Nemački zločini u Jugoslaviji u Drugom svetskom ratu

Posle prvog streljanja na Banjici, 16. jula 1941.

Streljani taoci u Kraljevu 1941. godine.

Streljani civili u Kragujevcu, oktobar 1941. godine.

Streljanje talaca u Gorenjskoj, 22. avgust 1941. godine.

Streljanje talaca u Celju, 22. jul 1942. godine.

Nemačke vlasti su u Jugoslaviji za vreme i nakon Aprilskog rata sistematski vršile masovne ratne zločine. Ove zločine vršile su nemačke upravne ustanove, policija, žandarmerija, kao i snage Vermahta i SS. Jugoslavija je ukinuta kao država, a delovi njene teritorije anektirani su od strane Nemačke, Italije i satelitskih država. Okupatori su do krajnjih granica bezobzirno iscrpljivali ljudske i materijalne resurse Jugoslavije, nastojeći da održe takvo stanje masovnim terorom nad stanovništvom.

Bombardovanje Beograda

Vlada Jugoslavije proglasila je Beograd otvorenim gradom. Uprkos tome, nemačko vazduhovplovstvo bombardovalo je Beograd bez objave rata, namerno ciljajući civilne ciljeve, stambene objekte i objekte od nacionalnog i kulturno-istorijskog značaja. Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača došpla je do zaključka da je od bombardovanja poginulo preko 2.000, jer ih je toliko sahranjeno, a pretpostavlja se da je oko 1.000 zatrpano u ruševinama. Takođe, 692 zgrade su srušene, dok je 1.601 jako oštećena. Nemačkom generalpukovniku Aleksandru Leru, koji je kao komandant 4. nemačke vazdušne flote komandovao bombardovanjem Beograda, a kasnije bio komandant Armijske grupe E, februara 1947. u Beogradu suđeno je između ostalog i za „zločinačko bombardovanje Beograda“. Proglašen je krivim po ovoj i po drugim tačkama optužnice, i osuđen na smrt.

Rasno i etnički motivisani zločini

Nemačke snage u Drugom svetskom ratu bile su rukovođene nacističkom ideologijom, koja je bila ekstremno rasistička i predviđala fizičko uništenje nekih etničkih grupa i deportaciju drugih. U okupiranoj Jugoslaviji, kao i u drugim krajevima posednutim od nacista, žrtve progona i istrebljenja na etničkoj osnovi bili su Jevreji i Romi. Osim njih, ekstremne progone i masovno unišavanje civilnog stanovništva preduzeto je u saradnji sa ustaškim režimom protiv srpske populacije u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Slovenci u oblasti Koruške i Štajerska koje su anektirane u sastav Nemačke, bili su izloženi deportaciji i germanizaciji. Glavni logor za uništenje Jevreja sa teritorije Srbije bio je logor Staro sajmište, a u Hrvatskoj Jasenovac, kojim je upravljala ustaška vlast.

Ideološki i politički motivisani zločini

Osim po etničkom, teror je vršen i po političkom i ideološkom principu. Počev od 22. juna 1941. nemačke vlasti zavele su teror protiv pripadnika i simpatizera Komunističke partije i povezanih organizacija. Zavisno od razvoja situacije, teror je primenjivan i protiv istaknutih nacionalističkih prvaka i intelektualaca, koji su smatrani potencijalno opasnim za nemačke interese. U Beogradu je za političke krivce i internirce formiran Banjički logor. Praktično u svim gradovima postojali su manji ili veći logori u kojima su provođene tortura i masovna ubistva. Na teritoriji Srbije tim logorima je upravljano pomoću Nedićevih kvislinških snaga, a na teritoriji NDH u saradnji sa ustašama.

Odmazde nad civilima

Nakon ustanka, nemačka uprava zavela je bezobzirne mere odmazde, koje su se zasnivale na uzimanju talaca, koji bi bili streljani u slučaju napada na nemačko ljudstvo i vojne objekte. U septembru 1941. u Srbiji su naređene drakonske mere odmazde, prema kojima je za jednog ubijenog nemačkog vojnika moralo biti streljano 100 talaca. Provodeći ovo naređenje, nemačke vojne snage izvele su u Srbiji tokom jeseni 1941. niz masakra, kao što su Krvavi marš u Šapcu, masakr u Kragujevcu i u Kraljevu oktobra 1941.

