Plivanje (sport)
 Početak muške štafete 4 × 100 metara tokom Letnjih olimpijskih igara 2008. u Pekingu | |
| Najviše upravno telo | Svetski vodeni sportovi |
|---|---|
| Prva takmičenja | 1930-te |
| Karakteristike | |
| Kontakt | Ne |
| Članovi tima | Tim ili pojedinci |
| mesto | |
| Prisustvo | |
| Zemlja ili region | Širom sveta |
| Olimpijada | 1896 |
| Svetska prvenstva | 1973 |
| Paraolimpijade | 1960 |
Plivanje je aktivnost kretanja živih bića kroz vodu koja uključuje održavanje na površini vode i kretanje u željenom smeru. Za razliku od ronjenja kod kojeg se kretanje odigrava potpuno ispod površine vode, kod plivanja je moguće normalno disanje, odnosno održavanjem na vodi plivač osigurava da je organ za disanje, kod čoveka nos i usta, iznad vode prilikom udisaja. Plivanje je česta rekreativna aktivnost,+ ali i takmičarski sport. Iako je plivanje vrlo zdrava aktivnost, ukoliko plivač ne proceni dobro svoju veštinu i pripremljenost i ne uvaži uslove na vodi (moru, jezeru, reci i sl.) postoji stalna opasnost od davljenja, te su stoga nužne mere opreza.[1]
Plivanje je individualni ili timski trkački sport koji zahteva korišćenje celog tela za kretanje kroz vodu. Sport se odvija u bazenima ili otvorenim vodama (na primer, u moru ili jezeru). Takmičarsko plivanje je jedan od najpopularnijih olimpijskih sportova,[2] sa različitim disciplinama na daljinu: leptir, leđno, prsno, slobodno i pojedinačno mešovito. Pored ovih pojedinačnih disciplina, četiri plivača mogu učestvovati u štafeti slobodno ili mešovito. Mešovita štafeta se sastoji od četiri plivača od kojih će svaki plivati drugačijim zaveslajem, poređanim kao leđno, prsno, leptir i slobodno.[3]
Plivanje svakog tipa zaveslaja zahteva skup specifičnih tehnika; u konkurenciji, postoje različiti propisi koji se odnose na prihvatljivu formu za svaki pojedinačni zamah.[4] Postoje i propisi o tome koje vrste kupaćih kostima, kapa, nakita i trake za povrede su dozvoljene na takmičenjima.[5] Iako je moguće da takmičarski plivači zadobiju nekoliko povreda u sportu, kao što je tendinitis u ramenima ili kolenima, postoje i brojne zdravstvene beneficije povezane sa ovim sportom.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Plivanje je poznato od praistorije. Crteži iz kamenog doba su pronađeni u tzv. „pećini plivača“ u okolini Vadi Sore (ili Sure) u jugozapadnom delu Egipta. Pisani pomen plivanja javlja se već od 2000. p. n. e., u epovima o Gilgamešu, Odiseji i Ilijadi. Godine 1538, Nikolas Vinman, švajcarsko-nemački profesor jezika, napisao je najraniju poznatu kompletnu knjigu o plivanju, Colymbetes, sive de arte natandi dialogus et festivus et iucundus lectu (Plivač, ili dijalog o veštini plivanja i radosno i prijatno štivo).[6] Plivanje je bio jedan od sportova prvih modernih Letnjih olimpijskih igara 1896. u Atini.
Plivanje se pojavilo kao takmičarska rekreativna aktivnost 1830-ih u Engleskoj. Godine 1828, za javnost je otvoren prvi zatvoreni bazen, kupatila Svetog Đorđa.[7] Do 1837. godine, britansko Nacionalno plivačko društvo je održavalo redovna takmičenja u plivanju u šest veštačkih bazena, izgrađenih oko Londona. Rekreativna aktivnost je rasla u popularnosti i do 1880. godine, kada je formirano prvo nacionalno upravno telo, Amatersko plivačko udruženje, već je postojalo preko 300 regionalnih klubova širom zemlje.[8]
Godine 1844, dva indijanska učesnika na takmičenju u plivanju u Londonu predstavila su evropskoj publici frontalni kraul. Ser Džon Artur Tradžen je preuzeo akcije primopredaje od nekih južnoameričkih domorodaca i uspešno je debitovao sa novim stilom 1873. godine, pobedivši na lokalnom takmičenju u Engleskoj. Njegov stil se i dalje smatra najmoćnijim koji se danas može koristiti.[9]
Kapetan Metju Veb je bio prvi čovek koji je preplivao Lamanš (između Engleske i Francuske) 1875. Koristeći tehniku prsnog stila, preplivao je kanal dužine 2.126 mi (3.421 km) za 21 sat i 45 minuta. Njegov podvig nije bio replikovan ili nadmašen u narednih 36 godina, sve dok T.V. Bardžes nije prešao 1911. godine.
