Avion 451
 Avion 451, prvi u nizu eksperimentalnih aviona 451. | |
| Opšte | |
|---|---|
| Zemlja porekla |  FNRJ |
Avion 451 je u stvari porodica eksperimentalnih aviona konstruktora Dragoljuba Bešlina. Ukupno je izrađeno 6 različitih aviona pod oznakom 451 i raznim podoznakama.
Projektovani u vrijeme rezolucije Informbiroa i blokade Jugoslavije, bili su jedan od načina sa kojima je vrh zemlje pokušao da stvori nezavisnu vazduhoplovnu industriju, posebno za vojne svrhe.
Pošto je promjenom spoljne politike Jugoslavija dobila vojnu pomoć od SAD, avioni 451 nikad nisu ušli u proizvodnju. Umjesto toga, 1953. godine kupljeni su avioni SAD Lokid T-33 i F-84 Tanderdžet, a kasnije, 1956, Nort Ameriken F-86E i Nort Ameriken F-86D „Sejbr“. U toku 1960-ih godina, poslije poboljšanja odnosa SFRJ i SSSR, lovački avioni, tipa MiG-21 su nabavljani od Sovjetskog Saveza. Kasnije, u toku 1980-ih su kupljeni i avioni tipa MiG-29.
Razvoj prototipova 451 je nastavljen sve do ranih 1960—ih godina, jer su smatrani za rezervno rješenje opremanja ratnog vazduholovstva mlaznim avionima.
Avioni 451 su značajni i zato što su služili kao iskustvena osnova za projektiranje aviona G-2 Galeb. Takođe, 451M je bio prvi mlazni avion izrađen u Jugoslaviji, sa prvim letom 25. oktobra 1952. godine.
Krajem 1950-ih, komisija RV donosi odluku da nijedan avion serije 451 ne odgovara potrebama RV i odlučuje da se prekine dalji rad na njima. Avioni su poslije predati muzeju vazduhoplovstva.
451[uredi | uredi izvor]
Ovo je u stvari bila razvijena verzija prethodnog aviona 232. Prvi avion pod oznakom 451 je imao dva klipna motora sa pilotom u ležećem položaju. Poletio je prvi put 1950—1951. godine.
Ležeći položaj trebalo je da omogući pilotu lakše izvlačenje iz obrušavanja. Problem je bio slaba vidljivost iz kabine, posebno unatrag. Avioni 451 i 232 su ispitivani sve do sredine 1950—ih godina, pokazavši da konfiguracija zaista obezbjeđuje pilotu veću otpornost na opterećenja.[1]
451M[uredi | uredi izvor]
Krajem 1952. pojavio se modifikovani avion 451M sa mlaznim motorima i normalnom kabinom. Motori su bili malog potiska, francuski Turbomeka Palas (Turboméca Palas). Strane zemlje nisu htjele da prodaju jače mlazne motore, tada nove tehnologije. Naoružanje se sastojalo od jednog topa kalibra 20 mm i raketnih zrna. Dalji napori su bili usmjereni na to da se dobije koristan vojni avion iz ovog osnovnog tipa.[2]
Avion 451M je bio prvi jugoslovenski mlazni avion, sa prvim letom 25. oktobra 1952. godine.
S-451M Zolja[uredi | uredi izvor]
Ova verzija se pojavila 1954. Imala je aerodinamička poboljšanja, koja su uključivala produžen trup, krila na sklapanje i drukčije montirane motore Turbomeka Palas. Godine 1960. ovom verzijom je postavljen svjetski rekord za mlazne ultralake avione, sa brzinom od 500.2 km/h.
J-451MM Stršljen[uredi | uredi izvor]
Ovo je bila naoružana verzija prethodnog aviona, namijenjena za jurišna dejstva. Razlike su bile u stajnom trapu tipa tricikl, znatno jačim Turbomeka Marbore (Turboméca Marbore) motorima, i planiranom naoružanju od 2 topa kalibra 20 mm i 4 raketna zrna. Ispitivan je od 1957. godine u Vazduhoplovno-opitnom centru (VOC)[3].
