavkaska Albanija ležala je na jugoistočnom delu planina Velikog Kavkaza. Na zapadu ga je ograničavala Kavkaska Iberija (današnja Gruzija), severno Sarmatija, istočno Kaspijsko more i zapadno uz reku Kuru[16] provincije Arcah i Utik u Jermeniji. Ove granice, međutim, verovatno nikada nisu bile statične - ponekad je teritorija Kavkaske Albanije obuhvatala kopno zapadno od reke Kure.[17]

Albanija ili Aran u islamsko doba bio je trougao zemlje, nizije na istoku i planine na zapadu, nastale spajanjem reka Kure i Arasa,[5][18] Miljska ravnica i delovi Muganske ravnice, i u predislamsko doba, približno je odgovarala teritoriji današnje Republike Azerbejdžan. [5]

Okruzi Albanije bili su:[19]

  • Kambisen
  • Grtaru
  • Elni/Kseni
  • Beg
  • Šake
  • Holmaz
  • Kapalak
  • Hambasi
  • Gelavu
  • Hedžeri
  • Kaladašt

Glavni grad kraljevine tokom antike bila je Kabala (Gabala; Kapalak).[20]

Klasični izvori su jednoglasni u tome da je reka Kura (Kiros) postala granica između Jermenije i Albanije nakon što su Jermeni u 2. veku pre nove ere osvojili teritorije na desnoj obali Kure. [19]

Prvobitna teritorija Albanije bila je približno 23.000 km².[21] Posle 387. godine nove ere, teritorija Kavkaske Albanije, koju naučnici ponekad nazivaju „Velikom Albanijom“, [19] porasla je na oko 45 000 km².[21] U 5. veku glavni grad je prenesen u Partav u Utiku, za koji se izveštava da ga je sredinom 5. veka izgradio albanski kralj Vače II, [22] ali prema rečima M. L. Čaumont-a, postojao je ranije kao jermenski grad.[23]

U srednjovekovnoj hronici „Adžajib ad Dunija“, koju je u 13. veku napisao nepoznati autor, navodi se da je Aran bio 30 farsaha (200 km) u širinu i 40 farsaha (270 km) u dužinu. Sva desna obala reke Kure dok se nije spojila sa Arasom pripisana je Aranu (leva obala Kure bila je poznata kao Širvan). Granice Arana su se tokom istorije pomerale, ponekad obuhvatajući čitavu teritoriju današnje Republike Azerbejdžan, a ponekad samo delove Južnog Kavkaza. U nekim slučajevima Aran je bio deo Jermenije.[24]

Srednjovekovni islamski geografi dali su opise Arana uopšte i njegovih gradova, među kojima su bili Barda, Bejlagan i Gadža, zajedno sa drugima.

Etnogeneza[uredi | uredi izvor]

Prvobitno su bar neki Kavkaski Albanci verovatno govorili lezginske jezike bliske onima koji se nalaze u savremenom Dagestanu;[25][26] mada se ukupno u Kavkaskoj Albaniji moglo da govoriti čak 26 različitih jezika.[27]

Nakon što su se Kavkaski Albanci hristijanizovani u 4. veku, delove stanovništva asimilirali su Jermeni (koji su dominirali u provincijama Arcah i Utik koji su ranije bili odvojeni od Kraljevine Jermenije) i Gruzijci (na severu),[28] dok su istočne delove Kavkaske Albanije islamizovali i apsorbovali iranski, [25] a potom i turski narodi (moderni Azerbejdžanci).[4] Mali ostaci ove grupe i dalje postoje nezavisno i poznati su kao narod Udi.[29] Predislamsko stanovništvo Kavkaske Albanije moglo je igrati ulogu u etnogenezi niza modernih etničkih grupa, uključujući Azerbejdžance iz Kabale, Zakatale, Šakija i Oguza. Jermena iz mesta Vartašen i Šaki, Gruzijaca iz Kahetije i Hereti (Ingilojci), Lakca, Lezgina i Tasahura u Dagestanu.[30]

Pismo i jezici[uredi | uredi izvor]

Kavkaski albanski jezik[uredi | uredi izvor]

Prema jermenskim srednjovekovnim istoričarima Movsesu Horenaciju, Movsesu Kagankatvatsiju i Koriunu, kavkaskom Albancu (jermenski naziv jezika je Agvank, maternji naziv jezika je nepoznat) abecedu je stvorio Mesrob Maštots,[31][32][33] jermenski monah, teolog i prevodilac koji je takođe zaslužan za stvaranje jermenskog pisma.[34] Ova abeceda je korišćena za zapisivanje jezika Udi, koji je verovatno bio glavni jezik kavkaskih Albanaca.

Korjun, učenik Mesroba Maštotsa, u svojoj knjizi Život Maštotsa pisao je o tome kako je njegov učitelj stvorio abecedu:

Zatim je došao i posetio ih jedan stariji čovek, Albanac po imenu Benjamin. I on (Maštoc) se raspitao i ispitao varvarsku dikciju albanskog jezika, a zatim je preko svoje uobičajene bogomdane oštrine uma izumeo azbuku, koju je on, blagodaću Hristovom, uspešno organizovao i doveo u red.[35]

Glavni grad i stub hrišćanske crkve iz 7. veka sa natpisom na kavkaskom albanskom, pronađen u Mingačeviru..[36] Glavni stub grada sada se nalazi izložen u Državnom istorijskom muzeju Azerbejdžana.

Kavkaska albanska abeceda od pedeset dva slova, koja podseća na gruzijske, etiopske i jermenske znakove, preživela je kroz nekoliko natpisa i jermenski rukopis iz 15. veka.[37] Ovaj rukopis, Matenadaran br. 7117, koji je prvi put objavio Ilija Abuladze 1937. godine, je jezički priručnik koji predstavlja različite abecede za poređenje - među njima su i jermenska abeceda, grčka, latinska, sirijska, gruzijska, koptska i kavkaska albanska. Abeceda je nosila naslov: „Aluanikʿ girn e“ (jermenski: Աղուանից գիրն Է, što znači „Ovo su albanska slova“).

Godine 1996. Zaza Aleksidze iz Gruzijskog centra rukopisa otkrila je u manastiru Svete Katarine na planini Sinaj u Egiptu tekst napisan na pergamentu koji je ponovo korišćen u gruzijskom palimpsestu. 2001. Aleksidze je njegovo pismo identifikovao kao kavkaski albanski, a tekst kao rani lektorij koji datira možda pre 6. veka. Mnoga slova otkrivena u njemu nisu bila na albanskom alfabetu navedenom u jermenskom rukopisu iz 15. veka.[38]

Muslimanski geografi El Mukadasi, Ibn Havkal i Estahri zabeležili su da se u prestonici Bardi i ostatku Arana u 10. veku i dalje govorilo jezikom koji su nazivali aranskim.[5]

Iranski jezici[uredi | uredi izvor]

Iranski kontakt u regionu seže od Međana i ahemenidskih vremena. Tokom ove dinastije Arsakida u kavkaskoj Albaniji, partski jezik se proširio po regionu. [1] Moguće je da su jezik i literatura za administraciju i vođenje evidencije carske kancelarije za spoljne poslove prirodno postali partski, na osnovu aramejske abecede. Prema Tumanofu: „prevlast helenizma, kao i pod Artakdima, sada je pratila prevlast„ iranizma “, i, simptomatski, umesto grčkog, kao i ranije, partski je postao jezik obrazovanih“. [1]

Osnivanjem Sasanida, srednjopersijski jezik, blisko povezan sa partijskim, [39]postao je zvanični jezik Sasanidskog carstva.[3] U to vreme persijski jezik je uživao još više uspeha od kavkaskog albanskog jezika i ceo region je bio pod velikim uticajem Irana.[2] Prema Vladimiru Minorskom: „Prisustvo iranskih naseljenika u Zakavkazju, a posebno u blizini prevoja, mora da je igralo važnu ulogu u apsorbovanju i potiskivanju starosedelačkih stanovnika. Takva imena kao što su Šarvan, Lajzan, Bajlakan itd. sugerišu da se iranska imigracija odvijala uglavnom iz Gilana i drugih regiona na južnoj obali Kaspijskog mora “.[40]Prisustvo persijskog jezika i iranske kulture nastavilo se tokom islamske ere.[41][42]

Religija[uredi | uredi izvor]

Izvorno stanovništvo Kavkaza sledilo je različite paganske religije. Pod uticajem Ahemenida, Parta i posebno Sasanida, u regionu se raširio i zoroastrizam. Hrišćanstvo je počelo da se širi krajem 4. veka u doba Sasanida.

Arapsko osvajanje i halkedonska kriza doveli su do ozbiljnog raspada Crkve Kavkaske Albanije. Počev od 8. veka, veliki deo lokalnog stanovništva prešao je na islam. Do 11. veka u Partavu, Kabali i Šakiju već su postojale saborne džamije; gradovima koji su bili središte vere kavkaskog albanskog hrišćanstva.[43]

Ove islamizovane grupe kasnije će biti poznate pod imenom Lezgini i Cahuri ili će se mešati sa turkijskim i iranskim stanovništvom da bi formirali današnje Azere, dok su one koje su ostale hrišćanske Jermeni postepeno apsorbovali[44]ili su nastavili da postoje samostalno i biće poznati kao narod Udi.

Kavkaska albanska plemena Hereti prešla su u istočno pravoslavlje za vreme vladavine Dinar, kraljica Heretija u 10. veku. Gruzijskom pravoslavnom crkvom sada je zvanično upravljala verskim poslovima ove male kneževine. Godine 1010. država Hereti se utopila u susedno gruzijsko kraljevstvo Kaheti. Na kraju, početkom 12. veka, ove zemlje postale su deo Gruzijskog kraljevstva pod upravom Davida Graditelja, čime je konačno završen proces njihove gruzifikacije.[45]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Istorija Kavkaske Albanije u preiodu starijem od pre 6. veka pre nove ere nije poznata.

