Pređi na sadržaj

Politički status Kosova i Metohije

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Dve geografske regije koje čine Kosovo i Metohiju

Politički status Kosova i Metohije, takođe poznat kao kosovsko-metohijsko pitanje, predmet je dugotrajnog političkog i teritorijalnog spora između vlade Republike Srbije (ranije takođe i savezne vlade SR Jugoslavije) i vlade Republike Kosovo, koji je proistekao iz raspada Jugoslavije i rata na Kosovu i Metohiji koji je usledio. Uprava nad Autonomnom Pokrajinom Kosovo i Metohija je 1999. godine privremeno predata Ujedinjenim nacijama pod uslovima Rezolucije 1244 kojom je okončan rat. Ona je ponovo potvrdila teritorijalni integritet Srbije nad Kosovom i Metohijom, ali je zahtevala od uprave UN da promoviše uspostavljanje „značajne autonomije i samouprave” za Kosovo i Metohiju do „konačnog rešenja” nastalog iz pregovora između strana.

Pregovori pod pokroviteljstvom UN počeli su u februaru 2006. godine, a iako nije postignut dogovor između strana, u maju 2007. predstavljen je predlog specijalnog izaslanika UN Martija Ahtisarija koji preporučuje „nezavisnost pod nadzorom” za pokrajinu. Posle višenedeljnih diskusija u sedištu UN u Njujorku, SAD, Ujedinjeno Kraljevstvo i druge evropske članice Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija su 20. jula 2007. formalno „odbacile” nacrt Rezolucije koji podržava Ahtisarijev predlog, pošto nisu uspeli da obezbede podršku Rusije.[1]

Dana 17. februara 2008. „lideri našeg (Kosova) naroda, demokratski izabrani”, delujući van okvira privremenih institucija samouprave, doneli su Deklaraciju o nezavisnosti kojom je uspostavljena Republika Kosovo.[2] Međunarodni sud pravde (MSP) presudio je da Deklaracija nije prekršila međunarodno pravo i naveo da njeni autori-potpisnici predstavljaju volju „naroda Kosova”, a ne Skupštine Kosova pod okriljem Rezolucije 1244.[3] MSP je tada veštom igrom reči otvoreno izbegao da odgovori na postavljeno pitanje, tako što je svoj odgovor ograničio samo na pravnu ocenu dokumenta pod nazivom „Deklaracija o nezavisnosti Kosova”, umesto da pruži pravnu ocenu da li je čin jednostranog proglašenja nezavisnosti Kosova bio u skladu s međunarodnim pravom.[4]

Hronologija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Kosova i Metohije

Status u Kraljevini Jugoslaviji[uredi | uredi izvor]

Mapa banovina Kraljevine Jugoslavije iz 1929. Kosovo i Metohija su prikazani kao deo Zetske, Moravske i Vardarske banovine.

Nakon balkanskih ratova (1912—1913) i Londonskog i Bukureštanskog sporazuma, koji su doveli do gubitka teritorije Osmanskog carstva na većini Balkanskog poluostrva, Kosovo je postalo sastavni deo Kraljevine Srbije, dok je Metohija pripala Kraljevini Crnoj Gori. Godine 1918. Crna Gora se ujedinila sa Srbijom, najpre postavši sastavni deo Kraljevine Srbije, da bi se ubrzo pridružila Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, priznatoj 1919. i 1920. na Pariskoj mirovnoj konferenciji i Društvu naroda, dok je Ustav dobila 1921. Demonstracije Albanaca koji su zahtevali ujedinjenje sa Kneževinom Albanijom ugušila je Jugoslovenska vojska.[5] Godine 1922. državna komisija je ukinula istorijske celine i osnovala 33 nove administrativne oblasti. Godine 1926. rešen je granični spor sa Albanskom republikom, najveći deo oblasti Gore ostao je u Kraljevini SHS.

