Čanadska županija
| Čanadska županija Comitatus Chanadiensis Csanád vármegye Komitat Tschanad | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 11. vek / 17. vek—16. vek / 1920. | |||||||||
 Položaj obnovljene Čanadske županije | |||||||||
| Glavni grad | Mako | ||||||||
| Regija | Srednja Evropa | ||||||||
| Zemlja | Austrougarska — Ugarski deo Monarhije | ||||||||
| Površina | 1.714 km2 | ||||||||
| Stanovništvo | 145.200 (1910) gustina: 84,7 stan./km2 | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | Bivša županija | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 11. vek / 17. vek | ||||||||
• Ukinuto | 16. vek / 1920. | ||||||||
| |||||||||
.svg)
Čanadska županija (lat. Comitatus Chanadiensis, mađ. Csanád vármegye, nem. Komitat Tschanad) je bila županija srednjovekovne Kraljevine Ugarske (od 11. do 16. veka), a potom i habzburške Kraljevine Ugarske (od kraja 17. do početka 20. vek). Tokom istorije prostorni opseg županije se često menjao. Prvobitno upravno sedište županijske uprave bio je grad Čanad u donjem Pomorišju, a kasnije grad Mako. Celokupna istorijska teritorija koju je ova županija zahvatala u srednjem veku danas je podeljena između Mađarske, Rumunije i Srbije.[1][2]
Prvobitna županija[uredi | uredi izvor]
Čanadska županija je nastala u 11. veku. Obuhvatala je područja na obe strane donjeg toka reke Moriš, odnosno prostor donjeg Pomorišja (severozapadni deo današnjeg Banata i krajnji jugozapadni deo Krišane). Tokom 15. veka, u vreme pojačanih migracija koje su bile izazvane turskim upadima u srpske i ugarske zemlje, znatno je uvećan broj srpskog stanovništva u Čanadskoj županiji, a ugarski kraljevi su pojedinim srpskim velikašima dodeljivali i posede na njenom području. Nakon Mohačke bitke (1526), županija je bila izložena sve češćim turskim upadima. U septembru 1551. godine, glavni županijski grad Čanad pao je po prvi put u ruke Turaka, ali je već krajem iste godine vraćen pod ugarsku vlast. Konačno tursko osvajanje Čanada izvršeno je već naredne 1552. godine, u vreme velikog pohoda na Temišvar. Tada je zaposednut južni, a nešto kasnije i severni deo županije, koji se nalazio na desnoj obali Moriša, čime je Čanadska županija faktički prestala da postoji. Na njenom području Turci su ustanovili Čanadski sandžak, koji se nalazio u sastavu Temišvarskog pašaluka.[3][4]
Obnovljena županija[uredi | uredi izvor]
Po odredbama Karlovačkog mira (1699), Turci su izgubili sve oblasti severno od reke Moriša, tako da je severni deo nekadašnje Čanadske županija potpao pod habzburšku vlast, dok je južni ostao pod turskom vlašću sve do Požarevačkog mira (1718). U međuvremenu je došlo do obnavljanja županijske uprave, ali obnovljena Čanadska županija je obuhvatala samo severnu polovinu nekadašnjeg županijskog područja, na desnoj obali reke Moriša. U sastav županije uključen je i deo razvojačene Pomoriške vojne granice. Po okončanju Prvog svetskog rata (1918), područje Čanadske županije je po odredbama Trijanonskog sporazuma (1920) podeljeno između Mađarske i Rumunije.[5]
Deo Čanadske županije koji je ostao u sastavu Mađarske uključen je 1923. godine u sastav nove Čanadsko-aradsko-torontalske županije, koja je 1950. godine ukinuta i podeljena između Čongradske i Bekeške županije. Radi očuvanja spomena na istorijsku Čanadsku županiju, mađarske državne vlasti su 2020. godine donele odluku da se naziv Čongradske županije proširi pomenom Čanada, tako da od tada glasi: Čongradsko-čanadska županija.[6]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Ivić 1929.
- ^ Rokai 2002.
- ^ Zirojević 1970, str. 11-26.
- ^ Krstić 2010, str. 65–90.
- ^ Mitrović 1975.
- ^ Csongrád-Csanád Vármegye területének története
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Zirojević, Olga (1970). „Upravna podela današnje Vojvodine i Slavonije u vreme Turaka”. Zbornik za istoriju. Matica srpska. 1: 11—26.
- Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska.
- Káldy-Nagy, Gyula (2000). A csanádi szandzsák 1567. és 1579. évi összeírása. Szeged: Csongrád Megyei Levéltár.
- Krstić, Aleksandar (2010). „Banat u srednjem veku”. Banat kroz vekove: Slojevi kultura Banata: Zbornik radova. Beograd: Vukova zadužbina. str. 65—90.
- Lemajić, Nenad (2013). „Srpsko stanovništvo Banata i Pomorišja u XV i XVI veku” (PDF). Srednjovekovna naselja na tlu Vojvodine: Istorijski događaji i procesi. Sremska Mitrovica: Istorijski arhiv Srem. str. 7—27.
- Mitrović, Andrej (1975). Razgraničenje Jugoslavije sa Mađarskom i Rumunijom 1919-1920: Prilog proučavanju jugoslovenske politike na Konferenciji mira u Parizu. Novi Sad: Institut za izučavanje istorije Vojvodine.
- Pača, Arpad (2007). „Srbi i Mađari u Čanadskom sandžaku u drugoj polovini XVI veka”. Srpsko-mađarski odnosi kroz istoriju. Novi Sad: Filozofski fakultet. str. 87—103.
- Pejin, Jovan (2010). „Banat pod turskom okupacijom”. Banat kroz vekove: Slojevi kultura Banata: Zbornik radova. Beograd: Vukova zadužbina. str. 133—168.
- Rokai, Peter (2002). „Istorija Mađara od najstarijih vremena do Mohačke bitke 1526. godine”. Istorija Mađara. Beograd: Clio. str. 7—183.
- Čemere, Zoltan (2008). Srednjovekovni manastiri Banata i Pomorišja. Kikinda: Istorijski arhiv.
- Čemere, Zoltan (2013). „Srednjovekovni kopneni i rečni saobraćaj u zapadnom (potiskom) delu Banata u svetlu pisanih i materijalnih tragova” (PDF). Srednjovekovna naselja na tlu Vojvodine: Istorijski događaji i procesi. Sremska Mitrovica: Istorijski arhiv Srem. str. 225—242.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Csanád County|Čanadska županija]] na Vikimedijinoj ostavi.
Županije Zemlje krune Svetog Stefana | ||
|---|---|---|
| Mađarske županije |
|  |
| Odvojeno telo (Corpus separatum) | ||
| Srednji vek | ||
| Novi vek | ||
| Ostale mađarske teritorije | ||
| Kraljevina Hrvatska i Slavonija | ||
Vidi još: Politička i ekonomska struktura županija | ||