Međanski i Ahemendiski period[uredi | uredi izvor]

Prema jednoj hipotezi, kavkaska Albanija je bila uključena u Međansko carstvo,[22] već u 7. ili 6. veku pre nove ere. Međutim, najčešće se veruje da je sve veći persijski uticaj na region bio povezan sa odbranom severnih granica Persije,[22][23] od invazije nomada. Pstoji mogućnost da je još u vreme u vreme Ahemenidskog carstva bile preduzete mere namenjene utvrđivanju(zaštiti) kavkaskih prevoja. Sredinom 6. veka pre nove ere, Albanija je uključena u Ahemenidsko carstvo; nakon čega je je bila pod upravom odnosno kontrolom ahemenidske satrapije Medije.[23][46] Izgradnja utvrđenja i kapija u Derbentu i okolini tradicionalno se pripisuje Sasanidskom carstvu.[22]

Helenistički period[uredi | uredi izvor]

Ruševine kapija albanske prestonice Kabale u Azerbejdžanu.

Grčki istoričar Arijan prvi put pominje (možda anahrono) kavkaske Albance u bici kod Gaugamele, gde su se Albanci, Međani, Kadusi i Sakae nalazili pod komandom Atropata.[23] Albanija se prvi put u istoriji pojavljuje kao vazalna država u carstvu Tigrana Velikog od Jermenije (95-56. p. n. e.).[47] Kraljevina Albanija nastala je na istočnom Kavkazu u 2. ili 1. veku pre nove ere i zajedno sa Gruzinima i Jermenima formila je jednu od tri nacije na Južnom Kavkazu.[19][48] Albanija je došla pod jak verski i kulturni uticaj Jermenije.[22][49][50][51][52]

Herodot, Strabon i drugi klasični autori više puta pominju Kaspijce, ali izgleda da o njima ne znaju mnogo; grupišu se sa ostalim stanovnicima južne obale Kaspijskog mora, kao što su Amardi, Anariake, Kadusi, Albani (vidi dole) i Viti (Eratosten i Strabon, 11.8.8), a njihova zemlja (Kaspiane) mogla biti deo Albanije (Teofan Mitilenije i Strabon, 11.4.5).[53]

U 2. veku pre nove ere delove Albanije osvojila je Kraljevina Jermenija, verovatno od Međana (mada je to možda ranije bio deo Orontidske Jermenije).[54]

Prvobitno stanovništvo teritorije na desnoj obali Kure pre jermenskog osvajanja sastojalo se od različitih autohtonih ljudi. Drevne hronike pružaju imena nekoliko naroda koji su naseljavali ove oblasti, uključujući regione Arcah i Utik. To su bili Utijanci, Mikijanci, Kaspijci, Gargari, Sakasenjani, Gelijanci, Sodianci, Lupenjani, Balasakaniani, Persijci i Parćani.[4]Prema Robertu H. Hevsen-u, ova plemena „sigurno nisu bila jermenskog porekla“, i „iako su se ovde morali naseljavati određeni iranski narodi tokom dugog perioda persijske i međanske vladavine, većina starosedelaca čak nije bila ni po poreklu od Indoevropljana“.[4] Takođe se navodi da je nekoliko naroda na desnoj obali Kure „bilo u velikom stepenu jermenizovano i da se u mnoge od njih zapravo nije moglo sumnjati“. Mnogi od tih ljudi i dalje su bili navođeni kao različiti etnički entiteti kada su kavkaski Albanci 387. godine nove ere zauzeli desnu obalu Kure.[4]

Rimsko carstvo[uredi | uredi izvor]

Rimski natpis u Gobustanu, Baku, koji je ostao iza rimske legije poznate kao Legio XII Fulminata.

Postojala je trajna veza Albanije sa antičkim Rimom.[55]

Latinski natpis na steni blizu planine Bojukdaš u Gobustanu u Bakuu, u kojem se pominje Legio XII Fulminata, najistočniji je rimski dokaz. U Albaniji su Rimljani prvi put stigli do Kaspijskog mora.[56]

Rimski novac je kružio u Kavkaskoj Albaniji do kraja 3. veka nove ere.[57] Dva denarijusa koja su otkrivena u sloju iz 2. veka pre nove ere iskovana su u vreme Klodije i Cezar .[57] Augustov novac je sveprisutan.[57] Blago Kabale otkrilo je denarie sa likovima rimskih careva Otona, Vespazijana, Trajana i Hadrijana.

U razdoblju 69-68. godine p. n. e. Lukul je, savladavši jermenskog vladara Tigrana II, uspeo da se približi granicama Kavkaske Albanije a nasledio ga je Pompej.[58]

Posle zimovanja 66-65. p. n. e. Pompej je pokrenuo u Iberijsku kampanju. Strabon o njemu izveštava na račun Teofana Mitilenskog koji je u njemu učestvovao.[59]Kako je posvedočila Kamila Trever, Pompej je stigao do albanske granice u modernom azerbejdžanskom reonu Kazah. Igrar Alijev je dokazao da su u to vreme ovaj prostor zvali Kambisena gde su uglavnom živeli stočari. Kada je forsirao reku Alazan, napale su ga snage Oroezesa, kralja Albanije, i na kraju ih pobedile. Prema Plutarhu, Albance je „predvodio kraljev brat po imenu Kosis, koji je čim su borbe počele da se odvijaju iz neposredne blizine, nasrnuo na samog Pompeja i udario ga kopljem po pregibu grudnog koša; ali Pompej je uspeo da ga preusmeri kroz telo protivnika i ubio ga “.[60] Plutarh je takođe izvestio da je „posle bitke Pompej krenuo u marš do Kaspijskog mora, ali ga je mnoštvo smrtonosnih gmizavaca vratilo nazad kada je bio udaljen samo tri dana i povukao se u Malu Jermeniju“.[61] Prvi kraljevi Albanije sigurno su bili predstavnici lokalnog plemstva, o čemu svedoče njihova nejermenska i neiranska imena (Oroezes, Kosis i Zober u grčkim izvorima).[62]

Smatra se da je stanovništvo Kavkaske Albanije iz rimskog perioda pripadalo ili narodima severoistočnog Kavkaza[5] ili narodima Južnog Kavkaza.[63] Prema Strabonu, Kavkaski Albanci su bili grupa od 26 plemena koja su živela severno od reke Kure i svako od njih je imalo svog kralja i svoj jezik.[4] Negde pre 1. veka pre nove ere oni su se udružili u jednu državu i njima je vladao jedan kralj.[64]

Strabon je o kavkaskim Albancima u 1. veku pre nove ere napisao:

U sadašnje vreme zaista je jedan kralj vlada svim plemenima, ali ranije su nekolicinom plemena vladali odvojeno njihovi kraljevi, u skladu sa njihovih nekoliko jezika. Imali su dvadeset i šest jezika, jer nisu imali jednostavnih sredstva za međusobni odnos.[64]

Kavkaska Albanija bila je vazal Rimskog carstva oko 300. godine nove ere.

Albaniju pominje i Dionisije Perijegetes (2. ili 3. vek nove ere), koji Albance opisuje kao narod ratnika, koju žive pored Iberaca i Gruzijaca.[65]

1899. godine u blizini azerbejdžanskog sela Kalagah iskopana je srebrna ploča sa rimskom toreutikom. Natpis na steni u blizini jugoistočnog dela Bojukdaševog stopala (70 km od Bakua) otkrio je 2. juna 1948. azerbejdžanski arheolog Išag Džafarzadeh. Legenda glasi IMPDOMITIANO CAESARE•AVG GERMANIC L•IVLIVS MAXIMVS> LEG XII•FVL. Prema Domicijanovim naslovima u njemu, s tim u vezi marš se dogodio između 84. i 96. godine. Natpis je proučavao ruski stručnjak Jevgeni Pahomov, pretpostavljajući da je udružena kampanja pokrenuta da bi se kontrolisala Derbentska vrata i da je legija pod nazivom XII Fulminata krenula ili iz Melitena, svoje stalne baze, ili iz Jermenije, gde se možda preselila od ranije.[66] Pahomov je pretpostavio da je legija neprekidno nastavljala sa kretanjem do mesta duž reke Aras. U kasnijoj verziji, objavljenoj 1956, stoji da se legija tada stacionirala u Kapadokiji, dok je centurion možda bio u Albaniji sa nekom diplomatskom misijom, jer su za razgovore sa istočnim vladarima rimski zapovednici obično slali centurione.[67]

1953. godine otkriveno je dvanaest Avgustovih denarijusa.[57] 1958. godine jedan denarijus, iskovan 82. godine nove ere, otkriven je u Šemahi riznici.[57]

Tokom vladavine rimskog cara Hadrijana (117-138) Albaniju su napali Alani, iranska nomadska grupa.[68]

Ova invazija podstakla je savezništvo između Rima i Kavkaskih Albanaca koje je ojačano pod Antoninom Pijem 140. godine nove ere. Sasanidi su zauzeli područje oko 240. godine, ali je posle nekoliko godina Rimsko carstvo povratilo kontrolu nad Kavkaskom Albanijom.

Zapravo, 297. godine sporazumom iz Nisibisa predviđeno je ponovno uspostavljanje rimskog protektorata nad Kavkaskom Iberijom i Albanijom. Ali, pedeset godina kasnije, Rim je izgubio ovo područje koje je od tada postalo sastavni deo Sasanidskog carstva.

Partski period[uredi | uredi izvor]

Pod partijskom vlašću, iranski politički i kulturni uticaj se povećao u regionu.[1] Bez obzira na sporadiču prevlast Rima, zemlja je sada bila deo - zajedno sa Iberijom (Istočna Gruzija) i (Kavkaskom) Albanijom prostora, gde su vladali drugi ogranci Arsakida - porodične federacije pan-Arsakida (vladarske dinastije Partskog carstva).[1] U kulturnom pogledu, prevlast helenizma, kao i pod Artaksijadama, sada je pratila prevlast „iranizma“, i, simptomatski, umesto grčkog, kao i ranije, partski je postao jezik obrazovanih.[1] U ovom periodu upad su izveli Alani koji su između 134 i 136 napali Albaniju, Mediju i Jermeniju, prodirući čak do Kapadokije. Ali partski kralj Vologaz ih je nagovorio da se povuku, verovatno tako što im je platio.

