Ivanka pri Dunavu

Ivanka pri Dunavu Ivanka pri Dunaji
Dvorac i crkva
Administrativni podaci
Država	Slovačka
Kraj	Bratislavski
Okrug	Okrug Senjec
Stanovništvo
— 2023.	7172
— gustina	503,08/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	48° 11′ 00″ S; 17° 15′ 00″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	132 m
Površina	14,26 km2
Ivanka pri Dunavu Ivanka pri Dunavu na karti Slovačke
Ostali podaci
Registarska oznaka	SC
Veb-sajt	www.ivankapridunaji.sk

Ivanka pri Dunavu (slč. Ivanka pri Dunaji) naseljeno je mesto sa administrativnim statusom seoske opštine (slč. obec) u okrugu Senjec, u Bratislavskom kraju, Slovačka Republika.

Istorijat

Srpski knez Mihailo Obrenović i kneginja Julija kupili su 1856. godine imanje Ivanka u tadašnjoj Ugarskoj. Kupac je bio zapravo knez Miloš Obrenović, a potrošio je 230.000 f. u srebru i pride 5.00 forinti za prenos i još 10.000 f. za opremu i nameštaj. Dvorac je dotad pripadao kneginji Leopoldini Grasalkovič de Giarak, rođenoj grofici Esterhazi-Edelšteten-Forhtenštajn (1776—1864). Julija je u mestu nadomak dvora podigla školu za žensku siročad.

Srpski političar Ilija Garašanin često je ovde boravio, gde se „gospodski provodio”. Po njemu, Ivanka je bilo divno mesto, sa izvanrednim parkovima, puno razne divljači — pogodno za odmor i lov. „A domaćica ovog pravog vlastelinskog imanja bila je voljena supruga kneza Mihaila — Julija”.

Knez Mihailo i kneginja Julija ovde su živeli samo nekoliko godina, sve do povratka u Srbiju 1860. godine kada nakon smrti kneza Miloša Mihailo preuzima vlast.

Danas, ova građevina se nalazi u vlasništvu katoličkih jezuita.

Opis

Milan Jovanović Stojimirović, srpski novinar, diplomata, nekadašnji upravnik Arhiva Srbije, hroničar starog Beograda, ali i kolekcionar starina i umetničkih dela, posetio je ovo ogromno imanje 1936. godine, pritom ostavivši značajna svedočanstva. U vreme njegove posete vlasnik građevine bio je grof Hunjadi, bratanac kneginje Julije, a primila ga je grofica Julija fon Bos-Valdek, njegova sinovica. Tom prilikom, grofica mu je uručila poklon — fotografiju Anastasa Jovanovića koja je snimljena pod Takovskim grmom 1865. godine, a koja je nastala povodom obeležavanja pedeset godina od izbijanja Drugog srpskog ustanka.

Opis imanja nalazi se u njegovim dnevničkim zapisima, novinskom tekstu pod nazivom „Knez Mihailova Ivanka”, objavljenom u listu „Samouprava” (čiji je Stojimirović bio urednik), kao i u tekstu „Takovski grm”, danas čuvanom u legatu Leontija Pavlovića u Narodnoj biblioteci Smederevo. Poslednji naveden tekst pisan je sa ciljem da se Milan Kašanin upozna sa predmetima koji su se tada nalazili u dvorcu, a to kako bi se stvorila želja za otkupom. Kašanin je bio istoričar umetnosti, likovni kritičar, književnik, istoričar književnosti, kulturni radnik, kao i tadašnji upravnik Muzeja kneza Pavla u Beogradu (danas Narodni muzej u Beogradu). Nažalost, njegov plan nije uspeo i zaostavština je sticajem okolnosti nakon Drugog svetskog rata došla u ruke muzejske zbirke Čehoslovačke, dok je jedan deo nestao, prodat i najverovatnije uništen.

Park

Po Stojimirovićevom opisu, park iza zamka zauzimao je više od 40 hektara. U njemu se nalaze „...aleje od kestenova, grupe srebrnih borova, hrastovi sa plavim i divošljive sa crvenim lišćem, koje su ukrašavale njegove pojedine partije. Tu i tamo nalazi se i po neka skulptura, po neka vaza, po neki binjektaš, neko stepenište i po neki basen, u kome je nekad prštao vodoskok.”

U parku je 1995. godine od strane zahvalnih građana ove opštine postavljena tabla sa sledećim natpisom: „U ovom zamku vođa Slovaka Ljudovit Štur tajno je posećivao srpskog kneza Mihaila Obrenovića koji je ovde živeo u periodu 1853-1858 u egzilu, zajedno su sanjali san o slobodi svojih naroda i ispunjavali ih delima”.

