Australija (kontinent)

Uredi veze
Koordinate: 26° S 141° E / 26° J; 141° I / -26; 141
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

26° S 141° E / 26° J; 141° I / -26; 141
Ovaj članak je o kontinentu. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Australija (višeznačna odrednica).
Australija
Površina8.900.000 km²
Stanovništvo35.000.000
Države15 + 13 delova država

Australija (još i Australija-Nova Gvineja, Sahul, Meganezija, Velika Australija ili Australinea) je najmanji kontinent na Zemlji. Prostire se na 7 700 000 km². Obuhvata Australiju, Novu Gvineju, Tasmaniju i okolna ostrva. Novi Zeland se ne nalazi na istoj kontinentalnoj ploči i deo je šireg kontinentalnog regiona zvanog Australazija. Kontinent koji obuhvata Australiju, Novi Zeland i druga Pacifička ostrva se naziva Australija i Okeanija.

Kontinent uključuje kontinentalni prag prekriven plitkim morima koji ga dele na nekoliko kopnenih masa - Arafursko more i Toresov moreuz između kopna Australije i Nove Gvineje, i Basov prolaz između kopna Australije i Tasmanije. Kada su nivoi mora bili niži tokom pleistocenskog ledenog doba, uključujući poslednji glacijalni maksimum oko 18 000 godina pre nove ere, ta ostrva su bila povezana kopnom. Tokom poslednjih 18.000 do 10.000 godina, porast nivoa mora preplavio je nizije i razdvojio kontinent na današnje nisko suvo do polusušnog kopno i dva planinska ostrva Nova Gvineja i Tasmanija.

Terminologija[uredi | uredi izvor]

Kontinentalna Australija sa prikazanim kontinentalni Sahulskim pragom (svetlo plavo obojenim) koji se proteže do ostrva Nova Gvineja na severu, ostrva Timor na severozapadu i Tasmanija na jugu

Australijski kontinent je ponekad poznat pod imenima Sahul, Australinea ili Meganezija da bi se razlikovao od zemlje Australije, i sastoji se od kopnenih masa koje počivaju na Australijskoj kontinentalnoj ploči. To uključuje kopnenu Australiju, Tasmaniju i ostrvo Nova Gvineja, koje obuhvata Papuu Novu Gvineju i Zapadnu Novu Gvineju (provincija Indonezije).[1][2][3][4][5] Ime „Sahul“ potiče od Sahulskog praga, koji je deo kontinentalnog praga australijskog kontinenta.

Termin Okeanija, prvobitne „velike podele“ sveta, zamenjen je konceptom Australije kao kontinenta 1950-ih.[6] Danas se termin Okeanija često koristi za označavanje regiona koji obuhvata australijski kontinent, Zelandiju i razna ostrva u Tihom okeanu koja nisu obuhvaćena modelom od sedam kontinenata.[7][8]

Arheološka terminologija za ovaj region se više puta menjala. Pre 1970-ih, jedinstvena pleistocenska kopnena masa nazivala se Australazija, izvedena iz latinskog australis, sa značenjem „južni“, iako se ova reč najčešće koristi za širi region koji uključuje zemlje poput Novog Zelanda koje nisu na istom kontinentalnom pojasu. Početkom sedamdesetih godina prošlog veka za pleistocenski kontinent uveden je termin Šira Australija.[9] Zatim je na jednoj konferenciji 1975. godine i naknadnoj publikaciji,[10] ime Sahul prošireno sa svoje prethodne upotrebe samo za Sahulski prag, tako da obuhvata kontinent.[9]

Godine 1984, V. Fajlvud je predložio ime Meganezija, što znači „veliko ostrvo“ ili „velika ostrvska grupa“, kako za pleistocenski kontinent, tako i za današnje kopnene površine,[11] i biolozi su to ime široko prihvatili.[12] Drugi su koristili Meganeziju sa različitim značenjima: putopisac Pol Teru uključio je Novi Zeland u svoju definiciju,[13] a drugi su koristili taj termin za Australiju, Novi Zeland i Havaje.[14] Jedan drugi biolog, Ričard Dokins, skovao je ime Australinea 2004.[15] Takođe je korišten naziv Australija–Nova Gvineja.[16]

Istorija nastanka[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Australije
Bojom označena paleobiogeografska područja rasprostranjenosti cinognatusa, mezosaura, glosoptera i listrosaura omogućuju rekonstrukciju položaja danas razdvojenih kontinenata u nekadašnjoj gondvani

Kontinent Australija bio je južni deo superkontinenta Gondvane koji se pre oko 200 milijuna godina usled pomicanja kontinenata odvojio od prakontinenta Pangee.

