Banatsko Novo Selo je seosko naselje koje se nalazi na teritoriji grada Pančeva, u Južnobanatskom okrugu Autonomne Pokrajine Vojvodine, u Republici Srbiji. Prema konačnim rezultatima popisa stanovništva iz 2022. godine, u Banatskom Novom Selu živi 5.806 stanovnika.^[1] Nalazi se 17 km severoistočno od Pančeva i 34 km severoistočno od Beograda.

Banatsko Novo Selo formirali su 1765. godine nemački doseljenici. Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da mesto "Novasela" ima vojni status, a pripada Pančevačkom distriktu. Tu se nalazi poštanska kambijatura, a stanovništvo je izmešano, srpsko i vlaško.^[2] 1918. godine 80% stanovništva činili su Rumuni. Prema popisu iz 2002. godine Banatsko Novo Selo je imalo 7.416 stanovnika, pored toga skoro 700 stanovnika ovog mesta je imalo prebivalište u ovom mestu ali se nisu vodili kao stalni stanovnici mesta pošto su više godina u inostranstvu, većinom u Italiji i Austriji. Otprilike 70% stanovništva čine Srbi, a 25% Rumuni. U selu takođe živi mali broj Roma, oko 5%. U samom mestu postoje dve pravoslavne crkve, od kojih je jedna izgrađena 1805. godine tada zajednička srpsko-rumunska a danas rumunska pravoslavna crkva, i srpska pravoslavna crkva sazidana 1877. godine.

Banatsko Novo Selo je do 1959. godine imalo status opštine. Centar sela je zaštićen kao prostorna kulturno-istorijska celina od velikog značaja Staro jezgro Banatskog Novog Sela.

Istorija =[uredi | uredi izvor]

Banatsko Novo Selo
Banatsko Novo Selo;
	Pravoslavna crkva u selu
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobanatski
Grad	Pančevo
Stanovništvo
— 2011.	5806
— gustina	67/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 59′ 22″ S; 20° 46′ 59″ I / 44.98957° S; 20.78307° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	105 m
Površina	99,8 km2
	Banatsko Novo Selo Banatsko Novo Selo na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	26314
Pozivni broj	013
Registarska oznaka	PA

Na nemačkom: Banater Neudorf (Banater Neudorf) i Fajfertal (Pfefferthal)
1853: Neudorf (Neudorf) pominje se na karti srpskog vojvodstva Tamiškog Banata.
1854: Novo Selo (Novo Selo) pominje se u priručniku o Tamiškom Banatu
1859: Satu Nou (Satu Nou) pominje se u istoriji banatskih sela
1878: Ujfalu (Ujfalu) pominje se u almanahu na nemačkom
1882: Reva−Ujfalu (Réva-Ujfalu) pojavljuje se na nemačkoj mapi
1902: Banat Ujfalu (Bánát-Újfalu) naziv u knjizi o narodima u Mađarskoj na mađarskom jeziku
1922: Banatsko Novo Selo (Banatsko Novo Selo)

Najstarije pomene o selu, njegovo beleženje na kartama iz 18. veka, autografske beleške iz sela iz istoga veka, te najstarije stanovnike sela zabeležene u crkvenim matičnim knjigama (počevši sa 1793. godinom), te u jednom dokumentu iz 1799—1800. godine i, najzad, prve stanovnike zabeležene u službenim matičnim knjigama (opštinskim, počevši sa godinom 1895).