Druge evropske zemlje su takođe osnovale plivačke federacije; Nemačka 1882. Francuska 1890. i Mađarska 1896. Prva evropska amaterska plivačka takmičenja bila su održana 1889. u Beču. Prvo svetsko prvenstvo u plivanju za žene održano je u Škotskoj 1892. godine.[10]
Muško plivanje je postalo deo prvih modernih Olimpijskih igara 1896. u Atini. Godine 1902, Australijanac Ričmond Kavil uveo je slobodni stil u zapadni svet. Godine 1908, osnovana je svetska plivačka asocijacija, Fédération Internationale de Natation (FINA). Žensko plivanje je uvedeno u Olimpijske igre 1912. godine; prvi međunarodni plivački miting za žene van Olimpijskih igara bila je Ženska olimpijada 1922. godine. Leptir stil je razvijen tokom 1930-ih i u početku je bio varijanta prsnog stila, sve dok nije prihvaćen kao poseban stil 1952. FINA je preimenovala sebe u Svetska akvatika u decembru 2022.[11]
Tehnika[uredi | uredi izvor]
Veći deo ljudskog tela (60%) je voda, i ono ima gustinu sličnu vodi. Kada su pluća puna vazduha, telo je nešto manje gustine nego voda koja ga okružuje, i na njega deluje potisak koji ga drži delimično van vode. Stoga je za ostajanje na površini potrebno samo blago guranje vode nadole relativno u odnosu na telo, i transverzalno kretanje koje se postiže korišćenjem šaka i nadlaktica kao vesala, kao i udaranje (šutiranje) nogama i stopalima ne bi li se voda odgurala od tela (mada samo šutiranje daje relativno mali potisak).[12]
Budući da je slana voda (na primer, okean) gušća od slatke vode (npr. većina bazena za plivanje), za ostajanje na površini u slanoj vodi potrebno je manje truda nego u slatkoj vodi.
Plivačka oprema[uredi | uredi izvor]
Profesionalni plivači koriste plivačke kostime, koji su se zavisno o modnim kretanjima kroz istoriju bitno menjali, po obliku, materijalima i izgledu.
Danas su najuobičajeniji jednodelni ili dvodelni kostimi usko pripijeni uz telo od laganih rastegljivih materijala, koji se često nazivaju i bikini. Uz plivačke kostime većina plivača koristi i kapice za glavu od gume, silikona ili specijalnog platna.
Pojedina devojke i žene na manje konzervativnim plažama često skidaju gornji deo bikinija, i koriste tzv. toples varijantu (odnosno monokini).
Takmičari na sportskim takmičenjima u želji da dostignu što manje trenje tela pri kretanju kroz vodu (i time naravno bolju brzinu i rezultat) koriste specijalizovane plivačke kostime od izabranih materijala, koji ponekad tesno leže uz celo telo pa i glavu na principu kombinezona sa kapuljačom.
Uz plivački kostime, plivači koriste i plivačke naočare, koje omogućavaju lagodnije gledanje u vodi, i ujedno štite organ vida od ozleda tokom dužeg boravka u hlorisanim bazenima.
Stilovi plivanja[uredi | uredi izvor]
Plivanje je ciklična aktivnost kretanja na površini vode, koja se izvodi koordinacionom strukturom pokreta ruku, nogu i trupa. U svakom od pojedinačnih ciklusa rada ruku, kao i u ciklusu rada nogu, izdvajaju se dve faze – pripremna (faza oporavka) i propulzivna. Propulzivna faza u radu ruku čini provlak, dok je to u radu nogu udarac.
