Tatarstan

Republika Tatarstan
Tatarstan Republika
Республика Татарстан
Татарстан Республикасы
Tatarstan Respublikası
Republika Tatarstan; Tatarstan Republika; Республика Татарстан; Татарстан Республикасы; Tatarstan Respublikası
	; Zastava ; Grb
Država	Rusija
Federalni okrug	Povolški
Glavni grad	Kazanj
Površina	68.020 km2
Stanovništvo	2014.
— broj st.	3.838.374
— gustina st.	56,43 st./km2
	Zvanični veb-sajt

Tatarstan (rus. Татарста́н; tat. Татарстан, Tatarstan), zvanično Republika Tatarstan (rus. Респу́блика Татарста́н; tat. Татарстан Республикасы, Tatarstan Respublikası = „Tatarstan Republika“), je konstitutivni subjekt Ruske Federacije^[1] sa statusom republike na prostoru povolške Rusije.

Glavni grad republike je grad Kazanj.

Površina republike je 68.000 km² sa brojem stanovnika koji iznosi 3.800.000 stanovnika. Većinu stanovništva čine Tatari (52,9%) i Rusi (39,5%), a zvanični jezici su tatarski i ruski. Nezvanični moto Tatarstana je Buldırabız! (srp. Možemo!).^[2]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Republika je dobila ime po titularnom narodu Tatarima koji su najbrojniji narod u ovoj republici (sa oko 53%), dok su Rusa drugi (sa oko 40%). Tatari su narod turkijskog porekla, tradicionalno sunitski muslimani ili pravoslavni hrišćani.

Republika je poznata i pod imenima Татарстан Җөмһүрияте, Tatarstan Cömhüriäte (tat.; җөмһүрият, cömhüriät je tat. naziv za republiku; srp. Tatarstan Republika, rus. Татарская Республика), kao i Татария, T... (?), (tat.; srp. Tatarija, rus. Тата́рия), ali ti nazivi nisu zvanični nazivi republike i više se koriste kolokvijalno.

Prvi etnonim Tatari pojavljuje se među mongolskim plemenima jugoistočno od Bajkalskog jezera u periodu 6–9 veka. U 13. veku sa mongolsko-tatarskim osvajanjima naziv Tatara postao je poznat i u Evropi.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Nalazi se u središtu Istočnoevropske nizije, otprilike 600 km istočno od Moskve. Leži duž reka Volge i Kame (Volge), i pruža se istočno prema Uralu.

Površina: 67.836,2 km²
- Granice:
- unutrašnje: Kirovska oblast (sever), Udmurtija (sever-severoistok), Baškortostan (istok-jugoistok), Orenburška oblast (jugoistok), Samarska oblast (jug), Uljanovska oblast (jug-jugozapad), Čuvašija (zapad), Marij El (zapad-severozapad).
Najviši vrh: 343 m
Najveća udaljenost u pravcu sever-jug: 290 km.
Najveća udaljenost u pravcu istok-zapad: 460 km.

Vremenska zona[uredi | uredi izvor]

Tatarstan se celom površinom nalazi u Moskovskoj vremenskoj zoni (MSK/MSD). UTC joj je +0300 (MSK)/+0400 (MSD).

Reke[uredi | uredi izvor]

Najveće reke su (tatarski nazivi su u zagradama):

Belaja (Ağidel) (plovna)
Ik (Iq)
Kama (Çulman) (plovna)
Volga (İdel) (plovna)
Vjatka (Noqrat) (plovna)

Klima[uredi | uredi izvor]

Prosečna temperatura u januaru: -16 °C
Prosečna temperatura u julu: +19 °C
Prosečne godišnje padavine: do 500 mm

Jezera[uredi | uredi izvor]

Najveća veštačka jezera su (tatarski nazivi su u zagradama):

Kujbiševsko jezero (Kuybışev)
Nižnjekamsko jezero (Tübän Kama)

Najveće prirodno jezero je Kaban, a najveća močvara je Kuljagaš.