Arhitektura dvorca

Dvorac, zidan u trećoj četvrtini 18. veka, ima arhitektonsko rešenje koje je sklop srednjovekovne arhitekture, romanike i gotike. Ta činjenica je Stojimirovića navela da ovo zdanje uporedi sa arhitekturom Kapetan Mišinog zdanja u Beogradu kao i Starim zdanjem u Aranđelovcu arhitekte Koste Šreplovića. Dvorac ima tri sprata. Dok su se desno od ulaza nalazili objekti za dvoroupravitelja i servis, sa leve strane su bile zgrade za seno i stočnu hranu. Pored dvorca nalazi se mala crkva u čijoj kapeli, izgrađenoj od strane kneza Mihaila, se nalaze kovčezi u kojima počivaju roditelji i dva brata knjeginje Julije. Tu se nalaze i verenički prsten, kao i grančice topčiderskog hrasta.

Enterijer

Dvorac je imao dovoljno prostora za smeštaj gostiju; pored soba interesantni su i saloni. Stojimirović je enterijer izuzetno temeljno opisao:

„1) U holu zamka u Ivanki nalazi se jedna vaza, u kojoj stoji 5-6 štapova, onako kako ih je knez Mihailo tu ostavio kada je on tu stanovao. Zatim se u tom holu nalazi jedan sto i dve masivne klupe rađene u orahovini u prostim i jednostavnim linijama, snabdevene grbom Kneževine Srbije iz vremena pre 1868. godine.”

„2) U levom krilu partera zamka u Ivanki nalaze se dve tri spavaće sobe za goste, u kojima se čuva jedan gvozdeni krevet kneza Miloša, jedan portret biskupa Štrosmajera iz osamdesetih ili devedesetih godina prošloga veka, koji ne predstavlja neku veliku umetničku vrednost, više drugih fotografija i litografija obešenih o zidove, koje predstavljaju razne jugoslovenske ličnosti čiji mi je identitet bilo nemoguće utvrditi, ali koje, na svaki način, mogu interesovati naše istorike; osim toga u jednoj od ovih soba se nalazi bakrorez na kome je predstavljen knez Mihailo na jednom faetonu za trke, obučen u civilno odelo, dok faeton vuče jedan arapski belac izvanredne lepote. Ovaj bakrorez je rađen po Lenbahovom crtežu, čiji je original izgubljen. U ovih nekoliko soba se nalazi nekoliko vanredno lepih starinskih pirotskih ćilimova sa motivima koji se više ne obrađuju, te bi na svaki način, kopirani, mogli vrlo rado da se iskoriste u savremenoj industriji tih ćilimova.”

„3) U desnom kraju partera nalazi se dosta velika trpezarija, sačuvana onakva kakva je bila pre 1868. godine. U ovoj trpezariji ima nekoliko zanimljivih slika i dve slike holandske škole, za koje mi je grofica fon Bos-Valdek izjavila da predstavljaju veliku umetničku vrednost. Do trpezarije se nalazi jedna vrlo velika soba, koja je služila kao paradna gostinska spavaća soba, i u kojoj pored postelje, nalazimo nekoliko komoda, bidermajerovskog i drugog stila, kao i druge predmete nameštaja, koji skreću na sebe pažnju lepom i umetničkom izradom. I u ovoj sobi ima nekakvih slika.”

„4) Na spratu se nalazi jedan veliki salon, u kome ima vrlo interesantnih objekata. Tu je jedan vanredno fini portret kneza Mihaila, iz vremena kada je on nosio kajzerbart, a slikar ga je predstavio zaogrnutog nekakvom togom. U istoj sobi ima i jedna dosta neuka kopija jednog portreta kneginje Julije, čiji je original radio Lenbah. Grofica fon Bos-Valdek nije bila u stanju da mi kaže gde se nalazi original, ali mi je rekla da je on verovatno na nekom drugom imanju porodice Hunjadi. Okvir na kaminu u ovom salonu je od belog mermera, snabdeven grbovima Srbije i porodice Hunjadi. Salon je ukrašen i mnogim drugim slikama manje istorijske i umetničke vrednosti, a u njemu se nalaze i dve ogromne vaze francuske izrade, kao i vrlo mnogo interesantnog fajansa. Među tim fajansom se ističe jedan ogroman labud u natprirodnoj veličini, kao i drugi predmeti od porcelana, itd. Nameštaj ovog salona je onakav, kakav je bio u vremenu pre 1868.”

„5) U jednom malom salončetu se nalaze dva portreta kraljice Natalije i njenog sina Aleksandra, iz vremena kad je on bio dete od 4-5 godina. Obučen u šumadijsko narodno odelo, kralj Aleksandar je predstavljen kao seljačko dete, te bi ovaj njegov portret mogao biti interesantan za etnografski muzej. Od istog akvareliste, čoveka koji je odlično vladao svojom tehnikom, nalazimo u ovoj sobi još nekoliko akvarela. Jedan predstavlja beogradsku kafanu iz sredine XIX veka, a drugi prikazuje seljanku iz beogradske okoline, koja donosi na obramici ćurke na pijacu. Rečeno mi je da su ovi akvareli bili poklon kralja Milana i kraljice Natalije, kad su sa svojom svitom posetili kneginju Juliju u Ivanki. U ovoj sobi se nalazi jedan vanredan portret grofice Ziči, majke kneginje Julije, obučene u neki crven levantinski kostim, kao i portret njene majke, grofice Palfi koju je na Bečkom kongresu princ d’ Linj prozvao „nebeskom lepotom”. Isto se tako nalazi i jedan bakrorez, koji predstavlja nekakav portret te žene shvaćene kao jedno mitsko božanstvo koje lebdi između zvezda. Grofica Palfi je na tom bakrorezu predstavljena naga, gola, zaogrnuta samo jednim velom. U ovoj sobi je na jednoj konsoli i album posetilaca, koji su dolazili knezu Mihailu i kneginji Juliji u goste. Nažalost, album je novijeg datuma.”