Svaka od navedenih faza u ciklusu rada ruku, odnosno nogu, sadrži periode, koji se opisuju prostornim, vremenskim i dinamičkim karakteristikama. U svakom ciklusu rada ruku ili nogu učestvuju različiti mišići, mišićne grupe, u zavisno od tehnike plivanja. Stilovi, odnosno tehnika plivanja sa stanovišta anatomske i biomehaničke analize kretanja u takmičarskom plivanju mogu biti:
Slobodni stil[uredi | uredi izvor]
Iako je reč o disciplini koja u osnovi pokriva bilo koji stil, u praksi to je najčešće kraul. Razlog je taj što je kraul najbrži stil kojim se ostvaruju i najbrža vremena na svim dionicama iako plivač na takmičenju u ovoj disciplini može, ako želi, plivati i neki od drugih stilova. Zbog brzine se svi takmičari odlučuju za kraul.
Tehnika kraula zasniva se na naizmeničnim zamasima levom i desnom rukom, dok je plivač u položaju licem prema dole (paralelno s površinom vode). U isto vreme, naizmeničnim udarcima nogama sinhronizovanim sa zamasima ruku kretanje se podržava i pospešuje. Plivač pritom najčešće udah vazduha izvodi okretanjem glave udesno ili ulevo, između dva zamaha rukom, dok izdah obavlja u vodi.
Plivački stil kraul proslavio je, iako ga, naravno nije „izumio“, američki plivač, Djuk Paoa Kahanamoku, trostruki Olimpijski pobednik Igara 1912. i 1920. godine. On je, takođe, „otac“ još jednog popularnog sporta: surfovanja.[13]
Leđni stil[uredi | uredi izvor]
Kod ovog stila plivač i dalje koristi naizmenične zamahe leve i desne ruke i nogu, ali je kod ovog stila okrenut licem prema gore, dakle u položaju kao da leđima leži na vodi. S obzirom da je kod ove tehnike telo okrenuto tako da se leđa nalaze prema vodi, prilikom zaveslaja, rotacija ramena dovodi šaku u takav položaj da u vodu prvo ulazi mali prst šake. U kombinaciji sa opružanjem lakta, telo plivača zauzima izduženi položaj da bi započela podvodna faza propulzije u zaveslaju.
Kombinacijom sila pritiska koje stvara voda i aktiviranjem dvoglavog mišića nadlakta (lat. m. biceps brachii) i nadlakatnog mišića (lat. m. brachialis), lakat prelazi u položaj pregibanja od približno 45° na početku faze zaveslaja. Do kraja te faze lakat mora da se postavi u položaj pregibanja i do 90°, malo pre nego što ruka pređe u završnu fazu.
Rad nogama u leđnoj tehnici čini kombinacija pokreta koje su istovetni sa pokretima u kraul tehnici i delfin tehnici plivanja. Osnovna razlika (zbog položaja tela) je što u leđnoj tehnici plivač najveći deo sile stvara pri zaveslaju nogom naviše, a kod kraula najveću silu stvara pri zaveslaju nogom naniže.
Ovo je jedini stil kad plivači startuju iz vode. U štafetama 4×50 i 4h100 metara mešovito uvek prvo startuju plivači leđnim stilom.
Prsni stil[uredi | uredi izvor]
Prsni stil izvodi se pokretima obima ruku prema napred uz ograničenje da laktovi moraju biti ispod vode. Pokreti nogu su sinhronizovani sa pokretima ruku, ali za razliku od ostalih stilova noge takođe rade sinhronizovano sa rukama, u pokretu koji podseća na žablje plivanje.
Kao i kod ostalih tehnika plivanja, pokreti rukama, koji se izvode u prsnom plivanju mogu se podeliti na propulzivnu fazu i fazu oporavka. Propulzivna faza počinje postavljanjem ramena i ruku u izdužen položaj iznad glave. Prvi period podvodnog povlačenja vode sličan je onom koji se koristi u kraulu i u delfin stilu plivanja. Sile koje se generišu u toku poslednje faze usmerene su ka propulziji plivača unapred kroz vodu i propulziji plivačevog trupa naviše, koje pomažu kontrakcije paravertebralnih mišića. Taj pokret izbacuje glavu i ramena plivača van vode. Pregibanje i rotacija u zglobu lakta dovode šake u položaj iznad srednje linije tela i označavaju prelaz u fazu oporavka. Da bi se šake vratile u početni položaj, nadlaktice moraju da se vrate iz svog položaja do položaja ispod grudi. Završavanje faze oporavka, odnosno postavljanje nadlaktica u ispruženi i izduženi položaj obezbeđuje se kontrakcijom troglavog mišića nadlakta.