Prirodna bogatstva[uredi | uredi izvor]

Najveća bogatstva Tatarstana su nafta, prirodni gas i gips. Pretpostavlja se da Tatarstan ima preko jedne milijarde tona naftnih rezervi.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U Tatarstanu živi 3.779.265 stanovnika (podaci iz 2002). Od tog broja etničkih Tatara ima 2.000.116 (52,92%), 1.492.602 su etnički Rusi (39,49%), a 126.532 (3,34%) Čuvaši. Zvanični jezici su tatarski i ruski.

Glavni grad Kazanj je jedan od centara islama u Rusiji. Većina Tatara (60%) pripada sunitskom islamu, dok su 5% pravoslavni hrišćani. Rusi i Čuvaši koji žive u Tatarstanu su uglavnom pravoslavni.

Politika[uredi | uredi izvor]

Na čelu državne uprave Tatarstana nalazi se predsednik. Od 2008. godine predsednik Tatarstana je Mintimer Šajmijev. Tatarstanski Državni Savet ima 100 mesta: pedeset su za partijske predstavnike a ostalih pedeset mesta su za delegaciju predstavnika lokalne vlasti. Predstavnik Saveta je Farid Muhametšin.

Prema tatarstanskom ustavu, predsednik može da bude izabran samo od tatarstanskog naroda, ali zbog Ruskog saveznog zakona ovaj zakon je suspendovan na neodređeno vreme. Ruski zakon o izboru guvernera kaže da guverner treba da bude izabran od strane lokalnih parlamenta i da kandidat može da bude predstavljen samo kao predsednik.

Dana 25. marta 2005, Šajmijev je za vreme njegovog četvrtog mandata ponovo izabran za predsednika od strane Državnog Saveta. Ovi izbori su održani posle izmene u zakonu o izborima i ne protive se ustavima Tatarstana i Rusije.

Politički status[uredi | uredi izvor]

Republika Tatarstan je ustavna republika u sklopu Ruske Federacije.

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Tatarstan se nalazi u Istočnoevropskoj ravnici, između reka Volge i Kame, istočno od planine Ural. Za vreme Sovjetskog Saveza, Tatarstan je bio podeljen na tri oblasti: Bugulma, Čistopol i Kazanj. Danas, Tatarstan ima status administrativne republike i podeljen je na sledeći način:

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Kretanje broja stanovnika
1989.	2002.	2010.
3,637,809	3,779,265	3,786,488

Tatarstan naseljava oko 70 naroda. Najbrojnije etničke grupe su: Tatari (52,9%), Rusi (39,5%), Čuvaši (oko 3%), Mordvini, Udmurti, Marijci i Baškiri.

Zvanični jezici su tatarski i ruski. Prema ruskom zakonu, zvanično pismo je ćirilica. Vlada Tatarstana, kao i organizacije za ljudska prava i neki ruski intelektualci silno se protive ovom zakonu.

Stanovništvo: 3.779.256 (2002)
- Gradsko: 2.790.661 (73,8%)
- Seosko: 988,604 (26,2%)
- Muško: 1.749.050 (46,3%)
- Žensko: 2.030.215 (53,7%)
Žena na 1000 muškaraca: 1,161
Prosečna starost: 36.5 godina
- U gradovima: 35.7 godina
- U selima: 38.7 godina
- Muškog stanovništva: 33.8 godina
- Ženskog stanovništva: 38.8 godina
Broj domaćinstva: 1.305.360 (sa 3.747.267 ljudi)
- U gradovima: 970,540 (sa 2.762.818 ljudi)
- U selima: 334,820 (sa 984,449 ljudi)

Etničke grupe[uredi | uredi izvor]

U Tatarstanu ima oko dva miliona Tatara i preko milion ipo etničkih Rusa, i mali broj Čuvaša, Marijca i Udumurta. Pored njih postoji i mali broj Ukrajinaca, Mordvina i Baškira. Većina Tatara su sunitski muslimani, ali mali broj Tatara poznat kao Kerašeni su pravoslavne vere i neki od njih tvrde kako su različiti od drugih Tatara iako dijalekat kojim pričaju se neznatno razlikuje od osnovnog dijalekta tatarskog jezika.