Sasanidski period[uredi | uredi izvor]

U razdoblju 252-253, Kavkasku Albaniju, zajedno sa kavkaskom Iberijom i Velikom Jermenijom, osvojilo je i sebi pripojilo Sasanidsko carstvo. Albanija je postala vazalna država Sasanidskog carstva,[69]ali je zadržala svoju monarhiju; albanski kralj nije imao stvarnu moć i većina civilnih, verskih i vojnih funkcija ležala je u rukama sasanidskog marzbana (vojnom guverner) te teritorije.

Rimsko carstvo je ponovo steklo kontrolu nad Kavkaskom Albanijom kao vazalnom državom na nekoliko godina oko 300. godine nove ere, ali su onda Sasanidi povratili kontrolu i potom dominirali tim područjem vekovima sve do arapskih invazija.

Albanija se pominjala među sasanidskim provincijama navedenim u trojezičnom natpisu Šapura I na Nakše Rustamu.[70][71]

Sredinom 4. veka, albanski kralj Urnair je stigao u Jermeniju i krstio ga je Grigorije Prosvetitelj, ali se hrišćanstvo u Albaniji idalje širilo samo postepeno, a albanski kralj je ostao veran Sasanidima. Posle podele Jermenije između Vizantije i Persije (387. godine nove ere), Kavkaska Albanija je uz pomoć Sasanida uspela da osvoji od Jermenije celu desnu obalu reke Kure do reke Araks, uključujući Artsah i Utik.[23]

Sredinom 5. veka, sasanidski kralj Jezdigerd II je doneo edikt kojim se od svih hrišćana u njegovom carstvu zahteva da pređu na zoroastrizam, plašeći se da bi se hrišćani mogli povezati sa Rimskim carstvom, koje je nedavno usvojilo hrišćanstvo kao svoju zvaničnu religiju. To je dovelo do pobune Kavkaskih Albanaca, zajedno sa Jermenima i Gruzinima. U bici kod Avarajra, savezničke snage Kavkaske Albanije, Gruzije i Jermenije, posvećene hrišćanstvu, pretrpele su poraz od sasanidske vojske. Mnogo jermenskog plemstva je pobeglo u planinske predele Kavkaske Albanije, posebno u Artak, koji je postao centar otpora sasanidskoj Persiji. Ovde se preselio i verski centar albanske države. Međutim, albanski kralj Vače, rođak Jezdigerda II, bio je prisiljen da pređe na zoroastrizam, ali je ubrzo potom ponovo prešao u hrišćanstvo.

Sredinom 5. veka, po nalogu persijskog kralja Peroza I, kralj Vače je u Utiku sagradio grad koji se u početku zvao Perozabad, a kasnije nazvan Partav i Barda; učinio ga je glavnim gradom Albanije.[72] Partav je bio sedište albanskih kraljeva i persijskog marzbana, a 552. godine nove ere sedište albanskih katolikosa (crkvena titula na istoku) je takođe prebačeno u Partav.[23][73]

Posle smrti kralja Vačea, Kavkaska Albanija je ostala bez kralja na trideset godina. Sasanidski kralj Balaš ponovo je uspostavio kavkasku albansku kraljvinu postavši Vačagana, sina Jezdigerda i brata kralja Vačea, za kralja Kavkaske Albanije.

Krajem 5. veka drevna kraljevska kuća Arsakida Albanije, ogranak vladajuće dinastije iz Partije, izumrla je, a u 6. veku su je zamenili prinčevi persijske ili partijske porodice Mihranida, koji su tvrdili da potiču od Sasanida. Preuzeli su persijsku titulu Aranšah (tj. Šah Arana, persijsko ime Kavkaske Albanija). Vladajuća dinastija je dobila ime po svom persijskom osnivaču Mihranu, koji je bio daleki rođak Sasanida.[74] Dinastija Mihranida opstala je pod muslimanskim sizerenstvom do 821-22.[75]

Krajem 6. i do početka 7. veka teritorija Kavkaske Albanije je postala poprište sukoba u ratovima između Sasanidske Persije, Vizantije i Hazarskog kanata, potonja dva su vrlo često delovala kao saveznici protiv Sasanidske Persije. Godine 628., tokom Trećeg persijsko-turskog rata, Hazari su napali Kavkasaku Albaniju, a njihov vođa Ziebel proglasio se za gospodara Kavkaske Albanije, naplaćujući porez vezan za trgovce i ribare na rekama Kura i Arakes „po ugledu na premer zemlje u Persijskom kraljevstvu ". Veći deo Zakavkazja bio je pod vlašću Hazara pre dolaska Arapa.[22] Međutim, neki drugi izvori navode da su Hazari kasnije napustili region zbog političke nestabilnosti.[76]

Prema Petru Goldenu, „postojani pritisak turskih nomada bio je tipičan za hazarsku eru, iako nema nedvosmislenih referenci o stalnim naseljima“,[77]dok je Vladimir Minorski izjavio da je, u islamsko doba, „grad Kabala koji se nalazio između Širvana i Šakia je bio mesto gde su Hazari verovatno bili naseljeni “.[15]

Uticaj jermenske politike, kulture i civilizacije[uredi | uredi izvor]

Jermenska politika, kultura i civilizacija odigrali su presudnu ulogu u čitavoj istoriji Kavkaske Albanije (Aghvank, na jermenskom).[78] Ovo može smatrati, zbog činjenice da su nakon podele Kraljevstva Jermenije 387. godine nove ere koju su izvršili Persijsko i Vizantijsko carstvo, jermenske provincije Artsah i Utik bile odvojene od jermenskog carstva i Persijanci su ih uključili u jedinstvenu provinciju (marzpanat) zvanu Aghvank (Aran).[79]Ova nova jedinica obuhvatala je: izvornu Kavkasku Albaniju, osnovanu između reke Kure i Velikog Kavkaza; plemena koja žive duž kaspijske obale; kao i Artsah i Utik, dve teritorije koje su sada odvojene od Jermenije.[80][81][82]


Mesrop Maštots koga je naslikao Francesca Magiota (1750—1805). Mesrop Maštoc, jermenski srednjovekovni evangelizator i prosvetitelj, izumeo je gargarejsko („kavkasko albansko“) pismo u 5. veku, ubrzo nakon stvaranja jermenskog pisma.[32][83]

Jermenski srednjovekovni atlas Aškharatsuits (Աշխարացույց), koji je u 7. veku sastavila Anania Širakatsi (Անանիա Շիրակացի, ali se ponekad pripisuje i Movsesu Horenatsi-u), kategoriše Artsah i Utik kao provincije Jermenije uprkos njihovom pretpostavljenom odvajanju od Jermenskog Kraljevstva i njihovog političkog odvajanja povezanost sa Kavkaskom Albanijom i Persijom u vreme njegovog pisanja.[84] Širakatsi precizira da su Artsah i Utik „sada odvojeni“ od Jermenije i uključeni u „Aghvank“, i on se stara da razlikuje ovaj novi entitet od starog „Aghvanka strogo govoreći“ (Բուն Աղվանք) koji se nalazi severno od reke Kure. Budući da je bio homogeniji i razvijeniji od izvornih plemena severno od Kure, jermenski element je preuzeo politički život Kavkaske Albanije i bio je u mogućnosti da nametne svoj jezik i kulturu.[85][86]

Jermensko stanovništvo Artsaha i Utika ostalo je na svom mestu kao i čitava politička, socijalna, kulturna i vojna struktura provincija.[51][87] U 5. veku, rani srednjovekovni istoričar Horenatsi (Խորենացի) svedoči da je stanovništvo Artsaha i Utika govorilo jermenski, a reka Kura je, prema njegovim rečima, označavala „granicu jermenskog govora“ (... զեզերս հահական խօսիցս).[88][89][90]mada to ne znači da se njegovo stanovništvo sastojalo isključivo od etničkih Jermena.[82][91]


Sve ono malo što se zna o Kavkaskoj Albaniji posle 387. godine proističe iz teksta Istorija zemlje Aghvank (Պատմություն տմություանից Աշխարհի) koji se pripisuje dvojici jermenskih autora: Movsesu Kaghankatvatsiju i Movsesu Dashurantsiju.[92]Ovaj tekst, napisan na staroermenskom, u suštini predstavlja istoriju jermenskih provincija Artsah i Utik.[85] Kaghankatvatsi, ponavljajući Horenatsija, pominje da je samo ime „Aghvank“ / „Albanija“ jermenskog porekla i povezuje ga sa jermenskom rečju „aghu“ (աղու, što znači „vrsta“, „dobrohotan“).[93] Horenatsi navodi da je „aghu“ nadimak koji je dobio princ Arana, koga je jermenski kralj Vologases I (Vaharš I) imenovao za guvernera severoistočnih provincija koje se graniče sa Jermenijom. Prema legendarnom predanju u kojem izveštava Horenatsi, Aran je bio potomak Siska, predak Siunida jermenske provincije Siunik, a samim tim i praunuk iz pradomovine Jermena, i Praotaca Haika.[94]Kaghankatvatsi i drugi jermenski autor, Kirakos Gandzaketsi, potvrđuju Aranovu pripadnost Hajkovoj krvnoj liniji nazivajući Aranšahiksa „hajkazijskom dinastijom“.[95]

Manastir Amaras u Nagorno Karabahu, koji je u 4. veku osnovao sveti Grigorije Prosvetitelj. U 5. veku Mesrob Maštoc, izumitelj jermenske abecede, osnovao je u Amarasu prvu školu koja je koristila njegovo pismo.[96][97]

U „Istoriji“ Kaghankatvatsija i u istorijskom tekstu jermenskog stvaraoca iz ranog srednjeg veka i autora Agatangelosa, razmatraju feudalni sistem Kraljevine Aghvank, uključujući i njegovu političku terminologiju, bio je jermenski.[98] Kao i u Jermeniji, za plemiće Aghvanka koriste se izrazi nakharars (նախարար), azats (ազատ), hazarapets (հազարապետ), marzpets (մարզպետ), šinakans (շինական) itd.[85][92]