Razume se da Novog Sela nema u Pečkom katastigu od 1660-1666. godine, jer nije onda ni postojalo. A nema ga takođe ni u jednom popisu dištrikata, na latinskom jeziku (Conscriptio districtuum), sačinjenom u zadnjoj deceniji 17. veka (oko 1690-1700), a koji je pronađen u zbirci Marsilji (Marsigli) u Bolonji i u kome se nalazi oko 390 naselja u Banatu, od kojih 16 u pančevačkom dištriktu (među kojima, na primer, Starčevo, Nadeo, Omoljica, Brestovac, Pločica, Kovin, Deriblat-Deliblato, Vrele, Dubovac i dr.). Naravno, da Novog Sela nema ni na Mersijevoj karti od 1723. godine (tu je samo Prun i Dalova, eventualno Dolovo), ni na karti od 1761. godine (a ima Dolova i Seltoša). Tek se na Grizelinijevoj karti od 1776. godine selo pojavljuje pod nazivom Nova Sela (Nova Sela), dok su Zeldoš i „Mali polovi“ prema Dolovu dati kao nenastanjeni. Na zvaničnoj karti od 1783. godine mesto se pojavljuje kao Novoselo, a na karti atlasa Korabinskog od 1800. godine ono je trostruko obeleženo: Neudorf, Neudorf , Pfefferthal Novaszella (pripadajući, razume se, 12. pančevačkoj regimenti).

Na predlog grofa Mersija, austrijski car Karlo III odobrava 28. 06. 1719. godine statut o političkoj upravi Banata. Ceo Banat je podeljen na 13 dištrikta i više vojnih jedinica na čelu sa zemaljskom administracijom u Temišvaru. Na ovom terenu bio je bečkerečki dištrikt, s jedne, te pančevački, s druge strane, sa vrlo proređenim stanovništvom (sam Bečkerek je 1717. godine imao svega oko 100 kuća, sa oko 400 stanovnika, a grad Pančevo, iste te godine, svega 70 kuća, sa svakako još manje stanovnika u celom pančevačkom dištriktu je u tom momentu bilo svega 19 naseljenih mesta, sa svega 776 kuća). U drugom periodu, onom Vojne granice (1764—1872), civilna uprava skoro potpuno zamire (pojaviće se, u nekim formama, pred 1848. godinu i, naročito, iza toga, kada je već granica kao institucija preživela, ali bez neke naročite svrhe, jer je turska moć sve više splašnjavala). Krute vojne forme upravljanja i poluvojnički način življenja stanovništva pritiskuju ove, ipak, slobodne seljake (u poređenju sa onima iz Provincijala). Kratak period civilne vlasti (1751—1764) brzo je prošao. Rat od 1737. godine, sa novim turskim upadima u Banat i pustošenjem naselja, osećao se i u ovim krajevima, a još više austrijsko-turski rat od 1788. godine, kada su Turci upali u Pančevo i južni Banat, pa i u Novo Selo, te, među ostalima, spalili i postojeću crkvu-brvnaru (po aktu-žalbi srpskog življa mitropolitu od 1866. godine, a po sećanju rekonstruisanim događajima, ovu su zapalili „dva Rumuna“ iz sela, u dosluhu s Turcima).

Dakle, „novo selo“ postalo je od dva nešto starija sela. Naselje Zeldoš (naznačeno na nemačkim kartama i kao Soltaš), bilo da je bilo naseljeno ili ne, postojalo je od ranije. Evlija Čelebija ga u svojim putopisima navodi neposredno i kaže da „pripada Alajbegu“ (što bi značilo da je bilo nastanjeno). Inače, nešto dalje se navodi i Mala Zrepaja (pored sela kao takvog). Pomenuti turski putopisac, u nastavku teksta o Zeldošu, kaže doslovno još i ovo, što je od važnosti za stanje na ovom terenu u to doba: „Na ovoj ravnici nema kamena ni u veličini zrna od pasulja, a trava tako bujno raste da se u njoj ne vidi konjanik“ (to je rečeno 1660. godine). Neki autori, pak, ovo naselje navode kao „srpsko naselje Stari Zeldoš“. Mesto je, inače, 1776. godine, na Grizelinijevoj karti, označeno kao pustara, nenastanjeno (Soldasch prae).

