Invazija na Poljsku

Invazija na Poljsku
Deo Drugog svetskog rata
Nemački bojni brod Šlezvig-Holštajn, bombarduje Vesterplate, 1. septembar 1939.
Vreme 1. septembar — 6. oktobar 1939. Mesto Poljska Ishod odlučujuća pobeda Sila Osovine i Sovjeta; poljska teritorija podeljena između Nemačke i SSSR
Sukobljene strane
Poljska	Treći rajh SSSR Slovačka
Komandanti i vođe
Edvard Ridz-Šmigli	Fedor fon Bok (Grupa armija sever), Gerd fon Rundštet (Grupa armija jug), Mihajl Kovaljov (Beloruski front), Semjon Timošenko (Ukrajinski front), Ferdinand Čatloš (Armija Bernolak)
Žrtve i gubici
Poljska: 66.000 mrtvih 133.700 ranjenih 694.000 zarobljenih	Nemačka: 16.343 mrtvih 27.280 ranjenih 320 nestalih SSSR: 737 mrtvih i nestalih 1.125 ranjenih Slovačka: 18 mrtvih, 46 ranjenih 11 nestalih

Invazija na Poljsku (polj. Kampania wrześniowa, nem. Überfall auf Polen) snaga Vermahta od 1939. godine označila je početak Drugog svetskog rata u Evropi.

Invazija je počela 1. septembra, nedelju dana posle potpisivanja pakta Ribentrop-Molotov. Završila se 6. oktobra do kada su Nemačka i Sovjetski Savez podelili i anektirali celu Poljsku, dok je njena vojska kapitulirala. Vlada Poljske se nije predala dok je radila i u međuvremenu je otišla u izbeglištvo, zajedno sa ostacima vojske, mornarice i avijacije.

Predistorija

Posle tri uzastopne deobe Poljske u drugoj polovini XVIII veka (1772, 1793. i 1795. godine) između Rusije, Austrije i Pruske, poljska država je nestala sa karte Evrope. Ona je kao država ponovo uspostavljena tek posle Prvog svetskog rata. Prema Versajskom sporazumu 1919. godine, dobila je od Nemačke deo Zapadne i Istočne Pruske, Poznanjsku Oblast i gornji deo Šleske, a za izlazak na more obrazovan je Koridor kroz Prusku i Pomeraniju. Dancig (Gdanjsk) na granici između Koridora i Istočne Pruske proglašen je za Slobodan grad Dancing pod nadzorom Društva naroda.

U prvim godinama posle Prvog svetskog rata, u spoljnoj politici Poljska se naslanjala na zapadne sile, naročito Francusku, da bi se kasnije, kada je do izražaja došla „pukovnička liga“, sa pukovnikom Bekom kao ministrom spoljnih poslova, orijentisala prema Nemačkoj, te je tako bila izložena ekonomskom i političkom uticaju nacističke Nemačke. Iako je više godina vodila kampanju protiv Poljske zbog Koridora, Nemačka je, posle dolaska Hitlera na vlast, zaključila sa njom 1934. godine Pakt o nenapadanju. Hitler je 30. januara 1937. pred Rajhstagom ponovo izjavio da će Pakt o nenapadanju olakšati odnose između dve zemlje. Dok se Poljska na taj način uspavljivala lažnom bezbednošću, Nemačka se za to vreme spremala da anektira Austriju i uništi Čehoslovačku. Poljska nije uvidela predstojeću opasnost, niti značaj podele Čehoslovačke, već je taj postupak Nemačke prihvatila, pa čak i favorizovala. Međutim, Hitler je nameravao da se okrene protiv Poljske čim izvrši okupaciju Čehoslovačke. On je 24. novembra izdao direktivu Vrhovnoj komandi da izvrši pripreme za iznenadnu okupaciju slobodnog grada Danciga. Da bi se pak Poljska i dalje zadržala u uverenju da joj ne preti nikakva opasnost od Nemačke, Hitler je 30. januara 1939. u Rajhstagu izjavio da je u burnim mesecima prošle godine prijateljstvo Nemačke i Poljske bilo jedan od faktora koji su ulili poverenje u stabilnost političkog života Evrope, a nekoliko dana pre toga Ribentrop je u Varšavi rekao da Nemačka i Poljska mogu očekivati budućnost sa potpunim poverenjem, zasnovanim na slobodnoj bazi uzajamnih odnosa.

Posle uspostavljanja protektorata nad Češkom i Moravskom, zaključenja nemačko-slovačkog ugovora, povratka Memela Rajhu i sklapanja trgovinskog ugovora i bliskih ekonomskih odnosa sa Litvanijom, Nemačka je u martu 1939. stvarno obuhvatila Poljsku sa severa, zapada i juga te je odmah postavila na dnevni red i poljsko pitanje.

