Štip
 Pogled na Štip | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Severna Makedonija |
| Opština | Štip |
| Stanovništvo | |
| — (2002) | 43.652 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 41° 44′ 44″ S; 22° 11′ 49″ I / 41.7456509732069° S; 22.1969699496516° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 299 m |
  Štip Štip na karti Severne Makedonije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 2000 |
| Pozivni broj | 032 |
| Registarska oznaka | ST |
| Veb-sajt | stip |
Štip (mkd. Штип, je najveći grad istočnog dela Severne Makedonije i sedište istoimene opštine Štip.
U Štipu danas živi oko 40 hiljada stanovnika. To je jedan od najstarijih gradova Makedonije. Poslednjih godina grad je postao značajno visokoškolsko središte.
Prirodne odlike[uredi | uredi izvor]
Grad Štip se nalazi na u istočnom delu Severne Makedonije. Grad je na je 90 km jugoistočno od Skoplja, glavnog grada države.
Reljef: Štip se smestio u oblasti Ovče Polje, koja zapravo zauzima prostranu kotlinu oko grada. Kroz dolinu protiče reka Bregalnica. Najbliže planine gradu su Mangovica ka severu i Plačkovica ka jugoistoku.
Klima: U Štipu vlada oštriji oblik sredozemne klime. Pošto je oblast oko grada siromašna šumom, temperaturne razlike u gradu krajnje izražene. Vreli dani su često sa temperaturama iznad 40 °C, dok su zime kratke, hladne i snežne sa minimalnim temperaturama do −10 °C.
Vode: Štip je najvažniji grad na reci se Bregalnici, glavnom toku istočnog dela države i najdužoj reci koja jeu celosti na području Severne Makedonije. Reka deli grad na istočni, veći i zapadni, manji deo.
Istorija[uredi | uredi izvor]
U pisanim dokumentima Štip se prvi put pominje u 1. veku, u vreme rimskog cara Triberija, kao grad pod imenom Astibo u sastavu drevne oblasti Peonije, kada se ubraja u najznačajnije gradove ovog područja.
Tokom doseljavanja Slovena na Balkansko poluostrvo, slovensko pleme Sagudati naselilo je Bregalničku dolinu, i oni su konačno gradu dali ime Štip. Najvećim delom srednjeg veka grad je bio u posedu Vizantije. Kratko vreme, na prelomu milenijuma, bio je u Samuilovom carstvu, kasnije ga je povratila Vizantija, koja mu je ime promenila u Estipion. Deo Srbije postaje nakon osvajanja kralja Milutina 1284. godine.[1] U ratu sa Bugarskom i Vizantijom 1330, grad su nakratko zauzeli Vizantinci ali ga je kralj Stefan Dečanski iste godine vratio pod svoju vlast.[2] U 14. veku to je razvijen grad u kojem srpski velikaši podižu crkve: protosevast Hrelja manastirsku crkvu Sv. arhangela Mihaila (1332), vlastelin Jovan Probištipović crkvu ispod brda Hisara (1350), vojvoda Dimitrije crkvu Sv. Spasa (1369).[3] Mesto je 1371. godine bilo posed srpskih velikaša Dejanovića.[4] U povelji iz 1377. spominje se da gradom upravlja čelnik Stanislav.[5] Iako je Konstantin Dejanović bio osmanski vazal, to Turke nije sprečilo da 1385. godine zauzmu njegov Štip.[6] Štip se nalazio na glavnim putevima, i to je bila najvažnija raskrsnica.
Srbi u Štipu[uredi | uredi izvor]
Kada je Patrijarh srpski Arsenije Čarnojević 1682. godine krenuo u Jerusalim, da poseti "sveti grob", u selu Gramaždija bio je loš prijem. Svađali su se pred njim i svitom, stari pop i mlađi neuki i nepokorni kmetovi. Morali su svi konačiti u jednom skučenom domu. Ali stvar je sutradan "izgladio" vladika kratovski i štipski "kir" Ananije, koji je došao i doneo čast: vino, jabuke i lubenice.
Po izveštaju francuskog generala Marmona iz 1807. godine, navodi se za Štip (gradić u Turskoj carevini): "jezik srpski i turski. Distrikt sa 60 sela, 5000 muslimana, 10.000 hrišćani."[7]
Početkom 20. veka postojale su u Štipu četiri pravoslavne bogomolje, koje su po postanku bile srpske.
