Opština Trgovište
| Opština Trgovište | |
|---|---|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Pčinjski |
| Sedište | Trgovište |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo |  4.316 (2022)
|
| Gustina naseljenosti | 13.76 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Površina | 370 km2 |
|
| |
| Ostali podaci | |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Predsednik opštine | Nenad Krstić (SNS) |
| Veb-sajt | www.trgoviste.rs |
Opština Trgovište je opština na krajnjem jugu Srbije u Pčinjskom okrugu. Sedište opštine je u selu Trgovište. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u opštini je živelo 4.316 stanovnika[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 5.091 stanovnika).[2]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Opština se graniči sa opštinama Bosilegrad, Vranje, Bujanovac i susednom državom Severnom Makedonijom u dužini od 47 km.
Nadmorska visina se kreće od 805 metara (u mestu Trgovište), do 1.825 metara na Golemom Vrhu (planina Bele Vode). Zemljište je planinskog karaktera i čine ga planine: Bele Vode, Zladovačka planina, Lesnička planina, Kopljača i Petrova gora. Reke u opštini Trgovište su: Tripušnica, Kozjedolska, Lesnička reka i Pčinja.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Oblast Gornje Pčinje je bila slabo naseljena u srednjem veku. Od naseljavanja Slovena, ova oblast je bila pod vlašću prvog bugarskog carstva, a kasnije u centru Samuilovog carstva. Politički događaji koji su se odigrali krajem 10. i početkom 11. veka, morali su ostaviti traga u graditeljstvu ove oblasti. Pobedom Vasilija II nad Samuilom, Vizantija je vratila ranije izgubljene teritorije Balkana, što je zahtevalo reorganizovanje političke i crkvene uprave i stavljenje stanovništva pod njegov uticaj. Carskom poveljom iz 1020. godine, Vasilije II reorganizovao je Ohridsku patrijaršiju, sada arhiepiskopiju, u kojoj se spominje episkopija Morzoviška, u čijem sastavu je pored ostalih mesta i Kozjak – danas ime planine u čijem podnožju se nalazi Manastir Prohor Pčinjski. Njega je izgradio vizantijski car Roman IV Diogen, na molbu potonjeg sveca i patrona hrama Prohora Pčinjskog. Sistematska arheološka iskopavanja uz svestraniju analizu dosadašnjih saznanja, potvrdila bi tvrdnju da je prvobitna skromna jednobrodna crkva sagrađena u XI veku ili početkom XII stoleća.[3]
Prema rečima Stefana Prvovenčanog, Nemanja je u ratovima sa Vizantijom između 1180–1190. godine osvojio oblast Vranja. Pripajanjem novoosvojenih teritorija Srbiji otvorila se potreba za organizacijom crkve koju je sproveo Sv. Sava 1220. godine. Manastir je ostao u sastavu srpske države sve do njenog definitivnog pada. Ovim krajem su tokom 14. veka vladali Dejanovići. Administrativni centar oblasti je bio grad Velbužd, koji su Turci nazvali Ćustendil ili „Konstantinova banja” po Konstantinu Dragašu.
Nakon pada pod tursku vlast, oblast Gornje Pčinje postaje primamljiva za doseljenike iz okolnih krajeva, koji su bežali od turskog zuluma. u 16. veku je podignuta Bogorodičina crkva na Vražjem kamenu, jedinstvena na Balkanu. Meštani su verovali da je ova crkva ukleta, te u njoj se nisu vršila venčanja ni krštenja.[4] U ovim predelima ranije je postojalo čak 23 srednjevekovne crkve i manastira od kojih neke danas postoje samo kao toponimi u ovom kraju.[5] Gornja Pčinja je bila pod crkvenom vlašću Ohridske arhiepiskopije, 1557. Turci ovu oblast prepuštaju pećkoj patriaršiji, da bi je 1766. predali na upravu carigradskoj patrijaršiji, koja je uvela grčki jezik u bogosluženje i nastojala da sprovede helenizaciju stanovništva. Grčki sveštenici Fanarioti su bili veća pošast od Turaka za pravoslavne Slovene u ovom kraju, sredinom 20. veka, seljaci iz Gornje Pčinje su i dalje prepričavali kako su Grci maltretirali njihove pretke tokom 19. veka i iznuđivali novac od siromašnog stanovništa. Sa bugarskim preporodom, počinje polako da se budi i stanovništvo Gornje Pčinje, te ova oblast stupa 1870. u sastav skopske eparhije bugarske egzarhije, koja je konačno vratila bogosluženje na slovenskom jeziku, koji su Pčinjani razumeli.[6] Turci sa početkom rusko turskog rata 1877. zabranjuju rad bugarske egzarhije, mnogi sveštenici iz ovog kraja su ubijeni, a u crkve se vraćaju grčki fanariotski sveštenici.