Kneževske porodice, koje su kasnije pomenute u Kagankatvatsijevoj „Istoriji ...“, bile su uključene u Tabelu činova nazvanu „Gahnamak“ (direktan prevod: „Spisak prestola“, Jerm. Գահնամակ) Kraljevine Jermenije, koja je definisala aristokratsku hijerarhiju Jermenije.[99] Prinčevske porodice Kavkaske Albanije takođe su bile uključene u Tabelu vojski pod nazivom „Zoranamak“ (Jer. Զորանամակ) Kraljevine Jermenije koja je utvrđivala vojne obaveze ključnih aristokratskih porodica prema jermenskom kralju u vreme rata.[85]

Kao i u Jermeniji, „albansko“ sveštenstvo koristilo je isključivo jermenske crkvene izraze za svešteničku hijerarhiju (katholikos / կաթողիկոս, vardapet / վարդապետ, sargavag / սարգավագ, itd.).[85][100] Prepoznatljivo je da je velika većina toponima jermenska, ako ne i svi toponimi koji se nalaze u „Istoriji“. Ne samo da su imena većine gradova, sela, planina i reka jedinstveno jermenski morfološki, potpuno isti toponimi bili su i nalaze se i u drugim delovima istorijske Jermenije. Uključuju korenski kert („grad“) za gradove (Jer .: կերտ, poput Dastakerta, Hnarakerta - uporedi sa Tigranakertom ili modernim Stapanakertom u Nagorno Karabahu),[101] šen i kan (selo) za sela (Jer. Շեն, i կան, kao što su Karašen ili Diutakan) itd.[102]

Imena većine vladara, običnog naroda i sveštenstva u „Istoriji ...“ Kagankatvacija su jedinstveno jermenska. Mnoga od ovih imena preživela su vekovima i još uvek ih koriste samo moderni Jermeni.[103] Tu spadaju: Vačagan (ՎաՎագան), Vače (Վաչե), Bakur (Բակուր), Taguhi (Թագուհի), Vrtanes (ՎրթաննՎրթ), Viro (Վիրո), Varaz-Trdat (Վարազ-Տրդաթ), Marut (Մարութ) itd. Neka od ovih imena mogu se sa jermenskog prevesti kao uobičajene reči: npr. Taguhi znači „kraljica“, a Varaz „divlja svinja“.[103] Zapravo, Jermeni do danas koriste prvo ime Aghvan (Աղվան) koje se direktno odnosi na Kraljevstvo Aghvank.[104]

Posle podele, glavni grad Kavkaske Albanije premešten je sa teritorija na istočnoj obali reke Kure (za koju su Jermeni govorili „Aghvank Proper, Jer. Բուն Աղվանք) u Partav, smešten u bivšoj jermenskoj provinciji Utik. Usledio je prenos sedišta verskog vođe Kraljevine Albanije (Katholicos) sa teritorija severno od Kure u Partav.[92]

Kraljevstvo Albanija je prešlo na hrišćanstvo početkom 4. veka uz pomoć nikog drugog do jermenskog jevangelizatora Svetog Grigorija Prosvetitelja (Jer. Սբ. Գրիգոր ԼուսաԼուս), koji je krstio Jermeniju u prvu hrišćansku državu 301. godine nove ere.[105] Otprilike 330. godine nove ere, unuk svetog Grigorija, sveti Grigoris, vaseljenski poglavar istočnih provincija Jermenije, određen je za episkopa Kraljevine Aghvank. Mauzolej u kome se nalaze ostaci Grigorisa, manastir Amaras stoji kao najstariji datirani spomenik u Nagorno Karabahu. Amaras je započeo sveti Grigorije, a dovršio sam sveti Grigoris.[106]

Prema tradiciji, u manastiru Amaras bila je smeštena prva jermenska škola u istorijskoj Jermeniji, [107] koju je početkom 5. veka otvorio izumitelj jermenske abecede Sveti Mesrob Maštoc. Sveti Mesrob Maštoc je bio izuzetno aktivan u propovedanju Jevanđelja u Artsahu i Utiku.„Istorija“ Movsesa Kaghankatvatsija posvećuje četiri odvojena poglavlja misiji svetog Maštotsa, pozivajući se na njega kao na „prosvetitelja“ i „sveca“ (poglavlja 27, 28 i 29 prve knjige i poglavlje 3 druge knjige).[108] Sveukupno, sveti Mesrob je tri puta putovao u Kraljevinu Albaniju gde je obišao ne samo jermenske zemlje Artsah i Utik već i teritorije severno od reke Kure.[108]

Kaghankatvatsijeva „Istorija“ opisuje jermenski uticaj na crkvu Aghvank, čija se nadležnost protezala od Artsah-a i Utika do regiona severno od reke Kure, na teritorijama „izvorne“, „pred-jermenske“ Kavkaske Albanije.[109]Jedna od posledica ovoga bila je to što je jermenski jezik progresivno zamenio albanski jezik kao jezik crkve i države (i to samo ako je uopšte postojao bilo koji „albanski“ jezik što je sumnjivo jer je opisano da stanovništvo Albanije / Aghvanka od čak 26 različitih plemena).[109] U istom 7. veku jermenski pesnik Davtak Kertogh piše svoju Elegiju o smrti velikog princa Džuanšera, gde svaki odlomak započinje slovom jermenskog pisma po abecednom redu.[101][110]

Hristijanizacija[uredi | uredi izvor]

Mnogobožačka religija u Kavkaskoj Albaniji bila je usredsređena na obožavanje tri božanstva, koje je Interpretatio RomanaIskošen tekst odredio kao Sol, Zevsa i Lunu.

Hrišćanstvo je počelo da ulazi u Kavkasku Albaniju rano, prema Movsesu Kaghankatvatsiju, već tokom 1. veka. Prvu hrišćansku crkvu u regionu sagradio je sveti Jelisej, učenik Tadeja Edeskog, na mestu zvanom Gis. Ubrzo nakon što je Jermenija usvojila hrišćanstvo kao svoju državnu religiju (301. godine nove ere), kavkaski albanski kralj Urnair otišao je u sedište Jermenske apostolske crkve da primi krštenje od svetog Grigorija Prosvetitelja, prvog jermenskog patrijarha.[92][105]

Kralj Vačagan III pomogao je učvršćivanju hrišćanstva u Kavkaskoj Albaniji, putem sinoda koji je crkvenim pravnim pravima omogućio da se urede neka domaća pitanja.[111] Godine 498. naše ere (u drugim izvorima, 488. naše ere) u naselju nazvanom Aluen (Aghuen) (današnja oblast Agdam u Azerbejdžanu), sazvan je crkveni savet Kavkaske Albanije za usvajanje zakona koji dalje jačaju položaj hrišćanstva u Kavkaskoj Albaniji.

Crkvenjaci iz Kavkaske Albanije su učestvovali u misionarskim naporima na Kavkazu i u Pontijskoj regiji. 682. godine, katolikos, Izrael, predvodio je neuspešnu delegaciju da Alpa Iluetuera, vladara severnokavkaskih Huna, prevede u hrišćanstvo. Crkva Kavkaske Albanije je održavala brojne manastire u Svetoj zemlji.[112]U 7. veku Varaz-Grigora, vladara Albanije, i „njegov narod“ krstio je car Iraklije u Gardmanu.[113]

Nakon svrgavanja Nersesa 705. godine, elicija Kavkaskih Albanaca odlučila je da ponovo uspostavi tradiciju ređenja svojih katolikoia preko patrijarha Jermenije, kao što je to bio slučaj pre 590. godine.[114] Ovaj događaj se generalno smatra ukidanjem Crkve Kavkaske Albanije i snižavanjem njenog konfesionalnog statusa na status katolikata u telu Jermenske apostolske crkve.[43]

Islamski period[uredi | uredi izvor]

Sasanidska Albanija pala je nakon islamskog osvajanje Persije sredinom 7. veka i bila je uključena u Rašidunski kalifat. Albanski kralj Džavanšir, najistaknutiji vladar dinastije Mihranida, borio se protiv arapske invazije kalifa Osmana na strani sasanidskog Irana. Suočen sa pretnjom arapske invazije na jugu i hazarske ofanzive na severu, Džavanšir je morao da prizna vlast kalifata. Arapi su se tada ponovo stavili ovu retitoriju pod upravu jermenskog guvernera. [23]

Do 8. veka, „Albanija“ je svedena na strogo geografsku i titularnu crkvenu konotaciju,[115]a kao takvu su je nazivali srednjovekovni jermenski istoričari; na njenom mestu nikle su brojne kneževine, poput one jermenske kneževine i kraljevine Hačen, zajedno sa raznim kavkaskim, iranskim i arapskim kneževinama: kneževina Šadadidi, kneževina Širvan, kneževina Derbent. Većim delom regiona vladala je persijska dinastija Sadžid od 890. do 929. godine. Regija je ponekad bila deo provincije Abasida u Jermeniji na osnovu numizmatičkih i istorijskih dokaza.

Rane muslimanske vladajuće dinastije tog vremena uključivale su Ravadide, Sadžide, Salaride, Šadadide, Širvanšahse, i emirate Šeki i Tiflis. Glavni gradovi Arana u ranom srednjem veku bili su Barda (Partav) i Gandža. Barda se istakla u 10. veku i u njoj je bila smeštena kovnica novca. Rusi i Nordijci su Bardu više puta otpuštali u 10. veku kao rezultat kaspijskih ekspedicija Rusa. Barda nikada nije oživela nakon ovih upada, a kao glavni grad zamenio ju je Bajlakan, koji su zauzvrat opljačkali Mongoli 1221. godine. Nakon toga se Gandža istakla i postala centralni grad regije. Kao glavni grad dinastije Šadadida, Gandža je tokom njihove vladavine smatrana „majkom gradova Arana“.