Godine 1929. Kraljevina Jugoslavija je podeljena u devet velikih pokrajina zvanih banovine, formalizovani novim Ustavom iz 1931. Granice banovina su namerno povučene tako da ne odgovaraju granicama između etničkih grupa ili državnim granicama pre Prvog svetskog rata. Veći deo Kosova i Metohije bio je dodeljen Zetskoj banovini, a manji delovi Moravskoj i Vardarskoj banovini.[6]

Status u komunističkoj Jugoslaviji[uredi | uredi izvor]

Prvim Ustavom Federativne Narodne Republike Jugoslavije (kasnije preimenovane u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija) Kosovo i Metohija su uspostavljeni kao autonomna oblast u sastavu Narodne Republike Srbije, dok je Vardarska oblast na jugu Srbije dobila status posebne republike, Narodne Republike Makedonije. Ustavom, donetim 31. januara 1946. godine, stajalo je da „Narodna Republika Srbija obuhvata Autonomnu Pokrajinu Vojvodinu i Autonomnu Kosovsko-Metohijsku Oblast.” U njemu nisu precizirana prava i delokrug autonomnih pokrajina, već je navedeno da je to pitanje koje treba „odrediti ustavom [matične] republike.”[7]

Kasniji Ustav SFRJ, donet 7. aprila 1963. godine, ponovo je predviđao da republike „osnivaju autonomne pokrajine u skladu sa ustavom na područjima sa posebnim nacionalnim obeležjima ili na područjima sa drugim obeležjima, na osnovu izričite volje stanovništva te oblasti.” U okviru Socijalističke Republike Srbije „postoje dve autonomne pokrajine, Vojvodina i Kosovo i Metohija, ustanovljene 1945. godine odlukom Narodne skupštine NR Srbije u skladu sa izričitom voljom stanovništva ovih oblasti.” Detalji o pravima i obimu pokrajina bili su, opet, rezervisani za republičke ustave.[8]

Ustav iz 1974. u velikoj meri je promenio ustavno ustrojstvo SFRJ. Povećana je autonomija SAP Kosova i Vojvodine i obema autonomnim pokrajinama dato defakto pravo veta u skupštini Srbije i Jugoslavije jer promene njihovog statusa nisu mogle da se izvrše bez saglasnosti dve pokrajinske skupštine. Takođe, dao je jednak status srpskom, albanskom i turskom jeziku i pismu na Kosovu. Ovo je stvorilo čudnu situaciju (analognu onoj u Ujedinjenom Kraljevstvu od 1998) u kojoj je pokrajina Srbije mogla da stavi veto na odluku koja se odnosi na celu Srbiju, dok Skupština uže Srbije nije mogla da poništi odluke pokrajinskih parlamenata.

Ustav Srbije iz 1974, koji je usvojen u isto vreme, ponovio je da „Socijalističku Republiku Srbiju čine Socijalističke Autonomne Pokrajine Vojvodina i Kosovo, koje su nastale u zajedničkoj borbi naroda i narodnosti Jugoslavije u Narodnooslobodilačkoj borbi (Drugi svetski rat)”. Posebno proglašenim Ustavom Socijalističke Autonomne Pokrajine Kosovo je navedeno:

Proširenje ovlašćenja Kosova izazvalo je značajno nezadovoljstvo Srba, a srpski političari su vodili kampanju za poništavanje statusnih promena. To je postao poklič nove generacije srpskih političara. Tokom 1980-ih, umereni srpski komunistički političar Ivan Stambolić, koji je postao predsednik Predsedništva SR Srbije, pozivao je ostale republike da pristanu na smanjenje pokrajinskih autonomija.

Stambolić je uspeo da pridobije Savez komunista Jugoslavije (SKJ) za svoj stav o ovom pitanju na 13. kongresu SKJ, održanom 1986. godine, a zatim formira Komisiju za izradu detalja ustavnih reformi. Međutim, Stambolića je 1987. svrgnuo njegov nekadašnji štićenik Slobodan Milošević, koji je iskoristio pitanje Kosova da poveća svoju političku podršku.