Gornju Pčinju je početkom 1878. oslobodila srpska vojska nakon bitke za Vranje., uz pomoć ustanika Sime Sokolovića iz Trna. Sa porazom Turske, Rusi odlukama Sanstefanskog sporazuma pripajaju ovaj kraj Kneževini Bugarskoj, a srpska vojska je bila dužna da se povuče, ali na intervenciju velikih sila na Berlinskom kongresu, Trgovište je vraćeno u sastav Osmanskog carstva[7] Turski zulum nad seljacima se povećao, kao i napadi i pljačke od strane Arnauta, što je podstaklo deo stanovništva ovog kraja da se priduži Kumanovskom ustanku 1880. koji je podstrekivan od Srbije. Među ustanicima su bili Čakr-paša iz sela Gornji Stajevac i Ilija Čerkez iz Crvenog grada. Turci su ustanak u krvi ugušili, slamanju ustanka su doprineli i pro-bugarski meštani, koji su lomili duh ustanika govoreći kako im Srbija nikada neće pomoći i kako će Gornja Pčinja svejedno biti ujedinjena sa Bugarskom. Teodosije Gologanov je 1890. pokušao da obnovi rad bugarske crkve u kraju 1890. ali je ovaj potez osujećen intervencijom srpskog konzula, koji je zapretio turskom valiji da će intervenisati kod skopskog paše da bude smenjen ako dozvoli tako nešto u preševskoj kazi, kojoj je Trgovište pripadalo. Bugari su pokušali da otvore školu u Radovnici i Donjem Stajevcu 1897. ali je taj pokušaj sprečila turska žandarmerija. Iz Trgovišta je i komitski vojvoda Krsta Trgoviški, koji nakon ubistva turskog žandarma beži u Bugarsku, gde je zaveden bugarskom propagandom stupio u VMRO.[8]
Sa početkom srpske oružane akcije u Makedoniji 1903. pojedine komite iz ovog kraja pristupaju srpskoj organizaciji, meću njima Stojan Koruba, kao i Krsta Trgoviški, koji postaje vojvoda. Trgovište i Gornja Pčinja su konačno oslobođeni od turske vlasti u oktobru 1912. a jula 1913. zvanično postaju deo Srbije.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Posle Drugog svetskog rata broj stanovnika opštine bio je preko 15.000, ali od tada traje proces ekonomske migracije stanovništva ka razvijenijim krajevima. Danas u opštini živi nešto više od 5.000 ljudi.
Privreda[uredi | uredi izvor]
Opština Trgovište je najnerazvijenija u Republici Srbiji. Opština je udaljena od glavnih železničko-drumskih saobraćajnica, a naročito negativno se na ovo područje odrazilo osamostaljenje Republike Severne Makedonije i stvaranje međudržavne granice. Sredinom 1980-ih izgrađeni su pogoni fabrika Simpo (160 radnika), Jumko (400 radnika) i Koštana (400 radnika). Od njih je do danas opstao samo pogon Simpa.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)” (PDF). popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.
- ^ „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.
- ^ https://www.trgoviste.rs/prohor_pcinjski
- ^ „Bogorodičina crkva — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
(iz knjige Pejić, Svetlana; Milić, Mileta, ur. (1998). „Vražji kamen, Bogorodičina crkva”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (na jeziku: srpski). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. str. 459. ISBN 8680879126. - ^ https://www.trgoviste.rs/bogorodicina_crkva
- ^ "Bulgarian Orthodox Church", Encyclopædia Britannica: "The struggle for an independent Bulgarian church, begun late in the 18th century, culminated in the establishment in 1870 of a Bulgarian exarchate." (jezik: engleski)
- ^ San-Stefanskiй mir.
- ^ Momčilo Zlatanović, Pčinja, Trgovište 1996, 57-63.
- ^ Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. Podgorica: Republički zavod za statistiku. septembar 2004. ISBN 978-86-84433-00-0.
- ^ Etnička struktura nakon popisa 2011.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični veb-sajt
- Granični prelaz i turizam jedina nada - članak iz Glasa javnosti
- Satelitski snimak Trgovišta