Teritorija Arran je postala deo Seldžučkog carstva, a zatim država Ildegizid. Nakratko ga je uzela dinastija Khvarizmid, a zatim ga preotelo mongolsko carstvo Hulagu u 13. veku. Kasnije je postala deo država Čobanida, Džalajirida, Timurida i Safavida.

Azerbejdžanska istoriografija[uredi | uredi izvor]

Istorija Kavkaske Albanije bila je glavna tema azerbejdžanskih revizionističkih teorija, koje su se našle pod kritikom zapadnih i ruskih akademskih i analitičkih krugova, a često su bile okarakterisane kao „bizarne“ i „uzaludne“.[116][117][118][119][120][121][122][123][124]


U svom članku „Albanski mit“ ruski istoričar i antropolog Viktor Šnirelman pokazao je da su azerbejdžanski akademici „preimenovali istaknute srednjovekovne jermenske političke vođe, istoričare i pisce koji su živeli u Nagorno Karabahu i Jermeniji u„ Albance “. Šnirelman tvrdi da su ovi napori prvi put započeti pedesetih godina 20. veka i da su bili usmereni ka „otrgavanju stanovništva ranosrednjovekovnog Nagorno Karabaha od njihovog jermenskog nasleđa“ i „čišćenju Azerbejdžana od jermenske istorije“.[125] Sedamdesetih godina Azerbejdžan je prešao sa ignorisanja, popuštanja ili prikrivanja jermenskog istorijskog nasleđa u sovjetskom Azerbejdžanu na njegovo pogrešno pripisivanje i pogrešno karakterizovanje kao primera azerbejdžanske kulture proizvoljnim proglašavanjem „Kavkaskih Albanaca“ precima modernih Azerbejdžanaca.[126]S tim u vezi, Tomas de Vaal, naučnik iz Karnegijeve zadužbine za međunarodni mir, piše o političkom kontekstu azerbejdžanskog istorijskog revizionizma:

Ovaj prilično bizaran argument ima snažni politički podtekst da je Nagorno Karabah u stvari bio deo teritorija Kavkaskih Albanaca i da Jermeni na njega nisu imali pravo.[127]

Ključni revizionistički metod koji su koristili azerbejdžanski naučnici pomenutih od strane Sčnirelmana i drugih bio je „ponovno objavljivanje drevnih i srednjovekovnih izvora, gde je termin„ jermenska država “rutinski i sistematski uklonjen i zamenjen sa„ albanska država “.[128] Američki autor Džordž Bournoutian daje primere kako je to uradio Zija Bunjadov, potpredsednik Azerbejdžanske akademije nauka,[129]koji je stekao nadimak „najistaknutiji azerbejdžanski armenofob“.[128][130]


Prema de Vaalu:

Buniatovljevi naučni podaci bili su sumnjivi. Kasnije se ispostavilo da su dva članka koja je objavio 1960. i 1965. godine o Kavkaskoj Albaniji direktni plagijatizam. Pod svojim imenom, jednostavno je objavio, neatribuirane, prevode dva članka, koja su na engleskom izvorno napisali zapadni naučnici C.F.Dž. Dovset i Robert Hevsen.[131]

Hevsen, istoričar sa Rovan Koledža i priznati autoritet na ovom polju, napisao je u svojoj svesci Jermenija: Istorijski Atlas u izdanju Čikago Universiti Pres-a:

Naučnici treba da budu na oprezu kada koriste sovjetska i postsovjetska azerbejdžanska izdanja azerbejdžanskih, persijskih, pa čak i ruskih i zapadnoevropskih izvora štampanih u Bakuu. Oni su uređivani kako bi se uklonile reference na Jermene i distribuirani su u velikom broju poslednjih godina. Kada koriste takve izvore, istraživači bi trebali tražiti predsovjetska izdanja kad god je to moguće.

Prema de Vaalu, učenica Bunjadova, Farida Mamadova, „uzela je albansku teoriju i upotrebila je da potisne Jermene sa Kavkaza. Ona je preselila Kavkasku Albaniju u današnju Republiku Jermeniju. Sve te zemlje, crkve i manastiri u Republici Jermeniji - svi su bili Albanski. Nijedna sveta jermenska činjenica nije ostala napadnuta ". De Vaal opisuje Mamadovu kao sofisticirani kraj onoga što je„ u Azerbejdžanu zaista postalo vrlo tup instrument ".[133][134]I Zija Bunjadov i Farida Mamadova poznati su po svojim antijermenskim izjavama u javnosti i pamfletima.[134][135][136]

Istorijski revizionizam u Azerbejdžanu podržao je brojne politike na terenu, uključujući kulturni vandalizam usmeren protiv jermenskih spomenika u sovjetskom i postsovjetskom Azerbejdžanu.[117][137] Jermenski spomen-kameni krstovi poznati kao „hačkari“ na teritoriji Azerbejdžana redovno su pogrešno predstavljani kao oni koje su načinili „Kavkaski Albanci“ i pre i posle nezavisnosti Azerbejdžana.[138] Dalje, pogrešna karakterizacija jermenskih hačkara kao navodno nejermenskih spomenika Kavkaske Albanije bila je povezana sa aktima kulturnog vandalizma protiv jermenskih istorijskih spomenika u Nahičevanu.[116] Uništavanje Hačkara u Nahčivanu odnosi se na sistematsku kampanju vlade Azerbejdžana za potpuno rušenje jermenskog groblja u Džulfi sa hiljadama jermenskih hačkara u blizini grada Džulfa (na jermenskom poznatom kao Džugha), Nahčivana. Tvrdnje Jermena da je Azerbejdžan sistematski vodio kampanju uništavanja i uklanjanja spomenika prvi put su se pojavile krajem 1998. godine, a te optužbe obnovljene su 2002. i 2005. godine.[139] Reagujući na optužbe koje su iznele Jermenija i međunarodne organizacije, Azerbejdžan je lažno tvrdio da Jermeni nikada nisu postojali na tim teritorijama. U decembru 2005. jedan azerbejdžanski zvaničnik izjavio je u intervjuu za BBC da Jermeni „nikada nisu živeli u Nahčivanu, koji je azerbejdžanska zemlja od pamtiveka, i da zato nema jermenskih groblja i spomenika i da ih nikada nije bilo“.[140] Adam T. Smit, antropolog i vanredni profesor antropologije na Univerzitetu u Čikagu, uklanjanje hačkara nazvao je "sramotnom epizodom u odnosu čovečanstva prema prošlosti, aromatičnim činom vlade Azerbejdžana koji zahteva oba objašnjenja i popravka “. Smit i drugi naučnici, kao i nekoliko američkih senatora, potpisali su pismo UNESCO-u i drugim organizacijama u kojima osuđuju vladu Azerbejdžana.[141] Azerbejdžan umesto toga tvrdi da spomenici nisu jermenskog, već kavkaskog albanskog porekla, što, prema Tomasu De Vaalu, nije zaštitilo „groblje od dela u istorijskim ratovima“.[142]

Jermensko kulturno nasleđe na zemljama koje su u srednjem veku bile privremeno povezane sa Kavkaskom Albanijom takođe su postale mete azerbejdžanskih nacionalista tokom Prvog rata oko Nagorno-Karabaha. Robert Bevan piše: „Azerbejdžanska kampanja protiv jermenske enklave Nagorno Karabah započeta 1988. godine praćena je kulturnim čišćenjem koje je uništilo manastir Egheazar i još 21 crkvu“. [137]

Anti-jermenski kulturni vandalizam u Azerbejdžanu izvršen uz upotrebu revizionističkih teorija o Kavkaskoj Albaniji zabeležen je i u severnom Azerbejdžanu, gde su norveški arheolozi bili uključeni u restauraciju jermensko-gruzijske crkve u selu Kiš u blizini grada Šaki. Azerbejdžanci su izbrisali jermenske natpise na zidovima crkve, što je dovelo do zvanične žalbe norveškog ministarstva spoljnih poslova.[143]


Jermensko nasleđe bilo je glavna, ali ne i jedina meta napada azerbejdžanskih istoričara i političara. Azerbejdžanski državnici koristili su revizionističke teorije o Kavkaskoj Albaniji u tekućem azerbejdžansko-gruzijskom sporu oko teritorijalnog statusa kompleksa manastira David Gareja, gruzijskog duhovnog i istorijskog spomenika koji se delimično nalazi na teritoriji Azerbejdžanske Republike. David Gareja gruzijski pravoslavni manastirski kompleks izgrađen na stenama u regionu Kahetija u istočnoj Gruziji, na polupustinjskim padinama planine Gareja, nekih 60–70 km jugoistočno od glavnog grada Gruzije Tbilisija. Giorgi Manjgaladze, zamenik ministra spoljnih poslova Gruzije, predložio je da bi Gruzija bila spremna da zameni drugu teritoriju za ostatak Davida Gareje zbog njenog istorijskog i kulturnog značaja za Gruzijce.[144][145]Baku ne odobrava ovu zamenu zemljišta, [146]a aprila 2007. zamenik ministra spoljnih poslova Azerbejdžana Halaf Halafov rekao je na konferenciji za novinare u Bakuu da "ne dolazi u obzir" da Azerbejdžan "odustane od potraživanja prema pograničnim zemljama", uključujući manastir Davida Gareja. Halafov je tada izjavio da je u manastiru „bio dom Kavkaskih Albanaca, za koje se veruje da su bili najraniji stanovnici Azerbejdžana“.[147] Gruzijski istoričar umetnosti Dimitri Tumanišvili odbacio je ovu tvrdnju i izjavio da je kompleks „pokriven radom gruzijskih majstora“. "Svuda postoje gruzijski natpisi koji datiraju iz šestog veka", rekao je "tamo nema tragova druge kulture. Posle toga, mislim da vam nisu potrebni dodatni dokazi".[148]



Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ Toumanoff, Cyril. The Arsacids. Encyclopædia Iranica. excerpt:"Whatever the sporadic suzerainty of Rome, the country was now a part—together with Iberia (East Georgia) and (Caucasian) Albania, where other Arsacid branched reigned—of a pan-Arsacid family federation. Culturally, the predominance of Hellenism, as under the Artaxiads, was now followed by a predominance of "Iranianism," and, symptomatically, instead of Greek, as before, Parthian became the language of the educated"
  2. ^ a b Shnirelman, V.A.(2001), 'The value of the Past: Myths, Identity and Politics in Transcaucasia', Osaka: National Museum of Ethnology. pp. 79: "Yet, even at the time of Caucasian Albania and later on, as well, the region was greatly affected by Iran and Persian enjoyed even more success than the Albanian language".
  3. ^ a b Benjamin W. Fortson, "Indo-European Language and Culture: An Introduction", John Wiley and Sons, 2009. pg 242: " Middle Persian was the official language of the Sassanian dynasty"
  4. ^ a b v g d đ e Robert H. Hewsen. "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians", in: Samuelian, Thomas J. (Ed.), Classical Armenian Culture. Influences and Creativity. Chicago: 1982, pp. 27–40.
  5. ^ a b v g d đ e ž Bosworth, Clifford E. Arran. Encyclopædia Iranica.
  6. ^ a b James Stuart Olson. An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires. ISBN 0-313-27497-5
  7. ^ History of Armenia composed by abbot Chamchian, Mikayel. Պատմութիւն Հայոց (History of Armenia). Venice, 1786, p. 131.
  8. ^ A. Yanovskiy, About the Ancient Caucasian Albania (A. Яnovskiй, O drevneй Kavkazskoй Albanii. Žurnal MNL, 1864, č. II, s. 180.)
  9. ^ S. V. Yushkov, On question of the boundaries of ancient Albania. Moskow, 1937, p. 137. (S. V. Юškov, K voprosu o granicah drevneй Albanii. «Istoričeskie zapiski AN SSSR», t. I, M., 1937, s. 137.)
  10. ^ Ghevond Alishan, Aghuank (Ղևոնդ Ալիշան, «Աղուանք»), Venice: "Bazmavep", 1970, N 11-12, p. 341.
  11. ^ The History of Aluank by Moses of Kalankatuyk. Book I, chapter IV
  12. ^ „Moses Kalankatuatsi. History of country of Aluank. Chapter IV”. Vostlit.info. Pristupljeno 2012-05-06. 
  13. ^ „Darmesteter's translation and notes”. Avesta.org. Pristupljeno 2012-05-06. 
  14. ^ Darmesteter, James (trans., ed.). "Vendidad." Zend Avesta I (SBE 4). Oxford University Press, 1880. p. 3, p. 5 n.2,3.
  15. ^ a b V. Minorsky. Caucasica IV. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 15, No. 3. (1953), p. 504
  16. ^ Anon. Armenian "Geography" («Աշխարհացոյց»), Sec. IV, Asia, The lands of Greater Asia
  17. ^ Balayan, Vahram (2005). Zovig Balian, Gayane Hairapetyan (ed.). Artsakh History. Yerevan, Armenia: Scientific Council of the Institute of History of the National Academy of Sciences of the Republic of Armenia. ISBN 99930-2-078-8. стр. 55–56..
  18. ^ C. J. F. Dowsett. "The Albanian Chronicle of Mxit'ar Goš", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 21, No. 1/3. (1958) p. 475: "In Albania, Xacen, part of the old province of Arcax, had preserved its independence, and we know that it was partly at the request of one of its rulers, Prince Vaxtang, that Mxit'ar composed his lawbook."
  19. ^ а б в г Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. 2001. ISBN 978-0-226-33228-4. str. 40–41.
  20. ^ Strabo had no knowledge of any city in Albania, although in the 1st century AD Pliny mentions the initial capital of the kingdom - Qabala. The name of the city has been pronounced in many different ways including Gabala, Kabalaka, Shabala, and Tabala.
  21. ^ a b (in Armenian) Yeremyan, Suren T. «Հայաստանը ըստ «Աշխարհացույցի» (Armenia According to the "Ashkharhatsuyts"). Yerevan: Armenian Academy of Sciences, 1963, p. 34.
  22. ^ a b v g d đ (Minorsky, Vladimir. A History of Sharvan and Darband in the 10th-11th Centuries. Cambridge, 1958.
  23. ^ a b v g d đ e Chaumont, M. L. "Albania". Encyclopædia Iranica. Archived from the original on 2007-03-10.
  24. ^ Abi Ali Ahmad ibn Umar ibn Rustah, al-A'laq Al-Nafisah, Tab'ah 1,Bayrut : Dar al-Kutub al-ʻIlmiyah, 1998, pg 96-98.
  25. ^ a b Istoriя Vostoka. V 6 t. T. 2. Vostok v srednie veka. M., «Vostočnaя literatura». 2002. ISBN 5-02-017711-3. (History of the East. In 6 volumes. Volume 2. Moscow, publishing house of the Russian Academy of sciences «East literature»): The multi-ethnic population of Albania left-bank at this time is increasingly moving to the Persian language. Mainly this applies to cities of Aran and Shirwan, as begin from 9-10 centuries[clarification needed] named two main areas in the territory of Azerbaijan. With regard to the rural population, it would seem, mostly retained for a long time, their old languages, related to modern Daghestanian family, especially Lezgin. (Russian text: Pestroe v эtničeskom plane naselenie levoberežnoй Albanii v эto vremя vse bolьše perehodit na persidskiй яzыk. Glavnыm obrazom эto otnositsя k gorodam Arana i Širvana, kak stali v IX-H vv. imenovatьsя dva glavnыe oblasti na territorii Azerbaйdžana. Čto kasaetsя selьskogo naseleniя, to ono, po-vidimomu, v osnovnom sohranяlo eщe dolgoe vremя svoi starыe яzыki, rodstvennыe sovremennыm dagestanskim, prežde vsego lezginskomu.
  26. ^ "Caucasian Albanian Script. The Significance of Decipherment by Dr. Zaza Alexidze". Azer.com. Retrieved 2012-05-06.
  27. ^ Minorsky, Vladimir (1953). : 504.
  28. ^ Ronald G. Suny: What Happened in Soviet Armenia? Middle East Report, No. 153, Islam and the State. (Jul. - Aug., 1988), pp. 37–40.
  29. ^ Kuznetsov, Igor. "Udis" (in Russian). vehi.net.
  30. ^ Stuart, James (1994). An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-27497-5. str. 27..
  31. ^ J. Gippert, W. Schulze. Some Remarks on the Caucasian Albanian Palimpsests / Iran and the Caucasus 11 (2007). "Rather, we have to assume that Old Udi corresponds to the language of the ancient Gargars (cf. Movsēs Kałankatuac‘i who tells us that Mesrob Maštoc‘ (362–440) created with the help [of the bishop Ananian and the translator Benjamin] an alphabet for the guttural, harsh, barbarous, and rough language of the Gargarac‘ik‘)."
  32. ^ a b K. V. Trever. Očerki po istorii i kulьture Kavkazskoй Albanii. M—L., 1959:"Kak izvestno, v V v. Mesrop Maštoc, sozdavaя albanskiй alfavit, v osnovu ego položil gargarskoe narečie albanskogo яzыka («sozdal pisьmena gargarskogo яzыka, bogatogo gorlovыmi zvukami»). Эto poslednee obstoяtelьstvo pozvolяet vыskazatь predpoloženie, čto imenno gargarы яvlяlisь naibolee kulьturnыm i veduщim albanskim plemenem."
  33. ^ Peter R. Ackroyd. The Cambridge history of the Bible. Cambridge University Press, 1963. Vol. 2. p. 368: "The third Caucasian people, the Albanians, also received an alphabet from Mesrob, to supply scripture for their Christian church. This church did not survive beyond the conquests of Islam, and all but few traces of the script have been lost, and there are no remains of the version known."
  34. ^ Movses Kalankatuatsi. History of the Land of Aluank, translated from Old Armenian by Sh. V. Smbatian. Yerevan: Matenadaran (Institute of Ancient Manuscripts), 1984
  35. ^ Koriun, The life of Mashtots, Ch. 16.
  36. ^ Joseph L. Wieczynski, George N. Rhyne. The Modern Encyclopedia of Russian and Soviet History. Academic International Press. 1976. ISBN 978-0-87569-064-3.
  37. ^ Thomson, Robert W. (1996). Rewriting Caucasian History: The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles. Oxford University Press. ISBN 0-19-826373-2.
  38. ^ Alexidze, Zaza. "Discovery and Decipherment of Caucasian Albanian Writing" (PDF). Science.org.ge. Archived from the original (PDF) on July 21, 2011.
  39. ^ "Encyclopædia Britannica: "Middle Persian [Sassanian Pahlava] and Parthian were doubtlessly similar enough to be mutually intelligible". 2003. p. 627.
  40. ^ Minorsky, Vladimir (1958). "A History of Sharvan and Darband in the 10th–11th Centuries", Cambridge, 1958.
  41. ^ Istakhari(1994), Ibrahim. " Masalek va Mamalek", tr. As’ad ibn Abdullah Tustari, Majmueyeh Enteshārat Adabi o Tarikho Moqufāt Doctor Afshar, Tehran. On Istakhri: Estakhri of the 10th century also states: "In Azerbeijan, Armenia and Arran they speak Persian and Arabic, except for the area around the city of Dabil: they speak Armenian around that city, and in the country of Barda people speak Arranian." Original Arabic: و لسان اذربيجان و ارمينيه و الران الفارسيه و العربيه غير ان اھل دبيل و حواليھا یتکلمون بالارمنيه، و نواحی بردعه لسانھم ارانيه (Estakhari, Abu Eshaq Ebrahim. Masalek va Mamalek. Bonyad Moqufat Dr. Afshar, Tehran, 1371 (1992-1993))