Pod Slobodanom Miloševićem[uredi | uredi izvor]

Milošević se zalagao za oštriju politiku prema Albancima na Kosovu i Metohiji. On je 28. marta 1989. godine izmenio Ustav Srbije da bi Skupštini Srbije dao pravo da odlučuje o ustavnoj strukturi zemlje, poništavajući pravo veta Kosova i Vojvodine. Prema opovrgnutoj tvrdnji u optužnici Haškog tribunala protiv Miloševića, kada su predloženi amandmani stavljeni pred Skupštinu SAP Kosova, većina poslanika je bila uzdržana u znak protesta i glasanje nije uspelo da postigne potrebnu dvotrećinsku većinu. Predsednik Skupštine je ipak konstatovao da su amandmani uredno usvojeni.[9] Optužnicu Haškog tribunala na sudu je pobio Vukašin Jokanović, koji je u to vreme bio predsednik Skupštine SAP Kosova. Sudu je dostavio video-snimak glasanja uz stenografske beleške sa skupštinske sednice na kojima se jasno vidi da su odbornici potrebnom većinom glasali za ustavne amandmane.[10]

Sledeće godine donet je novi Ustav Srbije koji je drastično smanjio ovlašćenja autonomnih pokrajina, ostavljajući mnoga ranije autonomna prava centralnim vlastima u Beogradu. Takođe je promenjeno ime Kosova iz Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo u Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija, vraćajući pokrajini status pre 1970-ih i reč „Metohija”.[11]

Ustavu iz 1990. Albanci su se snažno opirali, koji su uspostavili vladu „iz senke” paralelno sa zvaničnim establišmentom kojim dominiraju Srbi. Skupština SAP Kosova u kojoj dominiraju Albanci usvojila je nezvaničnu rezoluciju kojom se Kosovo proglašava nezavisnim entitetom unutar Jugoslavije, koji je po statusu ekvivalentan postojećim republikama. Nekoliko dana kasnije, Skupštine Srbije je formalno raspustila Skupštinu SAP Kosova 5. jula 1990. godine, svi njeni zakoni su proglašeni nevažećim, a zakonodavne funkcije prenete na zakonodavnu vlast Beograda. Dana 22. septembra 1991. svrgnuti albanski poslanici tamošnje skupštine sastali su se tajno u Prištini da proglase Kosovo i Metohiju nezavisnom suverenom državom, Републиком Косово. Narodna Socijalistička Republika Albanija je bila jedina zemlja koja je priznala nezavisnost.[9][12]

Nezavisnost Kosova takođe nije podržala međunarodna zajednica, koja je zadržala doslednu politiku od 1991. godine u održavanju postojećih granica pojedinačnih republika Jugoslavije. Dana 10. oktobra 1991. KEBS (sada Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju) upozorio je da države članice „nikada neće priznati bilo kakve promene granica, spoljnih ili unutrašnjih, do kojih je došlo silom”. SAD, Evropska zajednica i Sovjetski Savez su 18. oktobra 1991. izdali zajedničku izjavu kojom su potvrdili ove principe.[13]

Isti skup principa ostao je kamen temeljac međunarodne politike prema bivšoj Jugoslaviji tokom svih tamošnjih ratova. Tako je, na primer, međunarodna zajednica insistirala na zadržavanju Bosne i Hercegovine i Hrvatske kao jedinstvenih država, odbijajući priznanje otcepljene Republike Srpske i Republike Srpske Krajine.

Status i rat na Kosovu i Metohiji[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Rat na Kosovu i Metohiji

Status Kosova i Metohije je bio ključno pitanje u političkom nasilju koje je nagovestilo rat na Kosovu i Metohiji. Početkom 1990-ih formirana je teroristička Oslobodilačka vojska Kosova (OVK) etničkih Albanaca, a 1996. počela je sa organizovanim napadima na Policiju Srbije i Vojsku Jugoslavije.