Nakon što su se, jedan za drugim Afrika i Madagaskar (pre oko 160 milijuna godina), Indija (pre oko 125 milijuna godina) i Novi Zeland (pre oko 80 milijuna godina) odvojili od Gondvane, Australija se kretala polako prema severu ostavši do pre oko 45 milijuna godina povezana s Antarktikom. U tom razdoblju su Australija, Nova Gvineja i Tasmanija bili jedinstvena kopnena masa, Sahul. Pre oko 15 miliona godina severni deo Sahula sudario se s Jugoistočnom Azijom, te se nabire gorje Nove Gvineje. Kao posledica tog sudara nastaje Toresov prolaz koji je u to vreme još bio iznad nivoa mora. Toresov prolaz poplavljuje more tek pre oko 8.000 godina, dok je Basov prolaz poplavljen još ranije, pre oko 12.000 godina. Time je prekinuta kopnena veza između Nove Gvineje, Australije i Tasmanije.

Dok je kontinent bio povezan s Gondvanom, prevladavala je blaga klima. Nakon odvajanja od Antarktike, novi smerovi morskih struja koje nastaju između ta dva kontinenta klima postaje hladnija i suša. To se još pojačalo nakon što su se razdvojili Južna Amerika i Antarktika i nastala hladna antarktička okopolarna struja.

Kontinent Australija danas leži na australijskoj kontinentalnoj ploči koja se smatra delom velike indijsko-australske ploče. Obuhvata Australiju, južni deo ostrva Nove Gvineje, severni deo Novog Zelanda kao i istočni deo Indijskog okeana, indijskog potkontinenta, i jedan deo Tihog okeana. Danas se kontinent pomiče u smeru severoistoka brzinom od 73 milimetra godišnje.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj Australije

Kontinent Australija obuhvaća glavnu kopnenu masu, Australiju i okolna ostrva Tasmaniju i Novu Gvineju koju se ponekad naziva i Papua ili Irian. Najsevernija tačka leži tačno na ekvatoru, na ostrvu Kabare, a na jug se proteže do Jugoistočnog rta na Tasmaniji na 43° južno. S istoka na zapad proteže se od Bajronovog rta 153° do Kejp Inskripšon 113° istočne zemljopisne dužine. Površinom od 8,500.000 km² velika je kao Europa i oko četiri puta veća od najvećeg ostrva, Grenlanda.

Fizička geografija[uredi | uredi izvor]

Unutrašnjost Australije je suva i ravna. Ravni središnji deo oivičen je na istoku Velikim razvodnim gorjem s najvišim vrhom Košćuško (2.228 metara). Ovaj planinski lanac proteže se do Viktorije na jugoistoku. U retko naseljenom središnjem delu Australije nalazi se niz velikih pustinja. Ravninu krajolika samo ponegde prekidaju uzvisine kao što je Makdonelovo gorje. Upečatljivo obeležje australske unutrašnjosti je brdo-ostrvo Uluru, koje Aboridžini smatraju svetim mestom.

Za razliku od ostatka kontinenta, na Novoj Gvineji su, kao posljedica sudara s Evroazijskom kontinentalnom pločom, nastala snažno rascepana gorja. Gorski lanac, širok oko 200 km, pruža se čitavim ostrvom u smeru istok-zapad. Tu su i najviši vrhovi kontinenta, Pankak Džaja sa 4.884 m i Maunt Vilhelm sa 4.509 m.

Poznatije reke kontinenta su Darling, Mari, Snouvi i Sepik na Novoj Gvineji. Unutrašnjost Australije nema puno rezervoara slatke vode. Obeležja australske unutrašnjosti su slana jezera kao jezero Er, koje je položajem na 15 m ispod nivoa mora ujedno najniža tačka kontinenta.

Klima[uredi | uredi izvor]

Klimatska područja Australije

Kontinent se nalazi je pod uticajem tri vrste klima: na području severno od južnog povratnika vlada tropska klima, južno od povratnika je područje suptropske, a krajnji jug i Tasmanija su u području hladne umerene klime.

Krajnji sever (Nova Gvineja), izložen je tokom cele godine snažnim tropskim pljuskovima. Prosečna temperatura na obali ovde je uglavnom oko 27 °C, dok u višim brdskim područjima može noću biti i mraza. Na najvišim vrhovima ima i lednika.

Područje glavnine kopnene mase izloženo je izraženim sezonskim razlikama klime. Glavni uticaj na klimu tog područja imaju tri činioca: pojas tropskog niskog pritiska, uticaj pasatnih vetrova i subpolarni zapadni vetrovi. Za vreme letnjeg dela godine, od novembra do aprila, zbog vrućinom uzrokovanog niskog pritiska, česti su snažni pljuskovi. Pored toga, nad Timorskim morem često dolazi do tropskih ciklona. Trenutno, područje južne Australije nalazi se pod uticajem suptropskog pojasa visokog pritiska (anticiklona) i zato uglavnom nema padavina.