Drugo naselje, u Velikoj dolini (Valea Mare), gde se i sada otkopavaju cigle i ćerpić, poznato je danas u selu samo pod ovim nazivom. Kao „Paprena dolina“ (Pfefferthal) pojavljuje se samo na karti u atlasu Korabinskog iz 1800. godine. Inače je to mesto poznato i kao „njive Ženara“ (locurile Jenarilor), po porodici koja je taj kompleks imala kasnije u posedu (u monografiji Petrovog Sela-Vladimirovca navode se, bliže ovome selu, i „bunari Ženarovih“, (locurile Jenarilor), — по истој породици). На картама је то место означено (из турског периода) као Мали Долови (негде и Мали Полови), за разлику од Великих Долова (или Циганске долине), где је настањено место Долово као такво. Већ на Гризелинијевој карти од 1776. године је то напуштено место (Мали Полови Пред). Инсистентно се на картама у послетурском периоду појављује локалитет Брун, на путу Алибунар-Панчево, ближе првом (поред неколико насеља које се појављују у троуглу Панчево-Долово-Црепаја , као Ола, Гебедаровац-Говедаровац, Веровац, Јеновац, Кословац). Тако се на Мерсијевој карти од 1723. године ово место појављује као Брун, вероватно (на немачком) „бунар“ „извор“ а на службеној (и још негде) карти од 1761. године означено је као Прун (на румунском би то била „шљива“ , мада је немачка етимологија вероватнија), те је приказано и као поштанска станица –{(Poststazion) što je verovatno i bilo. To je otprilike i sadašnji položaj sela i bar neki nagoveštaj zašto su vojne vlasti baš tu planirale „novo selo“ (veliki put, poštanska kambijatura i, eventualno, snabdevanje trupa između dva strategijski važna punkta kao što su bili Pančevo i Ali bunar).

Novog Sela nema u Pećkom katastigu od 1660—1666. godine, jer nije onda ni postojalo. A nema ga takođe ni u jednom popisu dištrikata, na latinskom jeziku (Conscriptio districtuum), sačinjenom u zadnjoj deceniji 17. veka (oko 1690-1700), a koji je pronađen u zbirci Marsilji (Marsigli) u Bolonji i u kome se nalazi oko 390 naselja u Banatu, od kojih 16 u pančevačkom dištriktu (medu kojima, na primer, Starčevo, Nadeo, Omoljica, Brestovac, Pločica, Kovin, Deriblat-Deliblato, Vrele, Dubovac i dr). Naravno, da Novog Sela nema ni na Mersijevoj karti od 1723. godine (tu je samo Prun i Dalova, eventualno Dolovo), ni na karti od 1761. godine (a ima Dolova i Seltoša). Tek se na Grizelinijevoj karti od 1776. godine selo pojavljuje pod nazivom Nova Sela (Nova Sella), dok su Zeldoš i „Mali polovi“ prema Dolovu dati kao nenastanjeni. Na zvaničnoj karti od 1783. godine mesto se pojavljuje kao Novoselo, a na karti atlasa Korabinskog od 1800. godine ono je trostruko obeleženo: Neudorf , Pfefferthal Novaszella (pripadajući 12. pančevačkoj regimenti).^[3]

Postanak i razvoj sela[uredi | uredi izvor]

Postanak sela, „novog sela“ na ovome mestu, na magistralnom i strategijski važnom putu Pančevo-Vršac-Temišvar, vezuje se neposredno za osnivanje Banatske vojne granice 1764. godine, odnosno za 1765. godinu, kada je selo, izgleda, naseljeno. To svakako nije bio spontani i svojevoljni akt meštana, već su to bili strategijski planovi Ratnog saveta bečkog dvora, odnosno Generalne komande Banatske vojne granice iz Temišvara, te 12. graničarskog puka sa sedištem u Pančevu, odnosno 9. čete istog puka čija je komanda bila u Novom Selu. Selo je, kao i u slučajevima drugih graničarskih sela koja su osnovana zajedno sa nastankom Vojne granice, striktno isplanirano, te ima kvadratni oblik; 10 ulica u jednom pravcu i drugih 10 poprečnih (sa više sporednih, „ćoravih“ ulica), sa oko 2,5 km. u dužini i isto toliko po širini. Vojne vlasti su novonastanjenim stanovnicima čak pomagale pri izradi svojih kuća, po određenim standardima (u Novom Selu se pominje neki Najman, član Komisije za kolonizaciju).

