Slovenci u Republici Srpskoj

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Slovenci u Republici Srpskoj
Slovenačka narodna zastava
Ukupna populacija
504 (2013)
Regioni sa značajnom populacijom
Banja Luka224(2013)
Prijedor65(2013)
Laktaši46(2013)
Jezici
Srpski jezik
Slovenački jezik (238)[a]
Religija
Katolicizam
Srodne etničke grupe
Hrvati

Slovenci u Republici Srpskoj (sloven. Slovenci v Republiki Srbski) građani su slovenačkog porijekla, koji žive i rade na teritoriji Republike Srpske. Slovenci su na prostorima današnje Republike Srpske prisutni još za vrijeme postojanja Otomanske imperije. Najveći broj Slovenaca dolazi tokom Bosansko-hercegovačkog ustanka kako bi se borio u ustaničkoj vojsci. Nakon austrougarske okupacije slovenački industrijalci naseljavaju prostore Srpske, zbog velikih šumskih bogatstava koja im koriste za pokretanje drvoprerađivačkih poslova. Slovenci su na teritoriji Republike Srpske aktivno prisutni i danas, a svoje aktivnosti usmjerene ka očuvanju jezika, kukture, običaja i tradicije uglavnom sprovode u okviru svojih udruženja, dok je krovno udruženje, Udruženje Slovenaca Republike Srpske „Triglav”.

Slovenci su jedna od sedamnaest službenih nacionalnih manjina u Republici Srpskoj, a njihove interese zastupaju predstavnici i delegati u Savjetu nacionalnih manjina, i Savezu nacionalnih manjina.

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Slovenačko društvo Triglav iz Banja Luke 1934. godine

Prva doseljavanja Slovenaca na teritoriju današnje Republike Srpske, zabilježena su već sredinom 19. vijeka. Bogati šumom ovi predjeli su bili primamljiva zemlja za brojne slovenačke šumske radnike, ponajviše iz kranjske i primorske Slovenije. Prvi takvi radnici iz Slovenije radili su 1855. godine na planinama Kozari, Prosari i Motajici, oko Dervente, Banje Luke i Zvornika. Ali, sve su to bili sezonski radnici, koji se nisu duže zadržavali u našoj zemlji. Kad je krajem 19. vijeka prostor današnje Republike Srpske potpao pod Austrougarsku upravu u ove su se krajeve počeli doseljavati narodi iz drugih dijelova Monarhije; Austrijanci, Mađari, Česi, Italijani, pa tako i Slovenci. Glavni je razlog bila potreba za stručnjacima raznih profila. Dolazili su inženjeri, arhitekti, geometri, rudari, vojnici, ljekari, farmaceuti, profesori, trgovci.[1] Slovenski doseljenici su se, već od prvih godina doseljavanja na teritoriju današnje Republike Srpske, aktivno uključili u privredni i društveni život zemlje. Prvi uspješni vlasnik Sarajevske pivare, osnovane još davne 1864. godine, bio je Slovenac A. Gerdouc, koji je upravljao pivarom od 1870. do 1890. godine. U Višegrad se naselio Lokar Franc koji je u istoimenom gradu otvorio pilanu.

Do početka 20. vijeka najviše Slovenaca doselilo se na prostor Banje Luke. Vremenom, promjenom državno političkih uređenja u Bosni i Hercegovini postupno se smanjivalo naseljavanje Slovenaca. U periodu posle Drugog svjetskog rata i naseljavanje Slovenaca se svelo na pojedinačne slučajeve onih koji su dolazili radi službe i tu ostali živjeti.[2]

Među naučne radnike ubraja se profesor Miran Mol sa Tehničkog fakulteta u Banjoj Luci, koji je napisao nekoliko udžbenika i naučnih radova iz područja elektrotehnike. Prvi doktor filmske pedagogije u Evropi bio je Miroslav Vrabec. Najpoznatiji Slovenac koji je ostavio dubok trag u istoriji Republike Srpske bio je Rudi Čajavec prvi partizanski pilot u vrijeme Drugog svjetskog rata.[3]

Ustanak u Bosni[uredi | uredi izvor]

Narodna skupština u Jamnici je prva Skupština ustaničkih vođa tokom Ustanka u Bosni, a održana je na pravoslavni Božić 1876. u srpskoj školi u selu Jamnica[b], kod Dvora na Uni, na Baniji, održana u cilju definisanja samog toka ustanka, kao i biranja ustaničkih vođa. Na ovoj skupštini je za komandanta ustaničke vojske izabran Slovenac Miroslav Hubmajer zvani Crni. Veliki broj dobrovoljaca tokom Ustanka u Bosni došao je u ustanak iz Slovenije. Slovenaca je bilo sa Miroslavom Hubmajerom (Aleksandar Toman, Anton Sušnik, Karel Simončić, Janko Stibil, neki Zalar i Mercel), kao i u četi Petra Mrkonjića (Viktor Merlak, Janez Mejač,Valentin Česen, A. Kovačič, M. Zaplotnik i Pogačnik).[4]

Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca[uredi | uredi izvor]

U periodu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a kasnije Kraljevine Jugoslavije, sa teritorija Primorske, Gorice, Brda, Vipavske doline, Sežane i Krasa, koji su Rapalskim sporazumom pripali Italiji, Slovenci se u velikom broju sele u Kraljevinu Jugoslaviju. Veliki broj Slovenaca se odlučuje na Vrbasku banovinu, gdje se u Banjaluku i Slatinu, naselje poznato kao banjsko lječilište, seli prva slovenačka porodica, 1925. godine. Anton Štrekelj, profesor u Poljoprivrednoj školi u Banjaluci, pomogao je Slovencima pri seobama, posebno u Slatini, gdje je posjedovao velike zemljišne posjede.[5] Samo u Slatini, pred Drugi svjetski rat boravilo je, prema procjenama, oko 250 Slovenaca. U pomenutom naselju, Slovenci su osnovali udruženje Istra i hor Soča, gdje su učestvovali i Srbi i Česi. Slovenci su svojim znanjem i iskustvom iz područja poljoprivrede, umnogome osavremenili Slatinski kraj, gdje su takođe otvorili veliki broj zanatskih radnji.[6]

Religija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Religija u Republici Srpskoj

Slovenci u Republici Srpskoj, kao i većina njihovih sunarodnika, u matičnoj zemlji, kao i širom svijeta su katoličke vjeroispovijesti.

Udruženja[uredi | uredi izvor]

Dolaskom na područje Banje Luke i Slatine, Slovenci su osnovali Slovensko društvo „Triglav“ 1923. godine u Banjoj Luci, Sportsko društvo „Sokol“,takođe u Banjoj Luci 1936. godine, koje je imalo i odjeljenje u Slatini i Kulturno društvo „Istra“ između 1928 - 1930 godine. Pri društvu „Istra“ osnovano je Kulturno-umjetničko društvo „Soča“, koje je imalo dramsku, tamburašku sekciju i zbor. U Banjoj Luci je 1938. godine otvorena i slovenska narodna kuhinja, koja je postala i omiljenim sastajalištem Slovenaca.[7]

U Republici Srpskoj, postoje tri udruženje, koja okupljaju pripadnike slovenačkog naroda, kao i poštovaoce slovenačke, istorije i kulture.Jedno je Udruženje Slovenaca Republike Srpske „Triglav“ Banja Luka. Udruženje je od 1998. godine registrovano kao nevladina, neprofitabilna organizacija, s ciljem okupljanja Slovenaca i njihovih potomaka koji žive na području Banjaluke i okoline, kako bi im pomoglo pri rješavanju egzistencijalnih pitanja.[8] Vremenom su se ciljevi Udruženja promijenili, tako da je njegova današnja uloga očuvanje i poštovanje prava i interesa Slovenaca kao manjine na području Srpske, očuvanje identiteta i nacionalne svijesti, podsticanje saradnje sa Republikom Slovenijom na kulturnom, umjetničkom i sportskom području, te povezivanje slovenačkih udruženja iz čitavog svijeta. Udruženje Slovenaca je u proteklih 13 godina postalo aktivno na mnogim poljima, prije svega se iskazalo na području kulture. U tom vremenu se u njega uključivalo sve više Slovenaca, tako da danas broj članova prelazi 1400.

U sklopu ovog udruženja djeluje i mješoviti hor „Davorin Jenko“ koji je formiran januara 2001. godine. Prvi nastup je imao na Martinovanju iste godine, a prvi veći javni nastup februara 2002. godine u Kulturnoj dvorani Banskog dvora, na proslavi Prešernovih dana. Repertoar hora čine uglavnom slovenačke narodne i umjetničke pjesme. Udruženje takođe od 1998. godine redovno organizuje i dodatnu nastavu slovenačkog jezika.[9] Udruženje Slovenaca Republike Srpske "Triglav" Banja Luka, od 2009. godine redovno organizuje „Slovenačke dane“ u Slatini, nekada najvećem slovenačkom naselju. Ova manifestacija predstavlja sjećanje na mnoge doseljene Kraševce, Primorce, Goričane i ostale, koji su se davne 1923. godine zbog terora, vojnih dešavanja, nacionalne mržnje počeli doseljevati na to područje. Brdovito slatinsko područje ih je podsjećalo na domovinu, koju su morali napustiti.[10] Članovi Udruženja Slovenaca Republike Srpske „Triglav“ iz Banje Luke, već sedamnaest godina proslavljaju stari slovenački običaj krštenja vina, Martinovanje.[11]

Drugo udruženje je udruženje Slovenaca regiona Doboj „Prežihov Voranc“ osnovano je 1998. godine i okuplja više od 200 Slovenaca i građana slovenačkog porijekla, kao i simpatizera iz Doboja i Teslića, zatim iz Dervente, Modriče i Broda.