Krajem aprila 1939. Nemačka je počela da optužuje Poljsku zbog odbijanja nemačkih ponuda koje su se odnosile na rešenje pitanja Danciga i Koridora. Izgovarajući se neprijateljskim držanjem Velike Britanije i Francuske (koje su u martu dale garantije Poljskoj), kao i Poljske, Hitler je 28. aprila 1939. odbacio nemačko-britanski pomorski sporazum i nemačko-poljski pakt o nenapadanju. On je tada izjavio da Poljska, pod uticajem strane propagande, želi da mobiliše svoje snage, iako joj sa nemačke strane ne preti nikakva opasnost. Međutim, i ova izjava Hitlera, kao i sve ostale njegove izjave, bila je lažna, jer je on već 23. maja 1939, na konferenciji sa najvišim vojnim rukovodiocima, saopštio svoju odluku o napadu na Poljsku. On je tada naglasio da ta odluka nije doneta zbog toga što nije postignut sporazum u pogledu Danciga, nego zato što je okupacija Poljske potrebna za proširenje nemačkog životnog prostora i za snabdevanje Nemačke potrebnim sirovinama. To je, po njegovom mišljenju, najpogodniji momenat za napad na Poljsku, jer se ona nalazi u situaciji kakvu Nemačka može samo poželeti.

Molotov potpisuje sporazum, iza njega je Ribentrop i Josif Staljin

Glavni članak: Sporazum Ribentrop—Molotov

A kad su Nemci zaključili Pakt o nenapadanju sa Sovjetskim Savezom i time privremeno izbegli opasnost jednovremenog vođenja rata na više frontova, Hitler više nije čekao rezultate pregovora oko Danciga i Koridora već je naredio da 1. septembra 1939. nemačke oružane snage izvrše napad na Poljsku.

Poljska nije imala nekih značajnijih prirodnih linija za odbranu, izuzev Karpate na južnoj granici i reke Narev, Vislu i San u unutrašnjosti zemlje. Prolazni samo na izvesnim prevojima, Karpati su se s juga mogli lako braniti. Od njih se u pravcu Krakova i ka Lublinu pruža brdovito zemljište koje prelazi u visoravan Galicije; kao dosta komunikativna i prolazna ova teritorija je podesna i za operacije motomehanizovanih i oklopnih snaga. Severno od pomenute teritorije, od Poznanja ka Varšavi i dalje na istok do Pripjetskih Močvara (Poljesje), pruža se prostrana srednja poljska ravnica, najvažniji i najveći deo Poljske, sa dobrim putevima i razvijenom železničkom mrežom, i pogodnim uslovima za izvođenje operacija. Ta ravnica prelazi na severu u brdoviti pojas neznatne visine, koji se od nemačke Pomeranije proteže ka Istočnoj Pruskoj, Litvaniji i Belorusiji. U Koridoru, nisko brdovito zemljište zapadno od Gdinje predstavlja izvesnu prirodnu prepreku nadiranju pravcem sever — jug ili istok — zapad.

Pripjetske Močvare u istočnoj Poljskoj znatno otežavaju izvođenje operacija, naročito pri lošem vremenu. Basen Visle, čija površina iznosi blizu 200 000 km², predstavlja kolevku poljskog naroda i osnovicu poljske države. Ta zona u kojoj se stiču mnogi putevi ima veliki strategijski i ekonomski značaj.

Poljskoj je pretila najveća opasnost iz Istočne Pruske, koja je Koridorom bila odvojena od ostale teritorije Rajha. Istina, u slučaju jedne snažne koncentrične poljske ofanzive, Istočna Pruska mogla bi se brzo osvojiti, jer bi za prvo vreme mogla računati samo na nekoliko sopstvenih divizija, pošto je sa Rajhom bila u vezi jedino preko mora. Međutim, ako bi Nemci svojom ofanzivom brzo presekli Koridor i prebacili trupe u Istočnu Prusku, ili ako bi tamo morskim putem uputili snage još pre početka rata, onda bi ta oblast poslužila kao baza odakle bi nemačke snage mogle obuhvatiti poljske položaje istočno od reke Visle. Za Poljsku bi ovo bilo utoliko opasnije što je teritorija Istočne Pruske bila blizu Varšave. Strategijsko-geografski položaj Poljske još više se pogoršao u martu 1939, kada je Slovačka proglasila nezavisnost i prišla Nemačkoj, jer je Poljska tada bila obuhvaćena i sa južne strane.

Danciško pitanje, pored političkog, imalo je i strategijski značaj. Poljska nije smela dozvoliti da Nemačka zauzme slobodnu teritoriju ovoga grada, jer bi time i Gdinja bila onemogućena kao poljska pomorska baza. Zato Poljaci, s obzirom na osnovne potrebe odbrane zemlje, nisu hteli da pristanu na promenu statuta slobodnog grada Danciga. Međutim, odbrana Koridora, a time i Danciga, bila je veoma teška — ne samo zbog njegovog uzanog prostranstva, nego naročito zbog izloženosti njegovih bokova udaru iz Pomeranije i Istočne Pruske. S druge strane, zapadni deo Poljske, najbogatiji i industrijski najrazvijeniji, bio je znatno izložen širokom obuhvatu, tako da su trupe nemačkog Rajha već unapred bile u povoljnijim uslovima.