Poznata je situacija Banata pod turskom vlašću (od 1553. do 1717), sa baruštinama (tu blizu Alibunarsko-ilandžanska močvara), sa puno divljači, šuma, čestara i gustiša (turski putopisac Evlija Čelebija opisuje kovinski predeo u ovom smislu), nenastanjen, sa retkim stanovnicima, koji stanuju po zemunicama. Pančevački dištrikt je u to vreme i najmanje naseljen, sa ukupno oko dvadesetak nastanjenih mesta. Tek reorganizacija Banata pod njegovim prvim guvernerom, grofom Klaudijem Florimundom Mersijem, sa merama isušivanja močvara i prokrčavanjem pustara i drugim sanacionim merama, intenzivnom kolonizacijom i osnivanjem novih mesta, učvršćivanjem starih, znači korak napred. A osnivanje Vojne granice 1764. godine jeste dalji korak ka prosperitetu ove inače plodne ravnice. Tu uopšte nije od neke važnosti da li su u selo ili njegovu okolinu došli neku deceniju ranije ili kasnije Srbi ili Rumuni. Činjenica je da se oni 1765. godine nalaze u Novom Selu na sadašnjem mestu. Po svoj prilici da je srpsko stanovništvo ranije nastanjivalo naselje prema Dolovu, u Velikoj dolini (Valea Mare — svega se na jednoj nemačkoj karti ova označuje kao (Pfefferthal) „paprena dolina“ a u tradiciji seoske mikrotoponomastike ovaj naziv ne postoji), sa svega nekoliko desetina domova, što znači i toliko porodica. Ali su i Rumuni prisutni od samog početka, a možda i u prvobitnom naselju u Velikoj dolini (dokaz za to bila bi istovetna porodična imena u Novom Selu i Dolovu). Po svoj prilici i u drugom naselju, na suprotnoj strani, prema Crepaji, Zeldošu, a kao dokaz mogle bi biti porodice sa rumunskim imenima u Crepaji. Deoba rumunskog stanovništva sela, i to u pravoj liniji, s jedne i s druge strane velikog puta, na Gilezane (prema Zeldošu-Crepaji) i Carane (prema Dolovu-Velikoj dolini), mogao bi biti drugi argumenat u prilog rečenog.