Mehanika rada nogu, može da se podeli na propulzivnu fazu, koja se sastoji od pokretanja stopala polukružno u stranu, prema dole i pozadi, i fazu oporavka. Pokretanje nogu započinje klizećim pokretom stopala ka spolja, koje prati kombinacija pokreta kuka, kolena i skočnog zgloba. Nakon što se stopalo okrene ka spolja, klizeći pokret ka spolja se nastavlja opružanjem kuka i kolena.
Ovo je najstariji i najsporiji stil plivanja koji zahteva veliku snagu nogu i ramena.
Delfin stil[uredi | uredi izvor]
Delfin ili stil leptira, vrlo je atraktivan stil plivanja kod kojeg je osnovni zahtev da ruke rade sinhronizirano, a laktovi ovaj put ne moraju biti ispod vode tokom zaveslaja. Za razliku od kraula, u delfin stilu plivanja, eksplozivno opružanje lakta se naglašava u poslednjem periodu propulzivne faze, što rezultira većim opterećivanjem troglavog mišića nadlakta (lat. m. triceps brachii).
Kao i kod kraul tehnike, deltasti mišić i mišići rotatorne manžetne odgovorni su za pokrete nadlaktice u toku faze oporavka, ali je mehanika pokreta nešto drugačija. U delfin stilu plivanja izostaje rotacija tela koja pomaže proces oporavka u kraulu. Umesto toga, javlja se sinusoidno gibanje, koje celokupan gornji deo trupa povlači iznad vode da bi se pomogao proces oporavka.
Rad nogama u delfin stilu plivanja, karakteriše ista anatomska analiza kao i kod kraul tehnike plivanja, samo što se kod delfin tehnike, za razliku od kraul tehnike, pokreti nogama izvode simultano.
Ovaj stil smatra se tehnički najzahtevnijim i najtežim za izvođenje, jer osim snage ramena zahteva od plivača i veliku snagu leđa i nogu.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Andrews, J. (2004): Priručnik za klupske lekare, Savremena poslovna obrada, St. Pazova
- ^ „Most Mentioned Olympic Sport in 2004”. www.topendsports.com. Pristupljeno 7. 3. 2017.
- ^ „Why are the individual and relay medleys swum so differently at the Olympics?”. SBNation. 10. 8. 2016. Pristupljeno 2019-06-05.
- ^ „USA Swimming - Rules & Regulations”. www.usaswimming.org. Arhivirano iz originala 12. 03. 2017. g. Pristupljeno 7. 3. 2017.
- ^ Lockard, Greg (2019). Hallam, Barb, ur. NCAA Men's and Women's Swimming and Diving Rules 2019-20 and 2020-21 (PDF). National Collegiate Athletic Association. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 10. 2017. g.
- ^ Escalante, Yolanda; Saavedra, Jose M. (30. 5. 2012). „Swimming and Aquatic Activities: State of the Art”. Journal of Human Kinetics. 32 (2012): 5—7. ISSN 1640-5544. PMC 3590867
. PMID 23487594. doi:10.2478/v10078-012-0018-4.
- ^ „Early History of Swimming”. 4. 3. 2012. Arhivirano iz originala 4. 3. 2012. g.
- ^ „The Community of Worldwide Swimmers | Latest News, Forums & Blog of Swimming World”. Tidalwave.usswim.net. Arhivirano iz originala 28. 12. 2013. g. Pristupljeno 2016-12-30.
- ^ „John Trudgen”. ISHOF.org. International Swimming Hall of Fame. Arhivirano iz originala 23. 4. 2021. g. Pristupljeno 2016-12-30.
- ^ Lisa Porter. „The History of Competitive Swimming”. Livestrong.Com. Pristupljeno 2016-12-30.
- ^ „FINA becomes World Aquatics as new brand launched”. World Aquatics (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 2022-12-12. g. Pristupljeno 2023-01-26.
- ^ Jan, M. (2010): Plivanje, anatomija, Datastatus, Beograd
- ^ „15 Photos of Duke Kahanamoku that are Too Handsome for the Internet”.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Letnje olimpijske igre |
|
|---|---|
| Zimske olimpijske igre | |
| Bivši olimpijski sportovi | |
| Deo programa za 2016. | |
| Deo programa za 2020. | |
| |
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