Nemačke snage pred invaziju

Suprotno ustaljenom mišljenju, Nemačka u vreme izbijanja rata za njega nije bila spremna, odnosno, po objektivnim kriterijumima, bila je u mnogo inferiornijem odnosu u poređenju s početkom Prvog svetskog rata. S druge strane je u kvalitativnom smislu bila u velikoj prednosti u odnosu na svoje protivnike.

To se možda najbolje održavalo u kopnenoj vojsci - Vermahtu. Iako je ponovno naoružavanje van versajskih okvira otpočelo još godine 1933. Nemačka je još uvek zaostajala za zapadnim silama po pitanju moderne opreme, pogotovo tenkova. S druge strane, u razdoblju kada se držala versajskih kriterijuma, Nemačka je smela da ima malu profesionalnu vojsku, što je dovelo do rigorozne selekcije i filtracije najsposobnijih kadrova koji će posle biti srž Hitlerove vojne mašine.

Luftvafe

Drugi važan faktor u korist Nemaca bila je sklonost novim idejama kao i nastojanje da se izbegnu greške koje su dovele do poraza u prethodnom ratu. Nemački vojni stratezi na čelu s generalom Hansom fon Sektom su još krajem dvadesetih, uzimajući u obzir nemački nedostatak nafte i drugih strateških sirovina, zaključili kako se pobeda u budućem ratu može izvojevati jedino brzim udarom, pri čemu bi se koristile novorazvijene forme oružja kao što su tenkovi, mehanizovane jedinice i avijacija. Ta se doktrina nazvala blickrig, odnosno munjeviti rat, te je na početku predstavljala gotovo siguran recept za nemačke vojne uspehe. S druge strane, Nemačka ipak nije bila u stanju u potpunosti iskoristiti njene mogućnosti, pre svega zbog nedovoljnog broja modernih prevoznih sredstava, što će se iskazati u kasnijim fazama rata.

Blickrig je bitno uticao i na razvoj Luftvafea, nemačkog ratnog vazduhoplovstva koje je u roku od samo nekoliko godina postalo jedna od najimpresivnijih oružanih formacija na svetu - kako brojem, tako i izvežbanošću ljudstva. Nemci su tridesetih godina razvili moderne tipove lovačkih i bombarderskih aviona kojima su bili u stanju stvoriti vazdušnu nadmoć nad većinom protivnika. Ali, s druge strane, većina tih aviona su bili uglavnom na neposrednu podršku kopnenim snagama, te su se vrlo brzo iskazali ne baš tako efikasni u drugim ulogama.

Krigsmarine ili ratna mornarica je bila najslabiji vid nemačkih oružanih snaga zbog versajskih ograničenja koja su je bila svela na gotovo simboličku oružanu formaciju. Ona su ukinuta tek 1930-ih godina kada je već bilo kasno da novi brodovi u gradnji bitno utiču na tok ratnih operacija. Nemačka slabost na moru odraziće se već na samom početku.

Incident kod radio stanice Glajvic

Glavni članak: Incident u Glajvicu

Tok invazije

Tok invazije

Pre izbijanja neprijateljstava, Poljska je većinu vojske koncentrisala na granicama, nastojeći da demonstrira volju za otporom, odnosno da krene u protivofanzivu ako se ukaže prilika. Time je, s obzirom na poljski geostrateški položaj, Nemcima omogućena prilika da na samom početku izvedu seriju obuhvatnim manevara kojima će poljske snage biti odsečene od svoje pozadine i počesno prisiljene na predaju.

Nemački bojni brod Šlezvig-Holštajn, bombarduje Vesterplate, 1. septembar 1939

Dan posle incidenta kod Glajvica, nemačke trupe su bez objave rata napale Poljsku sa severa, juga i zapada. Prvi napad odigrao se 1. septembra 1939. u 4:45 ujutru, kada je nemački bojni brod Šlezvig-Holštajn počeo da bombarduje poljski garnizon na poluostrvu Vesterplate. Garnizon od 180 poljskih vojnika je 7 dana odolevao napadu.

Sve nade Poljaka da će se uspeti odbraniti su vrlo brzo raspršene iz dva razloga - Nemci su, koristeći tehnike blickriga, u potpunosti iznenadili Poljake brzinom svog napredovanja, a francuska ofanziva u Sarskoj oblasti, koja je trebalo da rastereti Poljake, odmah je zaustavljena.

Posle poraza poljskih snaga u bici na Bzuri sredinom septembra, nemačke trupe su zauzele zapadnu Poljsku i stekle odlučujuću inicijativu. Poljske trupe su se povukle na jugozapad planirajući dugotrajni otpor na Rumunskog koridora, gde bi im u pomoć pritekle Francuska i Velika Britanija.

Dana 3. septembra 1939. Francuska i Ujedinjeno Kraljevstvo su objavili rat Nemačkoj, pošto su se ugovorom obavezale da će štititi Poljsku. Njihove vojne aktivnosti su bile minimalne i nisu Poljskoj donele nikakvo stvarno vojno olakšanje.