Činjenica je i ta da vojne vlasti 1767. godine premeštaju iz Pančeva 43 rumunske porodice u Novo Selo i na taj način dalje učvršćuju ovo mesto. Iste 1767. godine u selu se navode imena tri sveštenika: Šerbana Popovića, Radula Popovića i Janje Trandafilovića, od kojih su prva dva očigledno bili poreklom Rumuni (na početku 19. veka pominje se u selu i sveštenik Sava Popović, koji ima vidnu ulogu u gradnji nove crkve 1805. godine i koji 1811. godine ostavlja i belešku na rumunskom jeziku na koricama jednog "Margarita" u crkvi, takođe na rumunskom jeziku); treći sveštenik je očigledno bio srpsko-pravoslavni, a po prezimenu, po svoj prilici, cincarsko-rumunskog porekla (istog porekla je u selu i familija Zega, vrlo ugledna i bogata, a koja se izdaje za srpsku). To je, u stvari, bilo vreme srpsko-rumunske crkvene hijerarhijske zajednice pod okriljem Karlovačke mitropolije (tu su potpadali ne samo banatski, već i erdeljski i čak i udaljeni bukovinski Rumuni), te je crkva bila zajednička, s tim što se služilo alternativno na crkvenoslovenskom za Srbe, odnosno na rumunskom za Rumune. A pošto je ova zajednica počela već na pragu XVIII veka, a i zbog sastava stanovništva u selu, ista je situacija morala biti i u prvobitnoj seoskoj crkvi, sagrađenoj od naboja i pokrivenoj šindrom već po osnivanju sela. Prisustvo dva rumunsko-pravoslavna popa Popovića (poznato ime i kod Rumuna), i trećega Save, koji ostavlja i traga o svom poreklu, govori neosporno o tome. Što je stara crkva imala za hram „velikomučenika i kralja Stefana Dečanskog” uopšte ne zbunjuje, jer je pomenuti kralj kanoniziran i proglašen za sveca srpske crkve, a u eri crkvenog zajedništva to nikome nije moglo da zasmeta. Raspre između Srba i Rumuna i težnja za odvajanjem došle su tek u narednom veku, posle 1848. godine i novog koncepta o naciji i nacionalnom). Iz tog perioda (1787) imamo na pomenutom Margaritu (v. o ovome, kao i o beleškama popa Save Popovića, odnosno srpskog popa Lazara Kneževića iz 1784. godine, više u poglavlju o kulturi) i lepu zabelešku novoseoskog žitelja Mateja Ortopana (dakle, Rumuna po narodnosti), koji je taj Margarit i kupio (za 9 forinti), za spomen svojih roditelja Barbula i Marike. Kada je 1797. godine vršen popis pravoslavnog klira zabeležena su tu tri sveštenika. Parosi, pop Živan Popović (rukop. 1757), pop Lazar Knežević (1773) i pop Petar Mihajlov (1772) služili su se srpskim i rumunskim jezikom.^[4] Interesantno da je zabeleška na crkvenoslovenskom i pominje crkveni hram istoga Stevana Dečanskog, iz iste stare crkve (hrama nove crkve, od 1805. godine, jeste Sveta Trojica, pa Duhovi — tendenciozno pisanje srpskih žitelja, u jednom dokumentu u karlovačkom Mitropolitsko-patrijaršijskom arhivu, sada SANU, iz grešne 1866. godine, kada su srpsko-rumunske raspre bile u punom jeku odvajanje rumunske crkve, pod Šagunom, iz okrilja srpske, usledilo je već 1864. godine, a u Novom Selu je završeno tek deset godina kasnije — i u kome se na sasvim pristrasan način prikazuju neka prava i primati, valja razumeti u kontekstu vremena, a nipošto bukvalno). Turska okupacija Banata (Temišvarski pašaluk) nas neposredno ne zanima. Evlija Čelebija (1611—1682), u svojim knjigama putovanja (10 tomova) govori o temišvarskom ejaletu (vilajetu), koji je, dalje, podeljen u 6 sandžakata i oko hiljadu usitnjenih feudalnih otomanskih poseda (fiefa), nazvanim zijametima, nešto kasnije ceo pašaluk (ejalet) postaje vakuf (verski posed) Mehmed paše Sokolovića. Među banatskim sandžakalima (livane) pominju se i pančevački i bečkerečki. Novo Selo je, u svakom slučaju, bilo u to doba pustara (ako je na ovom mestu, kao što kažu neki mađarski istoričari, nekada i moglo biti neko naselje, ono je bilo potpuno iščezlo).