Prema popisu iz 2002. stanovništvo je sledeće: Tatari 52,92%, Rusi 39,49%, Čuvaši 3,35%, Udmurti 0,64%, Ukrajinci 0,64%, Mordvini 0,63%, Marijci 0,50%, Kerašeni 0,50%, Baškiri 0,39%, Azeri 0,26%, Belorusi 0,16%, Jermeni 0,16%, Uzbeci 0,13%, Tadžici 0,10%, Jevreji 0,09%, Nemci 0,08%, Kazaci 0,05%, Gruzini 0,05%, Moldavci 0,03%, Romi 0,02%, Lezgini 0,02% i različite druge etničke grupe. Istorijska statistika prema popisima:

	popis 1926	popis 1939	popis 1959	popis 1970	popis 1979	popis 1989	popis 2002	popis 2010
Tatari	1.263.383 (48,7%)	1.421.514 (48,8%)	1.345.195 (47,2%)	1.536.430 (49,1%)	1.641.603 (47,6%)	1.765.404 (48,5%)	2.000.116 (52,9%)	2.012.571 (53,2%)
Rusi	1.118.834 (43,1%)	1.250.667 (42,9%)	1.252.413 (43,9%)	1.382.738 (42,4%)	1.516.023 (44,0%)	1.575.361 (43,3%)	1.492.602 (39,5%)	1.501.360 (39,7%)
Čuvaši	127,330 (4,9%)	138,935 (4,8%)	143,552 (5,0%)	153,496 (4,9%)	147,088 (4,3%)	134,221 (3,7%)	126,532 (3,3%)	116,252 (2,1%)
Drugi	84,485 (3,3%)	104,161 (3,6%)	109,257 (3,8%)	112,574 (3,6%)	140,698 (4,1%)	166,756 (4,6%)	160,015 (4,2%)	150.244 (4,1%)

Zvanični jezici u Tatarstanu su tatarski i ruski. Prema ruskom zakonu iz 2002, zvanično pismo je ćirilica. Prema mnogim organizacijama, ruskim intelektualcima i tatarskoj vladi ovaj zakon je neprihvatljiv.^[3]^[4]

Najveći gradovi[uredi | uredi izvor]

p r u Izvor: Rosstat (2010)^[5]
	№	Grad	Populacija
Kazanj Naberežnije Čelni Nižnjekamsk Aljmetjevsk	1.	Kazanj	1.143.546	Zelenodoljsk Buguljma Jelabuga Lenjinogorsk
	2.	Naberežnije Čelni	513.242
	3.	Nižnjekamsk	234.044
	4.	Aljmetjevsk	146.309
	5.	Zelenodoljsk	97.651
	6.	Buguljma	89.204
	7.	Jelabuga	70.728
	8.	Lenjinogorsk	64.127
	9.	Čistopolj	60.703
	10.	Zainsk	41.803
	11.	Aznakajevo	34.853
	12.	Nurlat	32.601
	13.	Bavli	22.109
	14.	Mendeljejevsk	22.075
	15.	Buinsk	20.352
	16.	Agriz	19.300
	17.	Arsk	18.114
	18.	Menzelinsk	16.476
	19.	Mamadiš	14.435
	20.	Tetjuši	11.596

Privreda[uredi | uredi izvor]

Tatarstan je jedan od najbogatijih regiona u Rusiji, prvenstveno zbog svoje naftne industrije (bili su vodeći proizvođač nafte u Sovjetskom Savezu 60-ih godina 20. veka). Najrazvijenija industrija je petrohemijska, takođe je razvijena i grana proizvodnje teških kamiona, po čemu su poznati u celom svetu (KamAZ).

Republika ima visoku razvijenu putnu infrastrukturu. Kroz Tatarstan prolazi glavna linija cevi noseći prirodni gas iz Urengoja i Jamburga ka zapadu i većim sistemima transporta obezbeđujući naftu raznim mestima u Evropskom delu Rusije.