Po tajnom nemačko-ruskom ugovoru o nenapadanju od 24. avgusta 1939, snage Crvene armije su 17. septembra ušle u istočnu Poljsku i bez nekog većeg otpora izbio na unapred dogovorenu demarkacionu liniju koja manje-više odgovara današnjoj poljskoj granici.. Ovim su Poljski odbrambeni planovi potpuno osujećeni. Suočena sa dva fronta, poljska vlada je naredila hitnu evakuaciju svih svojih trupa u neutralnu Rumuniju.

Deo poljske vojske je izbegao u Rumuniju, odakle će preći na Zapad, dok je ostatak zarobljen do početka oktobra. Istočni deo Poljske anektirao je SSSR, a zapadni postao deo tzv. Generalnog guvernmana u sastavu Trećeg rajha.

Granične bitke (1. - 3. septembra)

1. septembra 1939

Nemačko ratno vazduhoplovstvo je 1. septembra u 4,45 časova, iznenada, bez objave rata, napalo Poljsku, bombardujući mnoga mesta, naročito u severnom, zapadnom i centralnom delu zemlje. Neprekidni vazdušni napadi bili su usmereni naročito na poljske aerodrome, fabrike naoružanja, veze i saobraćaj, radi sprečavanja mobilizacije i koncentracije trupa i izolovanja poljskih armija na graničnom frontu. Nemačko vazduhoplovstvo je već posle dva dana potpuno ovladalo nebom i uništilo preko polovinu poljskih aviona, tako da je moglo da se potpuno angažuje za podršku sopstvenih kopnenih snaga.

Poljski vojnici koji brane utvrđenja u Mlava, rekonstrukcija bitke 2012. godine

Dana 1. septembra u 5 časova, nemačke kopnene snage su prešle u opšti napad na frontu od Istočne Pruske do Slovačke, upućujući svoje glavne udare u pravcu Mlave, protiv Koridora, na gornju Vartu i na poljsku Šlesku. Glavne snage 3. nemačke armije izvršile su napad pravcem prema Mlavi i Hoželju, na spoj Modlinske armije i Narevske grupe, ali je ovaj napad odbijen, uz velike gubitke tenkova zbog poljske protivtenkovske vatre iz utvrđenja u rejonu Mlave; međutim, poljske konjičke jedinice bile su popustile, pa su Nemci zauzeli Hoželje. U toku 2. i 3. septembra Nemci su uspeli da zauzmu i Mlavu, da unište 8. poljsku diviziju i da istočno od Mlave zabiju dubok klin skoro do Nareva, nailazeći samo na slabiji otpor.

Nemački oklopni automobil Sd.Kfz. 221 u toku invazije na Poljsku 1939.

Napad na oblast Koridora izvršila je 4. nemačka armija iz Pomeranije, uz sadejstvo desnokrilnog (21.) korpusa 3. armije iz Istočne Pruske. Posle teških borbi od 1.—3. septembra, Nemci su presekli Koridor i uništili 9. i 27. poljsku diviziju i jednu konjičku brigadu, koja je vršila konjičke juriše na nemačke tenkove. Pošto su se poljske trupe povukle na kanal kod Bidgošća i prema gradu Torunju, Nemci su uspostavili vezu između Pomeranije i Istočne Pruske.

Na odseku gornje Varte, 8. i 10. nemačka armija izvršile su napad na Lođsku armiju i na desno krilo Krakovske armije, usmeravajući glavni udar u pravcu Radomska i Čenstohove. 1. septembra oko podne, 4. oklopna divizija prešla je Vartu preko neoštećenih mostova, dok su na ostalom delu fronta Lođske armije postignuti samo lokalni uspesi u pravcu Vjelunja. I pored teških borbi u toku 2. septembra, Poljaci su pružili jak otpor u utvrđenjima oko Čenstohove i uspeli da održe svoje položaje sve do predveče, kada je popustila desnokrilna (10.) divizija Lođske armije ispred Sjerađa, koja se, posle teških gubitaka, povukla ka predgrađu ove varoši. Zbog toga se u toku noći 2./3. septembra morala povući i cela armija, tako da je uskoro prekinuta veza između ove armije i Krakovske armije, pošto je dotle bila potučena i odbačena prema Čenstohovi i njena desnokrilna — 7. divizija.

Poljska pešadija u napadu

Pošto je 4. nemačka oklopna divizija 3. septembra zauzela Radomsko i Kamjenjsk i ugrozila pravac ka Pjotrkovu, komandant Lođske armije je na brzinu postavio jedan slabiji zastor ispred Pjotrkova, a iz bojazni od obuhvata grada Lođa s juga, počeo je da priprema zalamanje svoje armije između r. Varte i r. Vidavke, frontom prema jugozapadu, i između r. Vidavke i r. Pilice, frontom prema jugu. On je na taj način želeo da osigura vezu svoga levog krila sa Pruskom armijom pošto je ono visilo u vazduhu posle prekida spoja sa Krakovskom armijom. Na desnom krilu, 14. nemačka armija izvršila je jednovremen napad iz Slovačke, Moravske i Šleske, s ciljem da okruži i uništi Krakovsku armiju i obezbedi zauzimanje šleskog ugljenog basena. Ona je u toku prvog dana izbila u visinu Katovica, približila se Živjecu i Habuvki i uklinila se (5. oklopna divizija) u pravcu Pščina.