Ratovi između Austrije i Turske vode se povremeno, sa promenljivom srećom. Petnaestogodišnji rat (1683—1699), završen Karlovačkim mirom, značio je za Austriju povratak cele Ugarske, koja je dotle bila pod turskom vlašću, ali bez Banata (prodor austrijske vojske u Srbiji i njeno povlačenje prouzrokovalo je veliku seobu Srba 1690. godine). Međutim, tek će novi pohod pod Eugenoem Savojskim (1716—1718), završen Požarevačkim mirom, značiti kraj turske vlasti u Banatu (Austrija dobija i severnu Srbiju i Olteniju, koje zadržava do Beogradskog mira 1739. godine). Banat se reorganizuje i kolonizira. Za vreme Turaka je, po svoj prilici, u Banatu, naročito u njegovim ravničarskim delovima, bilo nešto Srba, a u planinskom delu rumunskog stočarskog stanovništva (Turci su od 1641—1646. godine naselili u predelima banatskih rudnika, umesto odbeglih saskih rudara, Oltence, kao vične rudarstvu za Novo Selo je ovo od neke važnosti, jer će se od ovih, stvaranjem Vojne granice 1764. godine, jedan deo, tzv. „Carani“, nastaniti i ovde, čak je možda većina novoseoskog rumunskog življa ovog porekla).

Posle napuštanja severne Srbije i Oltenije, beogradskim mirom 1739. godine, došlo je do novog naseljavanja u Banat i Srba i novog vala Oltenaca. Kolonizacije su nastavljene i dalje. Stvaranjem Vojne granice 1764. godine, doseljeno je u Banat poprilično rumunskih porodica iz Erdelja. Ali su u kasnijim decenijama kolonizacije favorizovale u prvom redu Nemce. Bilo je čak i prisilnog iseljavanja ostalog stanovništva i evakuisanja čitavih naselja da bi se Nemcima napravilo mesta. Za nas je od posebne važnosti direktiva Ratnog saveta bečkog dvora od 19. 11. 1765. godine, u kojoj se izričito kaže da može „da se daje zemlja Srbima i Vlasima u predelima Nemačko-banatske regimente samo ako ova nije potrebna Nemcima“. Iste godine carica Marija Terezija zabranjuje dalje useljavanje Rumuna u Vojnu granicu (baš zbog forsiranog koloniziranja Nemaca — Srbi su bili izuzeti zbog ranije dobijenih, a kasnije potvrđenih, carskih privilegija). Posle poznatih bitaka kod Sente i Petrovaradina, krajem avgusta 1716. godine, austrijska vojska opseda Temišvar, a turski garnizon (od 18.000 vojnika, sa 200 topova) kapitulira 13. 10. 1716. godine. Prema prethodnom obećanju, u pregovorima pre kapitulacije temišvarskog garnizona, Turci su, pošto su ostavili ratnu opremu, oslobođeni i sprovedeni putem Temišvar-Deta-Vršac-Alibunar-Pančevo (dakle, prošli su i kroz mesto budućeg sela), te prema Borči, gde su prebačeni preko Dunava. Postavljanjem generala Mersija za komandanta i guvernera Banata, znači uvodenje vojničke vlasti ovde, sve do 1751. godine. Inače, Banat u celini ostaje, sve do 1779. godine, kao krunski posed, pod bečkom komorom, uprkos revendikacijama ugarske Dijete za jurisdikciju nad ovom pokrajinom. Međutim južni Banat, sa pojasom od nekih 70 km. od Dunava (sve do Uljme, Dobrice i Perleza) postaje 1764. godine graničnim kordonom (Banatska vojna granica) za odbranu od novih turskih upada (ova je razvojačena tek 1872. godine). To je novi režim seljaka-slobodnjaka (u Provincijalu ima grofova i spahija), sa zemljom koju obrađuju (ali nisu njeni vlasnici, sve do 1851. godine), ali su i naoružani i vrše vojne „egzercire“ , u crkvenoj porti ili drugde, ili vežbe iz gađanja, na „šiceraju“ , izvan sela. Komanda čete, sa stražom, upravlja mestom (u Novom Selu je bila stacionirana 9. Četa Nemačko-banatskog puka iz Pančeva).