Međunarodna zajednica takođe nije podržala nezavisnost Kosova u ovoj fazi. Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija doneo je Rezoluciju 1160 31. marta 1998. pozivajući strane da postignu mirno rešenje i odbacujući bilo kakve jednostrane pokušaje prekrajanja granica, umesto toga „potvrđujući posvećenost svih država članica suverenitetu i teritorijalnom integritetu Savezne Republike Jugoslavije.” Isti principi su ponovo potvrđeni na sastanku na visokom nivou tokom NATO bombardovanja 1999. kada su ministri spoljnih poslova G8 usvojili politiku uspostavljanja „privremene administracije za Kosovo, prema kojoj narod Kosova može da uživa značajnu autonomiju unutar Savezne Republike Jugoslavije”.[14]

Dana 2. juna 1999. tim koji su uspostavile Finska i Rusija, na čelu sa tadašnjim predsednikom Finske Martijem Ahtisarijem, predstavio je predsedniku Miloševiću set predloga. Oni su uključivali obavezu da se uspostavi „privremeni politički okvirni sporazum kojim se obezbeđuje suštinska samouprava za Kosovo, uzimajući u obzir sporazume iz Rambujea i principe suvereniteta i teritorijalnog integriteta Savezne Republike Jugoslavije i drugih zemalja u regionu.” Pod teškim pritiskom NATO bombardovanja, Milošević je pristao da povuče jugoslovenske snage sa Kosova i Metohije i dozvoli uspostavljanje administracije pod vođstvom UN u pokrajini, uz snage koje predvodi NATO (KFOR).[15]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Kosovo Full Coverage on Yahoo! News”. Arhivirano iz originala 23. 6. 2009. g. Pristupljeno 28. 4. 2010. 
  2. ^ „ICJ delivers advisory opinion on the accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo”. Peace.ax. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 2016-02-28. 
  3. ^ „ACCORDANCE WITH INTERNATIONAL LAW OF THE UNILATERAL DECLARATION OF INDEPENDENCE IN RESPECT OF KOSOVO” (PDF). Icj-cij.org. Arhivirano iz originala (PDF) 21. 8. 2010. g. Pristupljeno 2016-02-28. 
  4. ^ „Šta (ni)je rekao Međunarodni sud pravde o Kosovu”. Politika. 2020-08-24. Pristupljeno 2022-09-23. 
  5. ^ Steiner, Zara (2005). The lights that failed : European international history, 1919-1933. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-151881-2. OCLC 86068902. 
  6. ^ „The Constitution of the Kingdom of Yugoslavia (1931)”. Arhivirano iz originala 21. 10. 2009. g. Pristupljeno 2013-06-15. 
  7. ^ „CONSTITUTION OF THE FEDERATIVE PEOPLE'S REPUBLIC OF YUGOSLAVIA (1946)” (TXT). Worldstatesmen.org. Pristupljeno 2016-02-28. 
  8. ^ „CONSTITUTION OF THE SOCIALIST FEDERAL REPUBLIC OF YUGOSLAVIA” (DOC). Worldstatesmen.org. Pristupljeno 2016-02-28. 
  9. ^ a b „The Prosecutor of the Tribunal against Slobodan Milosevic et al.”. United Nations. International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia. 2001-10-16. Arhivirano iz originala 28. 5. 2005. g. Pristupljeno 2016-02-28. 
  10. ^ „Transcript of Vukasin Jokanovic testimony”. United Nations. International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia. 2004-12-01. Pristupljeno 2016-02-28. 
  11. ^ [1] Arhivirano 9 septembar 2006 na sajtu Wayback Machine
  12. ^ Louis Sell, Slobodan Milosevic and the Destruction of Yugoslavia, p. 93. (Duke University Press, 2003)
  13. ^ Suzanne N. Lalonde, Determining Boundaries in a Conflicted World: The Role of Uti Possidetis, p. 176 (McGill-Queen's Press, 2002)
  14. ^ „Statement by the Chairman on the conclusion of the meeting of the G-8 Foreign Ministers held at the Petersberg Centre on 6 May 1999”. Nato.int. Приступљено 2010-04-28. 
  15. ^ A.R. Groom & Paul Taylor, "The United Nations system and the Kosovo crisis", p.303, in Kosovo and the Challenge of Humanitarian Intervention, eds. Albrecht Schnabel, Ramesh Chandra Thakur. (United Nations University Press, 2000)

Литература[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Политички_статус_Косова_и_Метохије&oldid=27428338”