„6) U jednoj maloj bilijarskoj sali nalazi se, pre svega, bilijar kneza Mihaila, njegovi bilijarski takovi, i jedan vrlo veliki portret kneza Miloša rađen na plehu, jedan manji portret kneza Mihaila, na kome je on predstavljen kao mađarski plemić na konju, noseći na glavi šešir sa nekoliko pera, zatim jedan bakrorez koji predstavlja u stvari reprodukciju kneževog portreta od Steve Todorovića ili koga drugog umetnika, kao i jedan pult sa knjigama koje su nekada pripadale knezu. Među ovim knjigama, kojih nije vrlo veliki broj, nalaze se neke francuske i neke srpske knjige.”

„7) Stoje i održavaju se onakve kakve su bile u doba 1868. kneževa spavaća soba, salon kabinet pred njim, kneginjin budoar i spavaća soba kneginje Julije. U ovim spavaćim sobama ima i nekoliko pravoslavnih ikona bez velike umetničke vrednosti, koje ovom delu kuće daju naročiti karakter. Zanimljivo je da u tim odeljenjima ima raznih slika i da je sačuvano i održano čak i posteljno rublje snabdeveno grbovima Srbije. Naročito su interesantne tapete u kneginjinom budoaru, jer je platno na zidovima i plafonima udareno preko zida tek pošto je zid bio prekriven vatom da bi soba bila što toplija.”

„8) U svim ovim sobama ima i nekih sitnica koje opominju na Srbiju, tako: jedna minijatura kneza Miloša, dve-tri minijature kneza Mihaila i kneginje Julije, nekoliko bakarnih sudova za vodu itd. U celoj kući ima vrlo lepih komada, kao što su: komode, sekreteri, fotelje i drugi objekti. Jednom reči, to je zaista bila velika i gospodska kuća.”

„9) Na mansardi, gde je nekad bio servis, i na stepenicama koje vode od partera do mansarde nalazi se, možda stotinu portreta raznih članova porodica Buol-Šauenštajn, Palfi itd. Ljudi, žene i deca u najrazličitijim kostimima od XVI do XVIII veka. Nije mi poznato, kako su i zašto su te slike bile tu donesene. U raznim odeljenjima na mansardi nalaze se i drugi predmeti, koji su vezani za epohu kneza Mihaila. Tu se izgleda, čuva i stono rublje i „escajg” koji je bio snabdeven grbom kneza Mihaila.”

„10) Najzad, u zamku Ivanka nalaze se i dva tri svežnja pisama, koje je knez Mihailo pisao kneginji Juliji i koja je kneginja Julija pisala svome drugom mužu, knezu Karlu Arenbergu. Interesantno je, da je knez Mihailo u svojim pismima vrlo nežan i da joj se on obično obraća na nemačkom, a da se potpisuje „Miši”. Pisma kneginje Julije Arenbergu, to je vrlo karakteristično, datirana su iz Beograda, što znači da je ona sa njim bila u prepisci i pre svoga razvoda braka. Pisana na nemačkom, gotskim slovima, ona su vrlo teška za dešifrovanje, a ja nisam hteo ni da budem indiskretan, da zavirujem u tu prepisku, iako mi je grofica fon Bos-Valdek davala pismo po pismo i pokušavala da sama pročita po neke reči. Isto tako, među tim starim papirima se nalaze i desetak crteža kneginje Julije, koji govore da je ona imala dosta dobru školu i da je umela da crta dosta realistički.”

„11) U kapeli preko puta zamka nalazi se u jednom ramu od stakla parče grane od hrasta u Topčideru, pod kojim je poginuo knez Mihailo, a u jednoj zelenoj kesici verenički prsten kneginje Julije, koji je ona posle Mihailove smrti zavetovala Bogu.”

„12) Sistematskim pregledom zamka Ivanke našli bi se, svakako, i drugi zanimljivi objekti, koje ja nisam ovde nabrojao.”

U dvorcu se nalazila i biblioteka koju su sačinjavale publikacije poput prvog izdanja Daničićevog prevoda Novog zaveta, pesme Vuka Karadžića, Daničićeve poslanice, izdanja Zagrebačke akademije nauka, knjige o lovu, konjima, Napoleonu Bonaparti, ali i lekcije iz srpskog jezika pisane rukom Đure Daničičića koji je bio kneginjin učitelj.

Stanovništvo

Prema podacima o broju stanovnika iz 2011. godine naselje je imalo 5.934 stanovnika.

Spoljašnje veze

• Ivanka pri Dunavu (jezik: slovački)