  42. ^ Istoriя Vostoka. V 6 t. T. 2. Vostok v srednie veka. M., «Vostočnaя literatura». 2002. ISBN 5-02-017711-3. (History of the East. In 6 volumes. Volume 2. Moscow, publishing house of the Russian Academy of sciences «East literature»): The polyethnic population of Albania left-bank at this time is increasingly moving to the Persian language. Mainly this applies to cities of Aran and Shirvan, as begin from 9-10 centuries[clarification needed] named two main areas in the territory of Azerbaijan. With regard to the rural population, it would seem, mostly retained for a long time, their old languages, related to modern Daghestanian family, especially Lezgin. (Russian text: Pestroe v эtničeskom plane naselenie levoberežnoй Albanii v эto vremя vse bolьše perehodit na persidskiй яzыk. Glavnыm obrazom эto otnositsя k gorodam Arana i Širvana, kak stali v IX-H vv. imenovatьsя dva glavnыe oblasti na territorii Azerbaйdžana. Čto kasaetsя selьskogo naseleniя, to ono, po-vidimomu, v osnovnom sohranяlo eщe dolgoe vremя svoi starыe яzыki, rodstvennыe sovremennыm dagestanskim, prežde vsego lezginskomu.
  43. ^ a b Kuznetsov, Igor. "Udis" (in Russian). vehi.net.
  44. ^ Ronald G. Suny: What Happened in Soviet Armenia? Middle East Report, No. 153, Islam and the State. (Jul. – Aug., 1988), pp. 37–40.
  45. ^ (in Russian) Caucasian Albania. The Eastern Orthodox Encyclopædia.
  46. ^ Bruno Jacobs, "ACHAEMENID RULE IN Caucasus" in Encyclopædia Iranica. January 9, 2006. Excerpt: "Achaemenid rule in the Caucasus region was established, at the latest, in the course of the Scythian campaign of Darius I in 513-12 BCE. The Persian domination of the cis-Caucasian area (the northern side of the range) was brief, and archeological findings indicate that the Great Caucasus formed the northern border of the empire during most, if not all, of the Achaemenid period after Darius"
  47. ^ Hewsen, Robert H (2001). Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-33228-4. str. 40..
  48. ^ Trever K. V. Očerki po istorii i kulьture kavkazskoй Albanii IV v. do n. э. — VII v. n. э. M.-L., 1959, p. 144
  49. ^ Encyclopædia Britannica. Article: Azerbaijan
  50. ^ Walker, Christopher J. Armenia and Karabagh: The Struggle for Unity. London: Minority Rights Group Publications, 1991, p. 10.
  51. ^ a b Istorija Vostoka. V 6 t. T. 2, Vostok v srednije veka Moskva, «Vostochnaya Literatura». 2002. ISBN 5-02-017711-3.
  52. ^ Robert H. Hewsen. "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians", in: Samuelian, Thomas J. (Ed.), Classical Armenian Culture. Influences and Creativity, Chicago: 1982
  53. ^ Schmitt Rüdiger.Caspians,Encyclopædia Iranica.
  54. ^ Hewsen, Robert H (2001). Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-33228-4. str. 32, 58..
  55. ^ Bais, Marco (2001). Rome and Caucasian Albania (google book in Italian). ISBN 9788887231953. Retrieved 2012-05-06.
  56. ^ E.V. Fedorova. Imperatorskiй Rim v licah (in Russian). Ancientcoins.narod.ru. Archived from the original on 2008-04-10. Retrieved 2009-03-16.
  57. ^ a b v g d Ilьяs Babaev. Kakie monetы upotreblяli na rыnkah Azerbaйdžana (in Russian). Irs-az.com. Retrieved 2009-03-16.
  58. ^ Strabon o Kavkazskoй Albanii (in Russian). Irs-az.com. Retrieved 2009-03-17.
  59. ^ K. Aliev. K voprosu ob istočnikah Strabona v opisanii drevneй Kavkazskoй Albanii. Ž. Dokladы AN Azerb. SSR, XVI, 1960, № 4, s. 420-421
  60. ^ "Plutarch, The Parallel Lives. Pompey, 35". Penelope.uchicago.edu. Retrieved 2012-05-06.
  61. ^ "Plutarch, The Parallel Lives: "Pompey", 36". Penelope.uchicago.edu. Retrieved 2012-05-06.
  62. ^ Trever K. V. Očerki po istorii i kulьture kavkazskoй Albanii IV v. do n. э. — VII v. n. э. M.-L., 1959, p. 145
  63. ^ Chorbajian, Levon; Donabédian, Patrick; Mutafian, Claude (1994). The Caucasian Knot. Zed Books. ISBN 1-85649-288-5. str. 54.. "The Caucasian Albania state was established during the second to first centuries BC and, according to Strabo, was made up of 26 tribes. It seems that their language was Ibero-Caucasian."
  64. ^ a b "Strabo. Geography, book 11, chapter 14". Perseus.tufts.edu. Retrieved 2012-05-06.
  65. ^ Tes palai kai tes nyn oikoumenes periegesis, sive, Dionysii geographia : emendata & locupletata, additione scil. geographiae hodiernae : Graeco carmine pariter donatae : cum 16 tabulis geographicis" (PDF). Londini : E Typographaeo Mariae Matthews, impensis W. Churchill. Retrieved 2012-05-06.
  66. ^ Pahomov, E.A. Rimskaя nadpisь I v. n.э. i legion XII fulьminata. "Izv. AN Azerb. SSR", 1949, №1
  67. ^ Vsemirnaя istoriя. Эnciklopediя, tom 2, 1956, gl. XIII
  68. ^ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Albania (Caucasus)" . Encyclopædia Britannica. 1 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 481.
  69. ^ Ehsan Yarshater. The Cambridge history of Iran, Volume 1. Cambridge University Press. 1983. ISBN 9780521200929. str. 141.
  70. ^ Gignoux. "Aneran". Encyclopaedia Iranica: "The high priest Kirder, thirty years later, gave in his inscriptions a more explicit list of the provinces of Aneran, including Armenia, Georgia, Albania, and Balasagan, together with Syria and Asia Minor". Archived November 16, 2007, at the Wayback Machine
  71. ^ "Encyclopædia Britannica: The list of provinces given in the inscription of Ka'be-ye Zardusht defines the extent of the empire under Shapur". Britannica.com. Retrieved 2013-09-03.
  72. ^ "Movses Kalankatuatsi. History of Albania. Book 1, Chapter XV". Vostlit.info. Retrieved 2012-05-06.
  73. ^ "Movses Kalankatuatsi. History of Albania. Book 2, Chapter VI". Vostlit.info. Retrieved 2012-05-06.
  74. ^ "Moses Kalankatuatsi. History of country of Aluank. Chapter XVII. About the tribe of Mihran, hailing from the family of Khosrow the Sasanian, who became the ruler of the country of Aluank". Vostlit.info. Retrieved 2012-05-06.
  75. ^ The Cambridge History of Iran. 1991. ISBN 0-521-20093-8.
  76. ^ "ḴOSROW II – Encyclopaedia Iranica".
  77. ^ An Introduction to the History of the Turkic Peoples by Peter B. Golden. Otto Harrasowitz . 1992. ISBN 3-447-03274-X. (retrieved 8 June 2006), p. 385–386.
  78. ^ "Chapter "History" in article "Azerbaijan"". Encyclopædia Britannica online edition.
  79. ^ Hewsen, Robert H. Armenia: a Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press, 2001, map Caucasian Albania.
  80. ^ Robert H. Hewsen, "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians," in Classical Armenian Culture: Influences and Creativity, ed. Thomas J. Samuelian (Philadelphia: Scholars Press, 1982), p. 45
  81. ^ Hewsen, Robert H. Armenia: a Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press, 2001, pp. 32–33, map 19 (shows the territory of modern Nagorno-Karabakh as part of the Orontids' Kingdom of Armenia)
  82. ^ a b Moiseй Horenskiй. Armяnskaя Geografiя VII v. Perevod Patkanova K.P. SPb., 1877. str. 40,17
  83. ^ Peter R. Ackroyd. The Cambridge history of the Bible. — Cambridge University Press, 1963. — vol. 2. — p. 368:"The third Caucasian people, the Albanians, also received an alphabet from Mesrop, to supply scripture for their Christian church. This church did not survive beyond the conquests of Islam, and all but few traces of the script have been lost..."
  84. ^ Hewsen, Robert H. Armenia: a Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press, 2001, map "Armenia according to Anania of Shirak’
  85. ^ a b v g d Robert H. Hewsen, "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians," in Classical Armenian Culture: Influences and Creativity, ed. Thomas J. Samuelian (Philadelphia: Scholars Press, 1982)
  86. ^ Hewsen, Robert H. "The Kingdom of Artsakh," in T. Samuelian & M. Stone, eds. Medieval Armenian Culture. Chico, CA, 1983
  87. ^ Walker, Christopher J. Armenia and Karabagh: The Struggle for Unity. Minority Rights Group Publications, 1991, p. 10
  88. ^ Moses Khorenatsi. History of the Armenians, translated from Old Armenian by Robert W. Thomson. Harvard University Press, 1978, Book II
  89. ^ Strabo, op. cit., book XI, chapters 14–15 (Bude, vol. VIII, p. 123)
  90. ^ Svante E. Cornell. Small Nations and Great Powers. 2001, p. 64
  91. ^ V. A. Shnirelman. Memory wars. Myths, identity and politics in Transcaucasia. Academkniga, Moscow. 2003. ISBN 5-94628-118-6.
  92. ^ a b v g The History of the Caucasian Albanians by Movsēs Dasxuranc'i. Translated by Charles Dowsett. London: Oxford University Press, 1961, pp. 3–4 "Introduction"
  93. ^ Moses Khorenatsi. History of the Armenians, translated from Old Armenian by Robert W. Thomson. Harvard University Press, 1978, p.
  94. ^ Movses Kalankatuatsi. History of the Land of Aluank, translated from Old Armenian by Sh. V. Smbatian. Yerevan: Matenadaran (Institute of Ancient Manuscripts), 1984, p. 43
  95. ^ Kirakos Gandzaketsi. "Kirakos Gandzaketsi’s history of the Armenians," Sources of the Armenian Tradition. New York, 1986, p. 67
  96. ^ Viviano, Frank. "The Rebirth of Armenia", National Geographic Magazine, March 2004