Tokom borbi protiv pobunjenika, tokom 1942. nemački štabovi uveli su, pored principa odmazde, i princip preventivne internacije i deportacije celokupnog stanovništva određenih oblasti, kao i pljačkanje i uništavanje svih sredstava za život. Ovi principi eksplicitno su navedeni u naređenjima za operacije poput ofanzive na Kozaru juna/jula 1942, operacija Vajs I i zaposedanja dalmatinskih ostrva tokom zime 1943/44.

Masovna ubistva civila u zahvatu ratnih dejstava primenjivana su od strane nemačkih snaga vrlo često u cilju zastrašivanja. U tome su se naročito isticale SS jedinice, na primer u Pivskoj župi juna 1943 (7. SS divizija), u dolini Cetine marta 1944 (7. SS divizija), u selu Sremska rača marta 1944 (13. SS divizija), Masakr u selu Velika jula 1944 (7. i 21. SS divizija)... Pohodi 1. kozačke divizije bili su redovno praćeni pljačkom, nasumičnim ubistvima i silovanjem žena.

Ratni zločini nemačkih snaga nad ratnim zarobljenicima

Nemačke snage za sve vreme rata nisu priznavale pobunjenim formacijama u Jugoslaviji legalni status zaraćene strane sa pripadajućim pravima po ženevskoj konvenciji. Pripadnike NOVJ tretirali su kao ilegalne pobunjenite, i zvali ih „banditima“ u svojim dokumentima. Zarobljenici su u pravilu ubijani, ili u određenim slučajevima deportovani u koncentracione logore (Aušvic, Buhenvald...). Na primer, Prva brdska divizija izvestila je nakon operacije Švarc o 498 zarobljenih, od kojih je 411 streljano na licu mesta. Da bi smanjila ove gubitke, NOVJ je od septembra 1942. uspostavila kontakte za razmenu zarobljenika. Ove razmene zarobljenika vršene su povremeno do kraja rata, na primer prilikom zarobljavanja majora Štrekera marta 1943, generala fon Devica septembra 1944, ili pukovnika Eberlajna januara 1945.

Vrhovna komanda Vermahta je prema Hitlerovoj instrukciji 16. decembra 1942. izdala izričito naređenje da nemačke snage na istoku u borbi protiv „bandi“ primenjuje drastične mere zabranjene Ženevskim konvencijama. Pritom je naglašeno da „ni jedan u borbi protiv bandi angažovan Nemac ne sme da bude pozvan na disciplinsku ili sudsku odgovornost“.

Zločini protiv imovine

Na okupirane zemlje Nemačka je u prvom redu gledala kao na vredan resurs za svoju ratnu mašineriju. Otuda su iz okupirane Jugoslavije masovno izvlačena prirodna bogatstva, poljoprivredni, rudni i industrijski proizvodi. Nemačke snage sistematski su vršile zaplenu imovine u svoju korist. U mnoge privredne objekte od značaja dovođeno je radno sposobno stanovništvo na prisilni rad.

Za eksploataciju svih privrednih resursa bio je zadužen Privredni štab sa sedištem u Zemunu. Na čelu ovog štaba nalazio se generalni opunomoćenik za privredu Franc Nojhauzen, predratni generalni konzul u Beogradu.

Franc Nojhauzen osuđen je na suđenju pred Vojnim sudom u Beogradu, od 22. do 31. oktobra 1947. godine na 20 godina lišenja slobode sa prinudnim radom.

Sve što bi moglo poslužiti pobunjenicima sistematski je uništavano. Prilikom povlačenja iz pojedinih delova Jugoslavije, nemačke snage su vršile potpunu evakuaciju svih životnih potreba i rušenja svih privrednih objekata i komunikacija.

Literatura

• Glišić, Venceslav (1970). TEROR I ZLOČINI NACISTIČKE NEMAČKE U SRBIJI 1941-1945. Beograd: Institut za istoriju radničkog pokreta Srbije, Rad. Arhivirano iz originala 22. 01. 2019. g. Pristupljeno 01. 12. 2010.