Reference[uredi | uredi izvor]

^ „Konstituciя Rossiйskoй Federacii”.
^ Prezident Tatarstannың milli ideяsen - „Buldыrabыz!" dip bilgelәde Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. jun 2008) (tatarstanski)
^ „Strasbourg Court To Hear On Lawsuit Promoting Tatar Latin Alphabet”. Pristupljeno 25. 4. 2013.
^ „V svяzi s izmeneniяmi federalьnogo zakonodatelьstva bюdžet respubliki lišitsя v buduщem godu 5,7 milliarda rubleй”. Pristupljeno 25. 4. 2013. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. maj 2009)
^ Federalьnaя služba gosudarstvennoй statistiki (2011). „Predvaritelьnыe itogi Vserossiйskoй perepisi naseleniя 2010 goda (Preliminarni rezultati nacionalnog popisa stanovništva 2010)”. Vserossiйskaя perepisь naseleniя 2010 goda (na jeziku: ruski). Federalni zavod za statistiku. Pristupljeno 4. 9. 2012.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[Конституция_Российской_Федерации-1] „Konstituciя Rossiйskoй Federacii”.

[Motto-2] Prezident Tatarstannың milli ideяsen - „Buldыrabыz!" dip bilgelәde Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. jun 2008) (tatarstanski)

[3] „Strasbourg Court To Hear On Lawsuit Promoting Tatar Latin Alphabet”. Pristupljeno 25. 4. 2013.

[4] „V svяzi s izmeneniяmi federalьnogo zakonodatelьstva bюdžet respubliki lišitsя v buduщem godu 5,7 milliarda rubleй”. Pristupljeno 25. 4. 2013. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. maj 2009)

[2010Census-5] Federalьnaя služba gosudarstvennoй statistiki (2011). „Predvaritelьnыe itogi Vserossiйskoй perepisi naseleniя 2010 goda (Preliminarni rezultati nacionalnog popisa stanovništva 2010)”. Vserossiйskaя perepisь naseleniя 2010 goda (na jeziku: ruski). Federalni zavod za statistiku. Pristupljeno 4. 9. 2012.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

p r u Subjekti Ruske Federacije
Republike	Adigeja Altaj Baškortostan Burjatija Dagestan Donjecka NR¹ Ingušetija Jakutija Kabardino-Balkarija Kalmikija Karačajevo-Čerkezija Karelija Komija Krim¹ Luganska NR¹ Marij El Mordovija Severna Osetija — Alanija Tatarstan Tuva Udmurtija Hakasija Čečenija Čuvašija
Pokrajine	Altajska Zabajkalska Kamčatka Krasnodarska Krasnojarska Permska Primorska Stavropoljska Habarovska
Oblasti	Amurska Arhangeljska Astrahanska Belgorodska Brjanska Vladimirska Volgogradska Vologodska Voronješka Zaporoška¹ Ivanovska Irkutska Jaroslavska Kalinjingradska Kaluška Kemerovska Kirovska Kostromska Kurganska Kurska Lenjingradska Lipecka Magadanska Moskovska Murmanska Nižegorodska Novgorodska Novosibirska Omska Orenburška Orlovska Penzenska Pskovska Rjazanjska Rostovska Samarska Saratovska Sahalinska Sverdlovska Smolenska Tambovska Tverska Tjumenska Tomska Tulska Uljanovska Hersonska¹ Čeljabinska
Federalni gradovi	Moskva Sankt Peterburg Sevastopolj¹
Autonomne oblasti	Jevrejska
Autonomni okruzi	Jamalija² Nenecija³ Hantija-Mansija² Čukotka
¹ Pripajanje Rusiji nema široko međunarodno priznanje ² Nalaze se u sastavu Tjumenske oblasti ³ Nalazi se u sastavu Arhangeljske oblasti

Normativna kontrola
Međunarodne	FAST VIAF
Državne	Francuska BnF podaci Nemačka Izrael 2 Sjedinjene Države Japan Češka
Geografske	MusicBrainz area
Akademske	CiNii
Ostale	Enciklopedija Britanika IdRef İslâm Ansiklopedisi