7TP u toku invazije na Poljsku 1939.

Sledećeg dana, 2. septembra, trupe 14. armije ovladale su linijom Skočov — Zivjec — Rabka, dok se Krakovska armija, posle teških borbi, povukla na liniju Zavjerće— Žombkovica — r. Sola — Ljimanova. Komandant armije tražio je odobrenje od poljske Vrhovne komande da se sa armijom povuče oko 180 km na istok, na položaje r. Nida — r. Dunajec, pošto je smatrao da je armija ugrožena usled prodora 5. nemačke oklopne divizije, tim pre što je već bio utrošio skoro sve svoje rezerve. Iako je Vrhovni komandant najpre energično odbio ovaj predlog, on ga je na kraju prihvatio, tako da se Krakovska armija 3. septembra počela povlačiti na nove položaje na pomenutoj liniji. Nemci su uspeli da pređu r. Solu, da zauzmu Skočov, Bjalu, Mišljenice i Ljimanovu i da upute brze jedinice da gone Poljake.

Kao što se vidi, Nemci su za prva tri dana rata postigli odlučujuće uspehe kod Mlave, u Koridoru, kod Čenstohove i u Šleskoj. Blagodareći svojoj znatnoj nadmoćnosti i podršci vazduhoplovstva, oni su uspeli da slome i potisnu iznenađene poljske snage, koje su dotada bile prikupljene na graničnom frontu.

Operacije zapadno od Visle (4. - 17. septembra)

Posle postignutih uspeha u graničnim bitkama, Nemci su sledećih dana nastavili operacije u cilju daljeg probijanja fronta i uništenja poljskih armija zapadno od Visle. Oni su na levom krilu, od 4.—6. septembra, uspeli da skoro bez otpora forsiraju Narev kod Rozana i da time odvoje Modlinsku armiju od Grodnovske i Narevske grupe. Njihove trupe na ovom krilu pojačane su 19. oklopnim korpusom (3. i 10. oklopna i 2. i 20. motorizovana divizija) generala Guderijana, koji je iz sastava 4. armije prebačen preko Istočne Pruske na levo krilo 3. armije i otpočeo pripreme za direktno ugrožavanje velike rokadne linije Varšava - Bjalistok - Vilna. 4. armija je nastupala ka Varšavi obema obalama Visle, a 8. armija prema istoku, s tim što je njen 10. korpus obrazovao front prema severu. Pošto se na taj način stvarala praznina prema severnom boku Južne grupe armija, formiran je jedan odred od graničnih jedinica, jednog puka 62. pešadijske divizije i delova 252. pešadijske divizije, sa zadatkom da popuni tu prazninu i da obezbedi Južnu grupu armija od dejstva Poznanjske armije koja dotle još nije bila jače angažovana.

Adolf Hitler u Poljskoj

Nemačka 10. armija iskoristila je uspeh kod Čenstohove i kroz nastalu brešu između Lođske i Krakovske armije hitno uputila oklopne i brze jedinice ka području Pjotrkova i Tomašova Ravskog, a zatim opštim pravcem ka Varšavi. Za zatvaranje ove breše Poljaci su angažovali svoju Prusku armiju iz strategijske rezerve, ali po delovima, tako da ona nije postigla željeni rezultat, jer su tri njene divizije (19, 29, 12) bile potučene i rasturene, dok je nemačka 4. oklopna divizija, iz sastava 10. armije, 5. septembra zauzela Pjotrkov, a sutradan Tomašov Ravski. Bitkom kod Pjotrkova 10. armija je uspela da otvori varšavski put: Pjotrkov - Rava Mazovjecka i da uništi znatan deo rezervi poljske Vrhovne komande.

U bici kod Lođa od 4.—6. septembra, u kombinaciji sa operacijom kod Pjotrkova, 8. i 10. armija usmerile su svoj glavni udar na spoj između Poznanjske i Lođske armije i na južni deo borbenog poretka Lođske armije, dok su motorizovane jedinice vršile obuhvat s juga u pravcu Lođa.

TKS (sa ranjenim vozačem) u toku invazije na Poljsku 1939.

