Drugaričenje
| Drugaričenje (kumačenje) | |
|---|---|
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | požarevačko i banatsko Podunavlje, severni Stig |
| Predlagač | Narodni muzej Požarevac |
| Datum upisa | 22. 11. 2022. |
| Veb sajt | Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije |
Drugaričenje ili kumačenje je običaj ritualnog sklapanja kumstva i pobratimstva, odnosno posestrimstva među decom i mladima na Pobusani ponedeljak.[a][1] Ovo je veoma šarmantan i živopisan obred u kome su glavni učesnici deca.[2] Karakterističan je za naselja požarevačkog i banatskog Podunavlja i severnog Stiga.
Običaj se i danas upražnjava, a pominje ga još Vuk Karadžić. Zbog toga je 2022. godine uvršten na listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.
Rasprostranjenost[uredi | uredi izvor]
Običaj je karakterističan za naselja severnog Stiga, požarevačkog i banatskog Podunavlja.[2] Zabeležen je u naseljima Batovac, Dubravica, Brežane, Živica, Kličevac, Drmno, Bradarac, Klenovnik, Ćirikovac, Zatonje, Kisiljevo, Popovac, Bare, Kasidol, Požeženo, Usje, Kusiće, Sirakovo, Majilovac, Kurjače, Ostrovo, Petka.[1] Do šezdesetih godina obavljao se i u samom Požarevcu.[2]
Postojanje ovog običaja zabeleženo je i među Srbima u Dunavskoj Klisuri u Rumuniji.[3]
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Ovaj običaj ima više lokalnih naziva. U selima između donjeg toka Mlave i Morave ovaj obred se naziva „drugaričenje”, „druganje”, ređe „pobranje”, a učesnici obreda „druge” i „pobre”. U selima Podunavlja, istočno od Mlave, obred se naziva „kumačanje”, a učesnici „kumače” i „pobre”.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Ovaj običaj prvi je zabeležio i opisao Vuk Stefanović Karadžić, u svom Rječniku iz 1818. godine, pod nazivom „družičalo“,[4] a zadržao se do danas.[2] Antropolog Nikola Pavković u svojoj monografiji posvećenoj banatskom selu Gaju smatra da je današnja forma praznovanja Pobusanog ponedeljka sklapanje novih prijateljstava među najmlađima, dok su ranije u tome učestvovali momci i devojke.
U pojedinim selima (Zlatica u Rumuniji i Bavanište u Srbiji) organizaciju kumačenja preuzimaju lokalne osnovne škole, čime nestaje porodična dimenzija ovog običaja.[3]
O obredu[uredi | uredi izvor]
Drugaričenje se najčešće praktikuje na Pobusani ponedeljak, a ređe na Uskrs ili Mali uskrs. Obično se obavlja popodne i u njemu učestvuju deca i njihovi roditelji. Učesnici nose vence, obično napravljene od grančica vrbe i cveća. Drugariče se deca istog pola i uzrasta. Roditelji počinju da ih drugariče još dok su sasvim mala, a za druga ili drugaricu biraju decu istog uzrasta, sa čijim su roditeljima i sami u dobrim odnosima. Na taj način dolazi do stvaranja međusobnih društvenih odnosa učesnika i uspostavljanja čvrstih veza u okviru lokalne zajednice. Deca starijeg uzrasta najčešće sama biraju druga ili drugaricu i mogu da imaju i po nekoliko pobra ili druga. Obred se obnavlja svake godine, obično do puberteta.[1]
Sam obred se, u zavisnosti od sela, obavlja na različitim mestima, ali svako od njih ima duboku magijsko-religijsku simboliku i smisao. Ritual se obavlja na obali reke u selima pored Mlave i Dunava, kraj potoka ili u centru sela, obično kraj bunara ili česme, a kao redukovan oblik u selu Kisiljevo kraj rodnog drveta u dvorištu. Deca dolaze na ritualno mesto sa svojim roditeljima. U nekim selima donose gotove vence, napravljene kod kuće kod kuće, dok u selima kraj Mlave vence prave očevi na licu mesta, od vrba koje rastu kraj reke. Sam ritual odvija se na sledeći način: neko od roditelja drži venac dok se deca tri puta ljube kroz njega. Nakon svakog poljupca okrenu se tri puta oko sebe. Zatim kroz venac razmene poklone u kojima se obavezno nalaze šarena jaja, a uz njih slatkiši i igračke. Ranije se umesto slatkiša davao poseban kolač sa obojenim jajima zabodenim u testo. Venac se na kraju baci u vodu da otplovi ili okači o rodno drvo. Negde ga prvo bace u vis uz želju da deca „porastu do neba”. U pojedinim naseljima obred se odvija individualno u dvorištu porodica čija se deca drugariče.
Posebnu simboliku ima doba godine kada se obred obavlja — proleće, uskršnji ciklus. Veruje se da se tada živototvorna snaga obnovljene prirode, preko vode, vrbe i jaja kao primarnih simbola života, prenosi na decu.[2]
Društveni značaj[uredi | uredi izvor]
Obred drugaričenja se očuvao u selima požarevačkog Podunavlja i Stiga upravo zbog svoje društvene funkcije, koja je izraz želje za uspostavljanjem čvrstih socijalnih odnosa i održavanjem zajedništva. Ovako sklopljeno prijateljstvo ostaje za čitav život.[2] Ovaj stari običaj se poslednjih godina oživljava i u drugim selima, gde je vremenom zaboravljen.[5]
O ovom obredu 2004. snimljen je dokumentarni film Drugaričenje u produkciji Narodnog muzeja Požarevac i Radio televizije Zaječar. Film je 2014. godine prikazan na Međunarodnom festivalu etnološkog filma u Beogradu,[6] a 2017. na Smotri etnološkog filma u Muzeju u Smederevu, gde su imali priliku da ga vide učenici smederevskih osnovnih škola.[7]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Pobusani ponedeljak je prvi ponedeljak posle Uskrsa, koji se još naziva i Drugarični, Kumačni, Kumačin ponedeljak.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v „Drugaričenje / Kumačenje”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Ministarstvo kulture i informisanja RS i Etnografski muzej u Beogradu. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- ^ a b v g d đ e Đokić, Danica (19. 2. 2017). „Drugaričenje, običaj za nezaborav”. Danas. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- ^ a b Sikimić, Biljana (2017). ERENSKA ISTRAŽIVANjA SRBA U KLISURI 2017: OBIČAJ KUMAČENjE. Beograd: Balkanološki institut SANU.
- ^ Karadžić, Vuk Stefanović (1818). Srpski rječnik : istolkovan njemačkim i latinskim riječma. Beč. str. 150-151. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- ^ „Prelep običaj „kumačanje“ ponovo u Vračev Gaju”. Vojvodina uživo. 3. 5. 2022. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- ^ „Drugaričenje”. Zvanična prezentacija. Međunarodni festival etnološkog filma. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- ^ „Smotra etnološkog filma za učenike smederevskih škola”. Muzeju u Smederevu. 24. 1. 2017. Pristupljeno 10. 2. 2023.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Drugaričenje deo nematerijalnog kulturnog nasleđa”. Zaječarska hronika. 23. 11. 2022. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- Marjanović, Vesna. „Obredni elementi u tradicionalnim dečjim igrama Vojvodine”. Projekat Rastko. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- „Vaskrs u narodnim običajima - dečje vaskršnje igre”. Čudo. Pristupljeno 10. 2. 2023.