  97. ^ John Noble, Michael Kohn, Danielle Systermans. Georgia, Armenia and Azerbaijan. Lonely Planet; 3 edition (May 1, 2008), p. 307
  98. ^ Agatangelos, «Istoriя Armenii» («Istoriя sv. Grigoriя i obraщeniя Armenii v hristianstvo»), per. s drevnearm. K. S. Ter-Davtяna i S. S. Arevšatяna, izd-vo «Nairi», Er., 2004.(rus.). as in the text: «Oni sutь izbrannыe išhanы (knяzья), namestniki, kraenačalьniki, tыsяckie, desяtitыsяckie stranы armяnskoй, doma Torgomova». Str. 796
  99. ^ Adonts, Nikoghaios. Armenia in the Period of Justinian: The Political Conditions based on the Naxarar System. Calouste Gulbenkian Foundation, Lisbon, 1970, p. 34–41
  100. ^ N. Adonc. «Dionisiй Frakiйskiй i armяnskie tolkovateli», Pg., 1915, 181-219
  101. ^ a b Agop Jack Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk. The Heritage of Armenian Literature. Wayne State University Press (December 2002), pp. 94–99
  102. ^ Ulubabian, Bagrat. Studies in the History of the Eastern Province of Armenia. 5th-7th Centuries, Yerevan, 1981, pp. 55–58
  103. ^ a b "Armenian Names". Armenian.name. Archived from the original on 2012-03-17. Retrieved 2012-05-06.
  104. ^ Ս. Ավագյան. Հայկական անուններ. Երևան, Լույս հրտ, 1982, p. 15
  105. ^ a b Movses Kalankatuatsi. History of the Land of Aluank, translated from Old Armenian by Sh. V. Smbatian. Yerevan: Matenadaran (Institute of Ancient Manuscripts), 1984, p. 27
  106. ^ Moses Khorenatsi. History of the Armenians, translated from Old Armenian by Robert W. Thomson. Harvard University Press, 1978
  107. ^ Viviano, Frank. "The Rebirth of Armenia," National Geographic Magazine, March 2004, p. 18,
  108. ^ a b Movses Kalankatuatsi. History of the Land of Aluank, Book I, chapters 27, 28 and 29; Book II, chapter 3
  109. ^ a b Chorbajian, Levon; Donabedian Patrick; Mutafian, Claude. The Caucasian Knot: The History and Geo-Politics of Nagorno-Karabagh. NJ: Zed Books, 1994, Albanian episode
  110. ^ Movses Kalankatuatsi. History of the Land of Aluank, translated from Old Armenian by Sh. V. Smbatian. Yerevan: Matenadaran (Institute of Ancient Manuscripts), 1984, Elegy on the Death of Prince Juansher
  111. ^ Gasanov, Magomed, On Christianity in Dagestan, Iran & the Caucasus, Vol.5, 2001:80.
  112. ^ Movses Kalankatuatsi. History of Albania. Book 2, Chapter LII". Vostlit.info. Archived from the original on 2013-05-31. Retrieved 2012-05-06.
  113. ^ Gasanov, str. 80
  114. ^ Movses Kaghankatvatsi, The History of the Country of Albania, III.VIII–XI
  115. ^ Chorbajian. Caucasian Knot, pp. 63–64.
  116. ^ a b Thomas De Waal. The Caucasus: An Introduction. Oxford University Press, USA. 2010, p. 108
  117. ^ a b V. A. Šnirelьman. "Voйnы pamяti. Mifы, identičnostь i politika v Zakavkazьe", M., IKC, "Akademkniga", 2003.
  118. ^ Yo'av Karny, Highlanders: A Journey to the Caucasus in Quest of Memory, NY: Farrar, Straus and Giroux, 2001, pp. 376, chapter "Ghosts of Caucasian Albania". Karny writes: "The quest for Azerbaijan's antiquity had actually begun well before Soviet collapse and reached its climax in the late 1980s. The fierce debates it generated had an eerily existential, rather than scholarly quality. They were conducted along the lines of "I am, therefore you are not," or better, "You were not, therefore I am". The debates locked horns with an intensity that outsiders find bizarre and futile".
  119. ^ Thomas De Waal. The Caucasus: An Introduction. Oxford University Press, USA. 2010. pp. 107–108, characterization as "bizarre" on page 107
  120. ^ De Waal, Thomas (2004). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. pp. 152–153, 143.
  121. ^ Svante Cornell. Small nations and great powers. Routledge (December 1, 2000), p. 50
  122. ^ Philip L. Kohl, Clare P. Fawcett. Nationalism, politics, and the practice of archaeology. Cambridge University Press (February 23, 1996), p. 152, 153
  123. ^ Ronald Grigor Suny, Kennan Institute for Advanced Russian Studies, American Association for the Advancement of Slavic Studies, 1996
  124. ^ Ben Fowkes. Ethnicity and ethnic conflict in the post-communist world. Palgrave Macmillan (May 3, 2002), p. 30
  125. ^ "V.A. Šnirelьman, "Voйnы pamяti. Mifы, identičnostь i politika v Zakavkazьe", M., IKC, "Akademkniga", 2003".In the book Schnirelmann mentions some Armenian authors, such as B. Ulubabian and A. Mnatsakanian, who created theories about Caucasian Albania which he finds unpersuasive and possibly politically motivated
  126. ^ Yo'av Karny, Highlanders: A Journey to the Caucasus in Quest of Memory, NY: Farrar, Straus and Giroux, 2001, pp. 371–400, chapter "Ghosts of Caucasian Albania"
  127. ^ Thomas De Waal. The Caucasus: An Introduction. Oxford University Press, USA. 2010, p. 107
  128. ^ a b Esayi Hasan Jalaeants (Author), George A. Bournoutian (Translator). Brief History of the Aghuank Region: (Patmut'iwn Hamarot Aghuanits Erkri). Mazda Publishers (July 2009), Introduction, pp. 9–21
  129. ^ George A. Bournoutian. Rewriting History: Recent Azeri Alterations of Primary Sources Dealing with Karabakh. Journal of the Society for Armenian Studies (1992,1993), Volume 6
  130. ^ See discussion of Ziya Bunyadov in Thomas De Waal. Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. 2004, pages 152-153, 143
  131. ^ Thomas De Waal. 'Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. 2004, p. 152
  132. ^ Robert Hewsen. Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press, 2001, p. 291
  133. ^ Thomas De Waal. 'Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. 2004, p. 153 143
  134. ^ a b [[Thomas de Waal, Black Garden, chapter "Urekavank", in Russian, 2005]
  135. ^ Farida Mamedova: «Razrušiv zahoronenie «Agadede», armяne v očerednoй raz pыtaюtsя posяgnutь na istoriю Azerbaйdžana», Day.Az daily, January 06, 2006 (in Russian) Archived November 17, 2009, at the Wayback Machine. Quotation: "And, it is known, that on whole planet exactly the Armenian people is distinguished by the absence of spiritual and other human values".
  136. ^ (in Russian) Buniyatov, Ziya. "Concerning the events in Karabakh and Sumgait". Elm. No. 19, May 13, 1989, p. 175. Excerpts of this text can be found in Levon Chorbajian; Patrick Donabedian; Claude Mutafian. The Caucasian Knot: The History and Geopolitics of Nagorno-Karabagh. London: Zed Books. 1994. ISBN 1-85649-288-5. str. 188–189.
  137. ^ a b Robert Bevan. The Destruction of Memory: Architecture at War. Reaktion Books. 2006, p. 57
  138. ^ Yo'av Karny, Highlanders: A Journey to the Caucasus in Quest of Memory, NY: Farrar, Straus and Giroux, 2001, p. 376
  139. ^ Pickman, Sarah (June 30, 2006). "Tragedy on the Araxes". Archaeology.org. Retrieved April 16, 2007.
  140. ^ Castle, Stephen. "Azerbaijan 'flattened' sacred Armenian site". The Independent. April 16, 2006.
  141. ^ Smith, Adam T.; et al. "A copy of the letter" (PDF). Archaeology.org.
  142. ^ Thomas De Waal. The Caucasus: An Introduction. Oxford University Press, USA. 2010. pp. 107–108
  143. ^ Thomas De Waal. The Caucasus: An Introduction. Oxford University Press, USA. 2010. pp. 107–108
  144. ^ Diana Petriashvili and Rovshan Ismayilov (2006-11-03). "Georgia, Azerbaijan Debate Control of Ancient Monastery's Territory". Eurasia.net.
  145. ^ Michael Mainville (2007-05-03). "Ancient monastery starts modern-day feud in Caucasus". Middle East Times.
  146. ^ Idrak Abbasov and David Akhvlediani (2007-03-29). "Monastery Divides Georgia and Azerbaijan". Institute for War and Peace Reporting.
  147. ^ Edilashvili, Nino (2007-04-12). "Border Dispute Breaks Harmony between Azerbaijan and Georgia". The Georgian Times. Archived from the original on 2007-07-08.
  148. ^ Idrak Abbasov and David Akhvlediani (2007-03-29). "Monastery Divides Georgia and Azerbaijan". Institute for War and Peace Reporting.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Marco Bais Albania caucasica: ethnos, storia, territorio attraverso le fonti greche, latine e armene. Mimesis Edizioni. Roma. 2001. ISBN 88-87231-95-8.
  • Movses Kalankatuatsi. The History of Aluank. Translated from Old Armenian (Grabar) by Sh.V.Smbatian, Yerevan, 1984.
  • Koriun, The Life of Mashtots, translated from Old Armenian (Grabar) by Bedros Norehad.
  • Movses Kalankatuatsi. History of Albania. Translated by L. Davlianidze-Tatishvili, Tbilisi, 1985.
  • Movses Khorenatsi The History of Armenia. Translated from Old Armenian (Grabar) by Gagik Sargsyan, Yerevan, 1990.
  • Ilia Abuladze. "About the discovery of the alphabet of the Caucasian Albanians". Bulletin of the Institute of Language, History and Material Culture (ENIMK), Vol. 4, Ch. I, Tbilisi, 1938.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kavkaska Albanija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кавкаска_Албанија&oldid=27557666”