Lođska armija je bila na položajima istočno od Varte i Vidavke. Nemci su 5. septembra likvidirali jedan njen mostobran kod Sjerađa, uništili poljsku 10. diviziju, prešli preko Varte i Vidavke i snažnim i brzim napadima prinudili Poljake na povlačenje ka Lođu. Komandant Lođske armije uzalud je po- kušao da izvrši protivnapad sa 2. divizijom iz armijske rezerve. Pošto se oko podne toga dana južno od Lođa pojavila 1. oklopna divizija, iz sastava 10. armije, Poljaci su se povukli na liniju Ruda Pabjanička - Tušinj, radi neposredne odbrane Lođa. Prema naređenju Vrhovne komande, Lođska armija se sledećeg dana imala povući na Goru Kalvarju, južno od Varšave, i prebaciti preko Visle. Međutim, njeno povlačenje je počelo otkrivati pozadinu i komunikacije Poznanjske i Pomeranske armije, čiji je položaj bio utoliko teži što je 8. armija, prodorom u pravcu srednje Visle, i uz sadejstvo 4. armije, pretila da ih odseče od ostalih poljskih snaga.

Pancer I u toku invazije na Poljsku 1939.

Na desnom krilu, 14. nemačka armija je 4. septembra, u rejonu Starog i Novog Sonča i nešto severnije, napadala desno krilo Karpatske armije, pravcem između Novog Sonča i Zakljičina. Pošto je bila obuhvaćena, Karpatska armija se morala povući na liniju Bobova - Gribov, a potom u pravcu r. Visloke, tako da je otkriven južni bok Krakovske armije koja se nalazila zapadno od grada Krakova: odakle se imala povući na r. Nidu i Dunajec.

Povlačenje Krakovske armije izvršeno je bez većih borbi, sem na južnom armijskom krilu, čiji je pravac odstupanja bio ugrožen nernačkim prodorom kod Zakljičina. Ona je 6. septembra bila na Nidi i Dunajecu, bez veze sa Karpatskom armijom i znatno ugrožena na svome južnom krilu prodorom Nemaca ka Tarnovu, koji je zauzet 7. septembra. Na taj način, 14. nemačka armija je od 4.—6. septembra zauzela celu oblast poljske Šleske i grad Krakov i onemogućila Poljacima organizovanje odbrambenog fronta na r. Dunajecu. Međutim, i pored postignutih uspeha, situacija na severnom boku Južne grupe armija još uvek nije bila sasvim povoljna usled mogućeg dejstva Poznanjske armije, te su iz rezerve ove grupe armija poslate još dve divizije radi ojačanja levog krila 8. armije.

Posle izvršenih nemačkih proboja od 4.—6. septembra, nastala je teška situacija za poljske snage zapadno od Visle. Nemački tenkovi bili su na 100 km od Varšave. Pruska i Lođska armija bile su potučene, organizacija odbrane na Dunajecu onemogućena, a Narev se na znatnom delu nalazio pod kontrolom Nemaca. Stanje Poznanjske i Pomeranske armije bilo je povoljnije, ali su i njima bile ugrožene odstupnice i komunikacije.

Pancer IV u toku invazije na Poljsku 1939.

Posle prijema izveštaja o takvom stanju svojih armija, Vrhovni komandant poljske vojske, 6. septembra uveče, izdao je naređenje: da komandant Narevske grupe prikupi kod Rozana snage koje su bile razbijene; da Modlinska armija drži liniju Bug - Narev - Visla; da se Pomeranska i Poznanjska armija povuku što je moguće brže prema Varšavi (ali im nije odredio ni pravce ni mostove za prelaz preko Visle); Pruska armija je takođe imala da se povuče preko Pilice i Visle, između utoka r. Pilice i Anapola; dok je Karpatska armija, pošto u svoj sastav primi trupe Krakovske armije koje se nalaze na desnoj obali Visle, imala da organizuje odbranu na Dunajecu i Karpatima. On je posle toga, noću 6./7. septembra, otišao u Brest Litovsk, kamo je prethodne noći otišla i Vrhovna ko- manda, tako da je zbog toga nastala još veća teškoća u održavanju veza sa armijama.

Junkers Ju 87 u toku invazije na Poljsku 1939.

Posle proboja poljskog fronta, Nemci su preduzeli strategijsku eksploataciju svojih uspeha. Pošto je vreme bilo lepo i suvo, nemačke brze jedinice, snažno potpomognute vazduhoplovstvom, lako su nastupale i van puteva, izvodeći smele obuhvatne manevre s ciljem da najvećem broju poljskih divizija spreče prebacivanje istočno od Visle, dok su oklopne i motorizovane jedinice 10. i 14. armije preduzele manevar radi okruženja i uništenja Krakovske i Pruske armije.