Treće udruženje koje djeluje u Republici Srpskoj je udruženje Slovenaca „Lipa“ Prijedor. Rad ovog udruženja u velikoj mjeri podržava Kancelarija vlade Republike Slovenije za Slovence u inostranstvu kao i Grad Prijedor. Udruženje ima raznovrsne aktivnosti zavisno o projektima u tekućoj godini, kao što su: folklor, pjevanje, gluma, recitovanje, istraživanje i slično.[12]

Rasprostranjenost[uredi | uredi izvor]

Po popisu stanovništva 2013. u Bosni i Hercegovini, a prema podacima koje je izdao Republički zavod za statistiku, i koji su jedini validni za Republiku Srpsku, u Republici Srpskoj je živjelo 504 Slovenaca.[13] Slovenci nastanjuju sljedeće opštine i gradove:

Slovenci, po opštinama i gradovima, prema popisu stanovništva 2013. u Republici Srpskoj
jedinica lokalne samouprave ukupno
ukupno 504
Banja Luka 224
Bijeljina 20
Brod 1
Višegrad 1
Gacko 1
Gradiška 13
Derventa 1
Doboj 6
Zvornik 3
Istočna Ilidža 4
Istočni Stari Grad 1
Istočno Novo Sarajevo 5
Kneževo 2
Kozarska Dubica 7
Kostajnica 1
Kotor Varoš 1
Laktaši 46
Modriča 7
Mrkonjić Grad 1
Nevesinje 1
Novi Grad 8
Novo Goražde 2
Oštra Luka 1
Pale 5
Pelagićevo 1
Prijedor 65
Prnjavor 20
Ribnik 2
Sokolac 2
Srbac 8
Teslić 14
Trebinje 5
Ugljevik 4
Foča 13
Han Pijesak 1
Čelinac 4
Šamac 2
Šekovići 1
Šipovo 1

Značajne ličnosti[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Broj stanovnika Republike Srpske kojima je Slovenački jezik, maternji jezik.
  2. ^ Selo je do 1948. nosilo ime Jamnica, kada je promijenjeno u Javnica.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Izvještaj 2015, str. 123.
  2. ^ „Otkud Slovenci u Bosni i Hercegovini?”. Slovenci. Arhivirano iz originala 19. 08. 2016. g. Pristupljeno 19. 7. 2016. 
  3. ^ Izvještaj 2015, str. 125.
  4. ^ Luković 1977, str. 78.
  5. ^ Papež Adamič, Vera (2009). Od predaka do potomaka Slovenci u Slatini i Banjaluci 1923-2008. Banja Luka: Društvo Slovencev "Triglav" Banja Luka. str. 107. ISBN 978-99938-53-30-5. 
  6. ^ Popović, Vaso (2002). Slatinski kraj u prošlosti. Laktaši: Prosvjeta. ISBN 86-7524-005-8. OCLC 813621277. 
  7. ^ Izvještaj 2015, str. 127.
  8. ^ „Ko su nacionalne manjine u Republici Srpskoj?”. manjine.ba. Arhivirano iz originala 06. 02. 2017. g. Pristupljeno 19. 7. 2016. 
  9. ^ „O udruženju”. Udruženje Slovenaca „Triglav“ Banja Luka. Pristupljeno 19. 7. 2016. 
  10. ^ Riječ 2016, str. 25.
  11. ^ Riječ 2016, str. 28.
  12. ^ Riječ 2016, str. 21.
  13. ^ „Rezultati Popisa 2013, Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. Republički zavod za statistiku. Pristupljeno 22. 3. 2017. 
  14. ^ a b „Spisak profesionalnih vojnika 30. kadrovskog centra” (PDF). Kliks. Pristupljeno 8. maj 2023. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Vijeće nacionalnih manjina BiH (2015). „Nacionalne manjine u BiH”. Izvještaj. 
  • Luković, Petko (1977). Nekoliko podataka o bitnijim obeležjima partizanskog ratovanja ustanika u Hercegovini i Bosni. Sarajevo. 
  • Savez nacionalnih manjina Republike Srpske (2016). „Riječ nacionalnih manjina”. 1: 68. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Словенци_у_Републици_Српској&oldid=27008806”