Kasnije će podoficiri biti i predsednici opština. Vojne vlasti, zajedno sa crkvenim vlastima nadziru, neposredno ili preko specijalnih inspektora, rad škola „nemačkih“ (graničarskih) ili nacionalnih. U opštini je i neposredni sudski organ, komandant čete, koji drži „raporte“ o rasprama graničara. Kazne se sastoje i u fizičkim oblicima (tzv. šibe), a do 1848. godine se smrtne kazne u Granici vrše, po vojničkorn zakonu, odsecanjem glave sabljom. Porodični život graničara — da bi ih vlasti imale na okupu i lakše mobilisale, odnosno vodile bolju evidenciju odvija se u tzv. porodičnim zadrugama („kućna zajedništva“), tj. deca se nisu smela odvajati, bez posebnog odobrenja vojnih vlasti, od roditelja, tako da su domaćinstva bila vrlo brojna. Svaka je zadruga imala na uživanje, i obradu (to je opet bila prednost porodičnih zadruga), određenu „sesiju“ zemlje od 12, pa 18 i, najzad, 24. kat. jutra obradive zemlje i pašnjaka (stočarstvo je, naročito kod rumunskog življa, bilo vrlo bujno). To je bio režim u kome su delali i živeli i Novoseljani, od osnivanja sela, 1765. godine, i njegovog inokorporiranja u Vojnu granicu 1767. godine, do razvojačenja iste (1872).

Na predlog grofa Mersija, austrijski car Karlo III odobrava 28. VI 1719. godine statut o političkoj upravi Banata. Ceo Banat je podeljen na 13 dištrikta i više vojnih jedinica na čelu sa zemaljskom administracijom u Temišvaru. Na ovom terenu bio je bečkerečki dištrikt, s jedne, te pančevački, s druge strane, sa vrlo proređenim stanovništvom (sam Bečkerek je 1717. godine imao svega oko 100 kuća, sa oko 400 stanovnika, a grad Pančevo, iste te godine, svega 70 kuća, sa svakako još manje stanovnika u celom pančevačkom dištriktu je u tom momentu bilo svega 19 naseljenih mesta, sa svega 776 kuća). U drugom periodu, onom Vojne granice (1764—1872), civilna uprava skoro potpuno zamire (pojaviće se, u nekim formama, pred 848. godinu i, naročito, iza toga, kada je već granica kao institucija preživela, ali bez neke naročite svrhe, jer je turska moć sve više splašnjavala). Krute vojne forme upravljanja i poluvojnički način življenja stanovništva pritiskuju ove, ipak, slobodne seljake (u poređenju sa onima iz Provincijala). Kratak period civilne vlasti (1751—1764) brzo je prošao. Rat od 1737. godine, sa novim turskim upadima u Banat i pustošenjem naselja, osećao se i u ovim krajevima, a još više austrijsko-turski rat od 1788. godine, kada su Turci upali u Pančevo i južni Banat, pa i u Novo Selo, te, među ostalima, spalili i postojeću crkvu-brvnaru.

Inače, crkvene knjige, po nekim propisima, vode se tek posle 1789. godine, kada je objavljen (6. juna) reskript Ratnog saveta bečkog dvora, kojim se sveštenici obavezuju da uredno vode evidenciju o rođenim, venčanim i umrlim. Iste godine i karlovački mitropolit prenaša ovu naredbu podređenim mu episkopima, a ovi protoprezviterijatima, te parohijama. Već naredne (1790), najkasnije 1791. godine, nalazimo takve knjige u crkvama na ovom području. Biće da je u Novom Selu bilo ovih knjiga u crkvama i iz ranijih godina, ali su one po predanju (informacija je dobijena od mesnih sveštenika pre više decenija) uništene u ratu 1848—1849. godine (opet na osnovu usmene tradicije, ove su protokole tada spalili neki Mladen i Ferenđanu).

Inače, službene matične knjige, po opštinama, uvode se u Ugarskoj 1. oktobra 1894. godine, a ustanovljene su zakonskim članom XXXIII/ 1894. godine, odnosno naredbom ministarstva prosvete i veroispovesti br. 38633 od 24. 08. 1895. godine. Takođe su zakonskim članom XXXI/1894. godine (naredba br. 2020 od 29. 06. 1895. godine) donete uredbe o građanskom braku, te zakonskim članom XXXII/1894. godine o veroispovesti dece iz mešovitih brakova.^[5]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Prema popisu iz 2002. bilo je 7345 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 7987 stanovnika).