Posle 6. septembra Krakovska armija je imala samo 22, 23. i 55. pešadijsku diviziju i 1 konjičku brigadu, pošto su njene ostale jedinice ušle u sastav Karpatske armije. Ona je 7. septembra na r. Nidi bila u dodiru sa istaknutim brzim nemačkim delovima, a predveče je pristigla i nemačka pešadija. Nemci su gonili Krakovsku armiju u tri kolone: desna pravcem Krakov - Opatovjec, srednja pravcem Mjehov — Busk i leva pravcem Ravka — Hmjeljnik — Sandomjež. Već 7. septembra uveče, nemački laki delovi leve kolone izbili su kod Stašuva oko 40 km istočno od Nide. Zbog toga je Krakovskoj armiji naređeno da se povuče na istočnu obalu Visle, koju je imala preći kod Baranova. Pod veoma jakim nemačkim pritiskom, Krakovska armija se, noćnim marševima, uz veoma teške borbe povlačila ka Visli. Međutim, pošto su se jedinice nemačke srednje kolone, u svome nastupanju, pojavile kod Buska i pretile da joj preseku odstupnicu, ona je organizovala jak otpor južno od Osijeka, da bi se dobilo vremena za izradu mosta na Visli. Iako su Nemci snažno bombardovali most iz vazduha, poljske jedinice su ipak 12. septembra uspele da pređu Vislu, sem jedne konjičke brigade: ona je bila odbačena ka severoistoku i tek je posle teškog povlačenja prešla Vislu kod Anapola. Krakovska armija se 13. septembra nalazila u račvi Visle i Sana u dosta dobrom stanju, iako je bila izgubila znatan deo opreme, i spremala se da organizuje odbranu na r. San.

Poljski vojnici zarobljeni od Nemaca

3, 19. i 29. pešadijska divizija, iz sastava Pruske armije, nalazile su se na prostoru Radom - Konjskje - Kjeljce, dok su ostale jedinice ove grupe bile rasturene posle poraza kod Pjotrkova i Tomašova Ravskog, tako da su, posle uzaludnih pokušaja da se prebace preko Visle, 9. septembra položile oružje i kapitulirale. Da bi uništili i ove preostale jedinice Pruske armije, Nemci su 8. septembra uputili jedan laki korpus preko Kjeljca na Skažisko i Iljzu, jedan motorizovani korpus u pravcu Radom — Kozjenice i 5. oklopnu diviziju, iz sastava 14. armije, levom obalom Visle na Zvolen. (Ova divizija je kasnije upućena na r. San.). Iako je komandant poljskih snaga noću 6./7. septembra izdao naređenje za hitno povlačenje preko Visle, kod Pulavija i Demblina povlačenje je počelo tek uveče 7. septembra, pošto je naređenje kasno stiglo do jedinica. Kako je do Visle trebalo stići u tri noćna marša, a Nemci su već 8. septembra uspeli da preseku odstupnicu poljskim trupama, nastale su teške borbe u kojima su Poljaci poraženi, jer su nemačke jedinice ubrzo pojačane artiljerijom. Sutradan je naređeno jedinicama Pruske armije da odstupaju ka istoku kako mogu, te je nastalo opšte rasulo. Pruska armija je uništena, a spaslo se jedva oko 3 000 ljudi, bez spreme i materijala.

Nemačka kod Varšave

Posle uništenja Pruske armije, 1. i 4. oklopna divizija 10. armije hitno su upućene opštim pravcem ka Varšavi i Gori Kalvarji, da preseku odstupnicu Lođskoj armiji. 8. septembra 1. oklopna divizija stigla je do južnih predgrađa Varšave, ali bez podrške pešadije nije mogla da se probije u varoš; 4. oklopna divizija je zauzela Goru Kalvarju i obrazovala dva mostobrana na desnoj obali Visle. Iza oklopnih jedinica, usiljenim marševima, hitale su ka Varšavi 18. i 19. pešadijska divizija da bi pružile podršku prilikom zauzimanja grada.

Bombardovanje Varšave

Za to vreme Lođska armija branila je Lođ na liniji Konstatinov - Ruda Pabjanička - Tušinj u neposrednoj blizini grada. Pošto se pritisak Nemaca naročito ispoljio sa pravca Ujazda, ova armija se noću 7./8. povukla istočno od Lođa, u koji su Nemci odmah ušli. Dalje povlačenje ka Gori Kalvarji bilo je nemoguće, te su jedinice upućene ka Varšavi. Međutim, 1. oklopna divizija presrela je jedinice Lođske armije kod Pruškova i prinudila ih da promene pravac odstupanja i krenu ka Modlinu, kroz Kampinosku Šumu. Pošto Nemci na ovom području nisu imali veće jedinice, Lođska armija je uspela da se pod jakim borbama prebaci preko Visle, tako da se 13. septembra uveče nalazila na području Modlina. Iako je borbena vrednost njenih jedinica, posle teških borbi u toku sedmodnevnog odstupanja, bila znatno umanjena, ona je ipak predstavljala solidan oslonac za stvaranje odbrane duž rečne linije.

Pomeranska i Poznanjska armija, koje su se još nalazile na levoj obali Visle i koje su činile najvažniju grupu poljske vojske, imale su se povući na Vislu, radi organizovanja novog odbrambenog fronta. Posle bitke u Koridoru, Pomeranska armija, koja se 6. septembra nalazila u visini Bidgošća, a jednim delom na desnoj obali Visle, na liniji Golub - Torunj, otpočela je noću 6./7. septembra povlačenje, s namerom da 9. septembra izbije na liniju Vloclavek - Bžesć Kujavski - Izbica, a potom da nastavi odstupanje ka Varšavi; dok se Poznanjska armija 8. septembra prikupila na području Kutna, sa isturenim obezbeđenjem prema r. Varti.