Crkva Sv. Arhanđela (Arhađela Mihaila) u Gornjoj Mahali opravljena je 1892-1893. godine. To je u stvari crkva srpskog cara Dušana tzv. "Glavatova crkva". Car Dušan je jednom poveljom potvrdio hrisovulju protosevastu Hrelji, kojom Hrelja svojoj zadužbini crkvi Sv. Arhađela u Štipu, beše podario neka sela.[8] Srpski pesnik Vladimir Jovanović je 1888. godine objavio u časopisu, dugu rodoljubivu pesmu posvećenu Srbima i Srpstvu o kojima peva, pod nazivom "Dobrovoljac". Tako u jednom stihu pominje Štip. "Štip na levom bregu reke Bregalnice, U Štipu je crkva Relje Krilatice".[9] Pomenuti Hrelja ili Relja je poznati srpski epski junak, o kojem se mnoge pesme spevane. Srpski kralj Milutin u jednoj svojoj gramati potvrđuje hrisovulje svojih prethodnika i predao nove metohe manastiru Hilandaru. Naređuje da njima ne može niko gospodariti osim igumana iz lavre, ili onoga koga bi taj iguman postavio "nad hramom svetoga Arhanđela u Štipu" (jer nekolicina sela pripadoše tom hramu i zajedno sa njime bejahu ustupljena lavri Hilandarskoj). Stefan Dečanski je preneo vlast nad tim selima, monahu Nikoli Dobrušutskom, kojeg će postaviti nad tim manastirom, iguman hilandarske lavre.[10]
Druga, crkva Sv. Nikole podignuta u Varoši (Varoš mahali) je nova građevina, podignuta na mestu prethodne stare. Nalazi se ispod brda Isar (Hisar), na kojem su inače ruševine "Markovog grada". To je dvor Kraljevića Marka, koji su po predanju gradili njegovi "robovi". Sestra se protivila Marku i njegovom poslu, i on je u ljutini bacio ogromnu stenu na nju, koja se nalazila u podnožju brda. Na svu sreću i bratovu radost, nije ju pogodio. To mesto zvano Ribnik, krasi pravoslavni hram posvećen Sv. Nikoli, koji je podigao štipski trgovac Todor Čeperanović.[11]
Treća, crkva Sv. Spasa (Voznesenska) nalazila se između grada Štipa i Novog sela, na gradskom groblju. To je mala, stara crkva sa uništenim zanimljivim živopisom. U starom srpskom pismu, koje je napisano u Štipu 26. marta 1388. godine, pominje se tamošnji Vaznesenjski manastir. "Gospodin Konstandin" sa njime potvrđuje dobra manastiru Vaznesenija u Štipu, koji je osnovao njegov brat Dmitar.[12]
Na kraju, četvrti hram posvećen Sv. Jovanu nalazi se izvan samog naselja, ali je tu narodni skup svakog Božića.[4]
Srpska narodna škola u Štipu je otvorena 1870. godine, da bi kasnije pod pritiskom bugarskih egzarhista bila zatvorena.[13]
U Štipu je rođen 1892. godine Jordan Stojanović, stolar koji se bavio slikarstvom. Završio je osnovnu školu u Štipu i tri razreda Trgovačke akademije u Solunu. Bio je u Prvom svetskom ratu srpski dobrovoljac, a posle rata radio kao stolarski majstor u Beogradu i Skoplju. Tamo je posećivao redovno slikarske izložbe sve dok se nije i sam okušao. Radio je motive svog zavičaja.
U Štipu je oktobra 1927. godine u atentatu poginuo brigadni general Mihailo Kovačević. Njega su ubili pripadnici bugarske terorističke organizacije "Makedonstvujušćih", pod vođstvom Bugarina, Vanča Mihajlova. Mihajlov je bio istaknuti član centralnog Makedonskog komiteta. On je organizovao atentat i snabdeo oružjem ubice koji su činili "trojku": Hipokrata Razvigorova, Iliju Milinkovića i Blagoja Kraleva. Predveče 6. oktobra sačekali su teroristi generala kod ulaznih vrata u njegov dom. Dok je pričao sa pratiocem, pripucali su iz mraka; izrešetali ga pucajući iz revolvera.[14] U Štipu je država podigla spomenik tom srpskom generalu, heroju iz Prvog svetskog rata i gradski trg nazvan njegovim imenom.[15] Dok je bio pukovnik kao komandant srpskog tzv. "Gvozdenog puka", oslobodio je novembra 1918. godine ceo Banat, do Segedina i Temišvara.