Suprotno tome, zimi, u razdoblju između maja i oktobra, nema padavina na severu jer se u to vreme na tom području oblikuje područje visokog atmosferskog pritiska. Jug i jugozapad zemlje nalaze se u području zapadnih vetrova i izloženi su padavinama. Istočni deo kontinenta, izložen jugoistočnim pasatima, takođe cele godine ima puno padavina.

Središnji deo kontinenta je većinom cele godine suv. Oko 80% površine Australije ima semiaridnu i aridnu klimu s manje od 250 mm padavina godišnje.

Južna Australija je najgušće naseljeno područje izloženo južnoj ozonskoj rupi.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Is Australia a Country or a Continent? – Country Digest”. Country Digest (na jeziku: engleski). 7. 9. 2016. Arhivirano iz originala 20. 06. 2018. g. Pristupljeno 20. 6. 2018. 
  2. ^ „What Did Australia Look Like When the First People Arrived?”. 
  3. ^ Carmack, R.M. (2013). Anthropology and Global History: From Tribes to the Modern World-System. AltaMira Press. str. 33. ISBN 978-0-7591-2390-8. Pristupljeno 6. 8. 2020. 
  4. ^ Cochrane, Ethan E.; Hunt, Terry L. (8. 8. 2018). The Oxford Handbook of Prehistoric Oceania. Oxford University Press. ISBN 9780199925070 — preko Google Books. 
  5. ^ O'Connor, S.; Veth, P.M.; Spriggs, M. (2007). The Archaeology of the Aru Islands, Eastern Indonesia. Terra Australis. ANU e Press. str. 10. ISBN 978-1-921313-04-2. Pristupljeno 6. 8. 2020 — preko Google Books. 
  6. ^ Lewis & Wigen, The Myth of Continents (1997), str. 32: "...the 1950s... was also the period when... Oceania as a "great division" was replaced by Australia as a continent along with a series of isolated and continentally attached islands. [Footnote 78: When Southeast Asia was conceptualized as a world region during World War II..., Indonesia and the Philippines were perforce added to Asia, which reduced the extent of Oceania, leading to a reconceptualization of Australia as a continent in its own right. This maneuver is apparent in postwar atlases]"
  7. ^ Hillstrom, Kevin; Hillstrom, Laurie Collier (2003). Australia, Oceania, and Antarctica: A Continental Overview of Environmental Issues. 3. ABC-CLIO. str. 25. ISBN 9781576076941. „...defined here as the continent nation of Australia, New Zealand, and twenty-two other island countries and territories sprinkled over more than 40 million square kilometres of the South Pacific.” 
  8. ^ Lyons, Paul (2006). American Pacificism: Oceania in the U.S. ImaginationSlobodan pristup ograničen dužinom probne verzije, inače neophodna pretplata. str. 30. 
  9. ^ a b Ballard, Chris (1993). „Stimulating minds to fantasy? A critical etymology for Sahul”. Sahul in review: Pleistocene archaeology in Australia, New Guinea and island Melanesia. Canberra: Australian National University. str. 19—20. ISBN 0-7315-1540-4. 
  10. ^ Allen, J.; J. Golson; R. Jones (eds) (1977). Sunda and Sahul: Prehistorical studies in Southeast Asia, Melanesia and Australia. London: Academic Press. ISBN 978-0-12-051250-8. 
  11. ^ Filewood, W. (1984). „The Torres connection: Zoogeography of New Guinea”. Vertebrate zoogeography in Australasia. Carlisle, W.A.: Hesperian Press. str. 1124—1125. ISBN 0-85905-036-X. 
  12. ^ e.g. Flannery, Timothy Fridtjof (1994). The future eaters: An ecological history of the Australasian lands and people. Chatswood, NSW: Reed. str. 42, 67. ISBN 978-0-7301-0422-3. 
  13. ^ Theroux, Paul (1992). The happy isles of Oceania: Paddling the Pacific. London: Penguin. ISBN 978-0-14-015976-9. 
  14. ^ Wareham, Evelyn (septembar 2002). „From Explorers to Evangelists: Archivists, Recordkeeping, and Remembering in the Pacific Islands”. Archival Science. 2 (3–4): 187—207. S2CID 150250671. doi:10.1007/BF02435621. 
  15. ^ Dawkins, Richard (2004). The ancestor's tale: A pilgrimage to the dawn of evolution. Boston: Houghton Mifflin. str. 224. ISBN 978-0-618-00583-3. 
  16. ^ e.g. O'Connell, James F.; Allen, Jim (2007). „Pre-LGM Sahul (Pleistocene Australia-New Guinea) and the Archaeology of Early Modern Humans” (PDF). Ur.: Mellars, P.; Boyle, K.; Bar-Yosef, O.; Stringer, C. Rethinking the Human Revolution. Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research. str. 395—410. Arhivirano iz originala (PDF) 03. 11. 2013. g. Pristupljeno 28. 03. 2021. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Аустралија_(континент)&oldid=27552626”