Kako je odstupnica ovih armija bila dosta ugrožena dubokim prodorom nemačke 8. armije ka Lođu, komandant Poznanjske armije podneo je predlog Vrhovnoj komandi da sa svojom armijom izvrši jedan protivudar ka jugu, a potom da se povuče na istok. Vrhovna komanda je najpre ovaj predlog odbila, a potom ga odobrila, s tim da nameravanu operaciju izvrše Pomeranska i Poznanjska armija, počev od 10. septembra. Međutim, situacija armija u pogledu odstupanja znatno se pogoršala za vreme od 6.—10. septembra, jer su nemačke oklopne jedinice izbile u oblast Varšave. 4. armija je nastupala obema obalama Visle ka liniji Plock - Kolo, a 8. armija ka prostoru Kolo — Lođ, sa izvesnim divizijama prema Ozorkovu i Glovnu. To znači da su 4, 14, 15, 16, 17, 25, 26. i 27. divizija i tri konjičke brigade iz Pomeranske i Poznanjske armije i neki ostaci razbijenih divizija Lođske armije bili obuhvaćeni sa svih strana na širem prostoru Kutna.

Napad poljske konjice pod Kutno (Bitka na Bzuri)

Napad poljske udarne grupe od 5 divizija (4, 14, 16, 17. i 25.) otpočeo je 10. septembra opštim pravcem Kutno - Lođ, sa naslonom krila na Vartu i Vislu, dok su 3 divizije (15, 26. i 27.) i 3 konjičke brigade uglavnom osiguravale njene bokove. Ovaj napad se do 13. septembra uspešno razvijao, tako da je 8. nemačka armija u dva maha bila u krizi, naročito 30. pešadijska divizija koja je imala široki front na levom krilu armije. Međutim, Nemci su uspeli ne samo da ka Kutnu koncentrišu snage 4, 8. i 10. armije (oko 16 divizija) nego i da sa pravca Varšave vrate svoju 4. i 1. oklopnu diviziju ka zapadu, tako da su od 13. septembra preuzeli inicijativu i otpočeli koncentrične napade sa zapada, juga i istoka radi uništenja poljskih armija. Poljaci su im pružili ogorčen otpor i, naročito u noćnim napadima, nanosili im teške gubitke sve do 21. septembra, kada su morali da kapituliraju, pošto su bili sabijeni na uzani prostor Kutna i neprekidno bili bombardovani avijacijom i artiljerijom. Samo neznatni delovi 15. i 25. divizije, po nekoliko stotina ljudi iz 4, 16, 17. i 26. divizije i oko polovine efektiva dve konjičke brigade uspeli su da se spasu prebacivši se preko Visle ka Varšavi, dok je u nemačko zarobljeništvo palo oko 170 000 ljudi. Pomeranska i Poznanjska armija bile su uništene.

Posledice

Uništena Varšava

Vojne operacije su okončane 6. oktobra, a već 8. Nemačka je anektirala zapadnu Poljsku i Slobodni grad Dancig. Ostatak teritorije organizovan je u Generalno gubernatorstvo. Sovjetske vlasti su u svome području počele da legitimizuju svoju vlast (administracija, izbori).

Žrtva nemačkih vazdušnih napada

U invaziji je poginulo oko 65.000 poljskih vojnika, Nemci su zarobili 420.000, a Sovjeti 240.000. Oko 120.000 poljskih vojnika je izbeglo u Rumuniju i Mađarsku, 20.000 u Letoniju i Litvaniju, od kojih je većina uspela da se na kraju evakuiše u Francusku i Britaniju. Veći deo mornarice se sklonio u Britaniju.

Nemačka je u napadu izgubila 25% svoje ratne avijacije i ekvivalent od jedne oklopne divizije. U ljudstvu je izgubila 10.572 poginulih, 3.409 nestalih i 30.322 ranjenih.

Pogubljenja Poljaka

Tokom nemačke okupacije Poljske u Drugom svetskom ratu pripadnici SS i dela regularnih jedinica nemačke vojske su pokušali da planski likvidiraju poljske intelektualce, sveštenike, industrijalce, plemiće i Jevreje.

Vidi još

• Sovjetska invazija na Poljsku
• Nacistički koncentracioni logori

Literatura

• Hargreaves, Richard (2010). Blitzkrieg Unleashed: The German Invasion of Poland, 1939. Stackpole Books. str. 23—. ISBN 978-0-8117-0724-4. 
• Broszat, Martin (1965). Nationalsozialistische Polenpolitik 1939–1945. Frankfurt am Main und Hamburg: Fischer Bücherei. str. 41. 
• Kitchen, Martin (1990). A World in Flames: A Short History of the Second World War. Longman. ISBN 978-0-582-03408-2. 
• Sanford, George (2005). Katyn and the Soviet Massacre of 1940: Truth, Justice And Memory. London, New York: Routledge. ISBN 978-0-415-33873-8. 

Spoljašnje veze

• Istorijska biblioteka: Bekstvo Orzela