S-451MM Matica[uredi | uredi izvor]
Dvosjedi avion za obuku pilota, koji je postigao svjetski brzinski rekord u kategoriji lakih mlaznih aviona od 750.34 km/h 1957. godine. Motori su bili Turbomeka Marbore. Razlikovao se od prethodnog aviona Stršljen po dodatom drugom sjedištu i proširenoj kabini.
T-451MM Stršljen 2[uredi | uredi izvor]
Ovo je bio jednosjedi akrobatski avion za obuku, izveden iz J-451MM. Turbomeka Marbore motori su korišteni i za ovu verziju[3].
Očuvani primjerci[uredi | uredi izvor]
Sačuvani primerci aviona 451, 451M, i J-451MM se nalaze u Muzeju jugoslovenskog vazduhoplovstva u Beogradu na aerodromu „Nikola Tesla“ u Surčinu.
Dimenzije i mase (451M)[uredi | uredi izvor]
- Posada: jedan pilot
- Dužina: 7.45 m
- Raspon krila: 6.78 m
- Visina: 2.32 m
- Površina krila: 8.0 m²
- Masa, prazan: 897 kg
- Masa, pun: 1350 kg
- Motori: Dva, Turbomeka Palas (Turboméca Palas 056A), 1,5 kN potiska svaki
Letne osobine (451M)[uredi | uredi izvor]
- Radijus dejstva: 300 km
- Operativni plafon: 8500 m
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Pionir 232, eksperimentalni avion s pilotom u ležećem stavu. -
Pionir 232 (bočni izgled), eksperimentalni avion s pilotom u ležećem stavu. -
Izgled kabine aviona „Pionir 232".
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Đokić, Nebojša; Predrag Miladinović (april 2004). „Eksperimentalni avion 232 Pionir i 451". Aeromagazin 57. str. 34–35. ISSN 1450-6068
- ^ Đokić, Nebojša; Predrag Miladinović (mart 2004). „Eksperimentalni laki jurišnik 451M“. Aeromagazin 56. str. 36–37. ISSN 1450-6068
- ^ a b Tirnanić, Saša (decembar 2004). "451MM „Stršljen"". Aeromagazin 64. str. 35–38. ISSN 1450-6068
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dimitrijević, Bojan (2012). Jugoslovensko ratno vazduhoplovstvo 1942-1992. Beograd: Institut za savremenu istoriju. ISBN 978-86-7403-163-6.
- Đokić, Nebojša (mart 2004). Predrag Miladinović. „Eksperimentalni laki jurišnik 451M”. Aeromagazin (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: BB Soft. 56: 36—37. ISSN 1450-6068.
- Đokić, Nebojša (april 2004). Predrag Miladinović. „Eksperimentalni avion 232 Pionir i 451”. Aeromagazin (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: BB Soft. 57: 34—35. ISSN 1450-6068.
- Tirnanić, Saša (decembar 2004). „451MM „Stršljen"”. Aeromagazin (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: BB Soft. 64: 35—38. ISSN 1450-6068.
- Rendulić, Zlatko (1996). Avioni domaće konstrukcije posle Drugog svetskog rata. Beograd: Institut Lola.
- Lekić, Mile (2007). Konstrukcija lakih aviona. Novi Sad: Lem Aeroprom. ISBN 978-86-909363-2-8.
- Janić, Čedomir; Petrović, Ognjan (2010). Vek avijacije u Srbiji 1910-2010, 225 značajnih letelica. Beograd: Aerokomunikacije. ISBN 978-86-913973-0-2.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Avion S-451M
- Avion T-451M Stršljen fotografija
- S-451, 451M & S-451MM Matica fotografije
- T-451M Stršljen, T-451MM Stršljen II fotografije
- „Ikarus 451” (na jeziku: (jezik: srpski)). Muzej JRV: www.muzejrv.mod.gov.rs. Arhivirano iz originala 20. 08. 2010. g. Pristupljeno 2. 9. 2010.