Sport klub "Obilić" je prvi fudbalski klub osnovan u Štipu, oko 1930. godine
Godine 1912. Štip se sa okolinom pripaja Kraljevini Srbiji, kasnije Jugoslaviji. Od 1991. godine grad je u sastavu Severne Makedonije.
Na ćuviku Kalenici tik iznad grada kod željezničke stanice, podignuta je 1929. godine spomen-kapela sa kosturnicom izginulim srpskim vojnicima na Bregalnici, boreći se protiv Bugara 1913. godine. Sagrađena je u vizantijskom stilu, od tesanog granita iz Madenske reke i cigle. Iznad vrata spolja je postavljena spomen-ploča sa natpisom, a iznutra na tom mestu je naslikao srpski grb. Ispod poda je kripta sa velikim mermernim sarkofagom u koji su unete kosti poginulih i na drugim poprišta. Unutra je kapela bogato dekorisana freskama i živopisom sa likovima srpskih svetaca. Prvobitni živopis u kripti rad Hegedušića iz 1926. godine je skinut (jer nije bio u duhu pravoslavne crkve), a novi je naslikao ruski slikar Bicenko.[16]
U mestu su na potezima Kalenici i Senjaku nekada bila srpska vojnička groblja, u kojima je pokopano više hiljada srpskih vojnika. Vremenom su toliko zapuštena da se tu početkom 21. veka nalaze meteorološka stanica i manje stambeno naselje. Samo dve spomen-ploče čuvaju od zaborava te humke.[17]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po podacima popisa iz 2002. Opština Štip ima 47.796 stanovnika. Grad broji 43.652 stanovnika sa pripojenim bivšim naseljem Novo Selo), sledećeg nacionalnog sastava:
Pretežna veroispovest mesnog stanovništva je pravoslavlje.
Štip danas[uredi | uredi izvor]
Danas je Štip značajno kulturno, prosvetno i privredno središte Severne Makedonije. Ima razvijenu mrežu kulturnih ustanova od kojih su najznačajnije: Muzej, Narodno pozorište, Narodna biblioteka „Goce Delčev“, Istorijski arhiv i Dom omladine. Od manastira i crkava treba pomenuti: Crkvu Svetog Arhanđela Mihaila, Crkvu Svetog Jovana Krstitelja i Crkvu Svete Nedelje.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Gradski dom kulture -
Crkva svetog Arhanđela Mihaila -
Univerzitet „Goce Delčev“ u Štipu -
Štipski narodni muzej
_5.JPG)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Blagojević 1989, str. 108–109.
- ^ Blagojević 1989, str. 146.
- ^ Blago na putevima Jugoslavije, Beograd 1983. pp. 573.
- ^ a b "Prosvetni glasnik", Beograd 1902. godine
- ^ H. Matanov, Knяžestvoto na Dragaši, Sofiя, 1997, s. 226
- ^ Fine 1994, str. 407.
- ^ "Politika", Beograd 1922. godine
- ^ "Nova iskra", Beograd 1911. godine
- ^ "Otadžbina", Beograd 1888. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 23/1868. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1926. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1868. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1927. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1927. godine
- ^ "Politika", Beograd 1929. godine
- ^ "Politika", Beograd 3. jun 2018. godine
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Blagojević, Miloš (1989). Srbija u doba Nemanjića: Od kneževine do carstva 1168-1371. Beograd: Vajat.
- Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. str. 407.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Štip • Baltalija • Brest • Vrsakovo • Goračino • Dobrošani • Dolani • Dragojevo • Edeklerci • Jamularci • Kalapetrovci • Koševo • Krivi Dol • Lakavica • Leskovica • Lipov Dol • Ljuboten • Nikoman • Novo Selo • Penuš • Piperevo • Počivalo • Puhče • Sarčijevo • Selce • Skandalci • Sofilari • Stari Karaorman • Stepanci • Suvo Grlo • Sudić • Suševo • Tanatarci • Testemelci • Toplić • Tri Češmi • Hadži Redžeplija • Hadži Sejdelija • Hadži Hamzalija • Creška • Čardaklija • Čiflik • Šašavarlija • Šopur | | |
| Više od 500 hilj. st. |
|  |
|---|---|---|
| Između 50 i 100 hilj. st. | ||
| Između 25 i 50 hilj. st. | ||
| Između 10 i 25 hilj. st. | ||
| Između 5 i 10 hilj. st. | ||
| Manje od 5 hilj. st. | ||
| ||
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
