Jugozapadna Azija

Zapadna Azija (ortografska projekcija)

Države jugozapadne Azije

Jugozapadna Azija je podregija Azije koja obuhvata njen jugozapad. Termin zapadna Azija (engl. Western Asia; geografski pojam koji koriste Ujedinjene nacije u svojoj kategorizaciji geopolitičkih podregija) obično se koristi u pisanju o arheologiji i kasnoj praistoriji regije. Visoka civilizacija Jugozapadne Azije se razvila već sredinom 4. milenijuma pre nove ere. Za razliku od Bliskog istoka koji je nejasno definisana regija i koji obično uključuje državu Egipat, zapadna Azija je čisto geografski termin koji obuhvata jugozapadni kraj Azije.

Jugozapadna Azija se delimično podudara s tradicionalnim evropskim nazivima Bliski istok i Srednji istok, koji opisuju geografski položaj regije u odnosu na Evropu pre nego vlastiti položaj unutar Aziji. Međunarodne organizacije (posebno UN) i afričke i azijske zemlje preferiraju upotrebu termina zapadna Azija umesto Srednji istok zbog percipiranog eurocentrizma ovog istorijskog termina. U okviru kulturne i političke geografije Srednji istok ponekad obuhvata severnoafričke zemlje poput Egipta. Iz sličnih se razloga regiji pripajaju Avganistan, srednja Azija i/ili Pakistan.

Ujedinjene nacije u svojoj definiciji zapadnoazijske podregije takođe uključuju Jermeniju, Azerbejdžan i Gruziju, iako se nalaze na Kavkazu koji razdvaja Aziju i Evropu. Navedene tri zemlje takođe imaju sociopolitičke veze s Evropom. Nasuprot tome Ujedinjene nacije pridružuju Iran južnoj Aziji, a Egipat severnoj Africi.

Azijski deo Arapskog sveta (uključujući Arabiju) naziva se na arapskom Mašrek.

Položaj

Tripoli, Liban

Jugozapadna Azija je deo azijskog kontinenta između Sredozemnog i Crvenog mora na zapadu, Pakistana na istoku, Crnog mora, Kavkaza, Kaspijskog jezera, Persijski zaliv, Turanske nizije i planinskog masiva Pamira na severu i zapadnog dela Indijskog okeana na jugu. U Jugozapadnoj Aziji preovlađuju velike pustinje i sušne visoravni, a najviše planine pružaju se duž severnog oboda regije. Suva klima uslovljava oskudnu vegetaciju. Najplodniji je tzv. Zeleni plodni polumesec, pojas koji se u obliku luka pruža od delte Šat el Araba preko nizija reka Tigra i Eufrata (Mesopotamija) do primorja istočnog Sredozemlja (Levant)! Taj prostor poznat je kao kolevka nekoliko drevnih civilizacija (asirske, vavilonske, feničanske, jevrejske).

Geografske odlike

Duž severnog dela regije, od Turske do Irana i Avganistana, pružaju se geološki mlađe, nabrane planine s manjim ili većim visoravnima između njih. Najveće su Anatolijska visoravan u Turskoj i Iranska visoravan u Iranu. Područje je seizmički vrlo nestabilno i nemirno, pa su česti katastrofalni zemljotresi. Na jugu regije pružaju se geološki stare i zaravnjene ploče s brojnim rasedima. Na zapadu se ističe duboka potolina Mrtvog mora, koja sa 418 metara ispod površine mora predstavlja najnižu tačku na Zemlji. U centralnom delu regije nalazi se prostrana i naplavna nizija reka Eufrat i Tigar koja deli planinski sever od pločastog juga.

Osim u planinskim krajevima i nekim nižim ivičnim delovima na severu, širom regije vlada nestašica vode. Izuzetak su Zeleni plodni polumesec s Eufratom i Tigrom, najvećim rekama Jugozapadne Azije. Obilje voda iz planinskog izvorišnog područja daju ovom pojasu obeležja pitomosti i plodnosti u pustinjskom okruženju.

Vegetacija i klima

Planina Ararat, Turska

U klimatskom pogledu Jugozapadnu Aziju obeležavaju veliki kontrasti. U najvećem delu regije svuda je vruće i vrlo sušno, često sa manje od 200 milimetara padavina tokom godine. Idući prema severu količine padavina se povećavaju pa se gubi polupustinjski i pustinjski karakter. Zapadne obale regije imaju sredozemna obeležja i najgušće su naseljeni krajevi. U skladu s klimatskim prilikama razvijen je i vegetacijski pokrivač. Suve stepe i polupustinje preovlađuju u nizijama i zatvorenim visoravnima, na jugu su ogromna pustinjska prostranstva (peščane i kamene pustinje), uz obalu Sredozemnog mora je uski pojas mediteranske vegetacije, a biljni svet je najraznovrsniji i najbogatiji na Kavkazu, gde je vrlo izražena klimatsko-vegetacijska vertikalna zonalnost.

Stanovništvo i privreda

Bosfor, spoj Evrope i Azije, Turska

Sastav stanovništva Jugozapadne Azije prilično je složen. Trećinu čine Arapi, a od nearapskog stanovništva najviše ima Turaka i Iranaca. Na severozapadu živi oko 10 miliona pripadnika kavkaskih naroda (Jermeni, Azerbejdžanci i Gruzijci), na istoku su Afganci ili Paštuni i Tadžici, a u Levantskom primorju živi oko 5 miliona Jevreja. Kurdi (oko 20 miliona) nemaju sopstvenu državu, već su raštrkani u planinskom Kurdistanu (zemlja Kurda) koji se nalazi u delovima Turske, Sirije i Irana. Za vlastitu državu bore se već decenijama i palestinski Arapi.

U Jugozapadnoj Aziji nastale su dve velike religije, hrišćanska i islamska, čiji sledbenici čine više od polovine čovečanstva. Ogromna većina stanovništva je islamske vere, dok su pripadnici jevrejske i hrišćanske vere ograničeni na Izrael, Jermeniju i delove Kipra, Gruzije i Libana.

U ekonomiji Jugozapadne Azije vekovima je preovladavalo nomadsko stočarstvo, zemljoradnja u navodnjavanim područjima i trgovina. Otkriće ogromnih nalazišta nafte i njena sve veća primena u industriji i saobraćaju sasvim su izmenili život nekih država regije. Procenjuje se da Jugozapadna Azija raspolaže s 50% pronađenih svetskih rezervi nafte, a svake godine iz tog dela Azije dolazi oko 30% svetske proizvodnje iste. Po rezervama i proizvodnji ističu se Saudijska Arabija, Iran, Irak, Kuvajt i Ujedinjeni Arapski Emirati.

Jugozapadna Azija je decenijama politički najproblematičnije područje na svetu. Palestinski problem, arapsko-izraelski sukobi, borba Kurda za svoju državu i plodno tle za bujanje terorizma samo su neki od uzroka kriza koje privlače pažnju celog sveta.