U naselju Banatsko Novo Selo živi 5903 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,3 godina (39,6 kod muškaraca i 43,0 kod žena). U naselju ima 2269 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,24.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima i Rumunima (prema popisu iz 2002. godine), a na poslednjem popisu, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija^[6]
Godina	Stanovnika
1869.	6.944
1910.	6.597
1948.	6.129
1953.	6.378
1961.	7.225
1971.	7.872
1981.	7.963
1991.	7.987	7.564
2002.	7.345	8.150
2022.	5.806

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[7]

Srbi	4.837	65,85%
Rumuni	2.036	27,71%
Romi	110	1,49%
Jugosloveni	94	1,27%
Crnogorci	22	0,29%
Mađari	18	0,24%
Makedonci	18	0,24%
Hrvati	15	0,20%
Slovaci	14	0,19%
Rusi	6	0,08%
Nemci	5	0,06%
Muslimani	2	0,02%
Bugari	2	0,02%
Albanci	2	0,02%
Vlasi	1	0,01%
nepoznato	91	1,23%

Stanovništvo prema polu i starosti^[8]


	m	ž
?	21	34
80+	85	132
75—79	88	158
70—74	164	257
65—69	191	229
60—64	244	290
55—59	201	226
50—54	223	228
45—49	299	258
40—44	277	258
35—39	262	218
30—34	238	256
25—29	248	221
20—24	215	208
15—19	215	233
10—14	236	229
5—9	231	166
0—4	157	149
Prosek :	39,6	43,0

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	1.663	1.717	2.002	2.154	2.233	2.285	2.269

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	407	495	397	488	234	165	47	24	5	7	3,24

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	2.971	777	1.950	170	71	3
Ženski	3.206	530	1.963	599	103	11
UKUPNO	6.177	1.307	3.913	769	174	14

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.539	583	0	3	354
Ženski	870	363	0	0	144
UKUPNO	2.409	946	0	3	498
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	19	172	119	16	99
Ženski	5	14	112	9	27
UKUPNO	24	186	231	25	126
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	7	25	39	26	23
Ženski	5	25	20	59	66
UKUPNO	12	50	59	85	89
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	26	0	0	28
Ženski	11	1	0	9
UKUPNO	37	1	0	37

Značajni ljudi[uredi | uredi izvor]

Vladimir Aleksić, pilot i lekar
prof. dr Kosta Čavoški, redovni profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, akademik Srpske akademije nauka i umetnosti
Milenko Topić, košarkaš, košarkaški trener, reprezentativac SR Jugoslavije
Mihajlo Miša Dimitrijević, atletičar, učesnik Olimpijskih igara u Helsinkiju
prof. dr Radu Flora, književnik

Reference[uredi | uredi izvor]

^ „Publikacije | Republički zavod za statistiku Srbije”. www.stat.gov.rs. Pristupljeno 2024-03-06.
^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
^ Banatsko Novo Selo: monografija 1765 – 1977.
^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.
^ „Banatsko Novo Selo 1765 – 1977. monografija”. Arhivirano iz originala 10. 11. 2014. g. Pristupljeno 14. 01. 2012.
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] „Publikacije | Republički zavod za statistiku Srbije”. www.stat.gov.rs. Pristupljeno 2024-03-06.

[2] J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.

[3] Banatsko Novo Selo: monografija 1765 – 1977.

[4] "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.

[5] „Banatsko Novo Selo 1765 – 1977. monografija”. Arhivirano iz originala 10. 11. 2014. g. Pristupljeno 14. 01. 2012.

[6] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[7] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[8] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Normativna kontrola
Međunarodne	VIAF
Državne	Izrael Sjedinjene Države