Opština Aleksinac
| Opština Aleksinac | |
|---|---|
 Zgrada skupštine opštine Aleksinac
| |
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Nišavski |
| Sedište | Aleksinac |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo |  43.098 (2022)
|
| Gustina naseljenosti | 73.46 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Površina | 706 km2 |
|
| |
| Ostali podaci | |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Predsednik opštine | Nenad Stanković (SNS) |
| Veb-sajt | www.aleksinac.org |
Opština Aleksinac je opština u Nišavskom okrugu u jugoistočnoj Srbiji. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u opštini je živelo 43.098 stanovnika[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 51.863 stanovnika).[2] Prosečna gustina naseljenosti iznosi oko 82 stanovnika po km².
Dve trećine opštine je pretežno poljoprivredno zemljište, a jedna trećina brdsko-planinsko zemljište. Aleksinačka kotlina je ravničarski deo u dolini Južne Morave i Moravice i prostire se pravcem severozapad-jugoistok. Oivičena je Ozrenskim planinama sa severoistoka i Malim i Velikim Jastrepcem sa jugozapada. Najviši vrh je Leskovik 1174 m na planini Ozren.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Teritorija opštine Aleksinac se nalazi na tromeđi između Niša, Kruševca i Sokobanje. Ukupna površina opštine iznosi 707 km², od kojih je 65% obradivo ravničarsko zemljište, dok je ostalih 35% brdsko planinskog karaktera[3]. Opštinom dominira Aleksinačka kotlina okružena planinama Ozren na severu i istoku (planinski vrh Leskovik) dok se na zapadnoj strani protežu Mali i Veliki Jastrebac. Opštinom protiču tri reke: Turija, Južna Morava i Sokobanjska Moravica koja kod sela Bovna gradi Bovansko jezero. Opština Aleksinac se graniči sa niškom gradskom opštinom Crveni Krst i opštinom Merošinom na jugu, sa opštinom Ražanj na severu, Kruševcem na zapadu, Svrljiškom opštinom na jugoistoku i opštinom Sokobanja na severoistoku.
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
- Opštinom Aleksinac prolazi auto-put Beograd-Niš, koji je deo evropskog koridora E75.
- Železnička pruga Beograd-Niš-Skoplje-Solun
- Regionalni putevi Kruševac-Niš i Aleksinac-Sokobanja
Istorija[uredi | uredi izvor]
Praistorija[uredi | uredi izvor]
Gotovo čitavo južno Pomoravlje je bilo naseljeno još u praistoriji, o čemu svedoče brojni arheološki nalazi. Tihomir Đorđević, istoričar i arheolog sa kraja 19. veka, beleži da su „sva sela aleksinačke opštine sa leve strane toka Južne Morave bila naseljena još u praistoriji, počevši od sela Vitkovca pa sve do Tešice“. Zahvaljujući istoričaru Miodragu Spiriću koji je objedinio istoriju opštine Aleksinac u svojim radovima, mi danas imamo pouzdane podatke o arheološkim nalazima na teritoriji opštine. Nalazišta koja pripadaju Starčevačkoj kulturi otkrivena su u Moravcu i Lužanu, dok vinčanskoj kulturi pripadaju nalazišta kod sela Katuna, Kraljeva, Vrćenovice, Vitkovca, Mozgova, i dva lokaliteta u gradu Aleksincu: „Zeleni vir“ i „Drugo Okno“. Ni jedan od pomenutih lokaliteta nije naučno istraživan i radi se uglavnom o slučajnim nalazima. Na lokalitetu „Jelenac“ u Aleksincu pronađeni su ostaci Bubanjsko humske grupe, kao i badensko kostolačke grupe. Nalazišta koja pripadaju Paraćinskoj grupi koja se odlikuje nekropolama, nađena su kod Žitkovačke ciglane u Žitkovcu i kod železničke stanice u Vitkovcu.
Antičko doba[uredi | uredi izvor]
Današnja teritorija opštine Aleksinac pripadala je rimskoj provinciji Gornja Mezija. Ovde je prolazio rimski vojni put ili Via Militaris, čija tačna trasa kroz današnju teritoriju aleksinačke opštine nije poznata. Duž ovog puta su se nalazile jedna stanica za prenoćište Praesidium Pompei i jedna stanica za izmenu konja Rappiana. Istoričari nemaju usaglašeno mišljenje gde su se ove stanice tačno nalazile.
Novija istorija[uredi | uredi izvor]
Ime Aleksinca prvi put je zapisano 1516. godine u Kruševačkom defteru. O nastanku imena postoji više legendi. Sasvim je, međutim, izvesno da ime dolazi od vlastitog imena. Naime, najpoznatija legenda o imenu Aleksinca u ovim krajevima spominje nekog Aleksu, vlasnika mehane (kafane, tj. hana u to vreme). Tako je tadašnji „Aleksin han“ izrastao u današnji Aleksinac.
Preko ovih teritorija održavale su se od najstarijih vremena suvozemne veze između Evrope i Azije. Preko nje su se kretale velike vojske u osvajačkim i odbrambenim pohodima, jer su tu prolazili vojni drumovi, poznati pod opštim nazivom Carigradski drum.
Za nastanak Aleksinca kao naselja od značaja je sama konfiguracija zemljišta. Aleksinac se kao naselje najpre formirao u podnožju brda Gradište (228 m), u južnoj polovini današnjeg sela Vakup, pa se odatle preselio na današnju lokaciju. Ovo mesto se od srednjovekovnog sela, tokom svoje burne istorije, razvilo u privredni, administrativni, sudski, kulturni, prosvetni i zdravstveni centar svoje okoline.
Na razvoj Aleksinca u prvom redu su uticale saobraćajne veze. On se u 16. veku našao na novom turskom Carigradskom drumu i postao važna stanica za prenoćišta putnika, što je uslovilo da u njemu početkom 17. veka Turci podignu tvrđavu čija posada je imala zadatak da štiti putnike na drumu od hajduka.
Pored saobraćajnih veza, razvoj Aleksinca odredili su i privredni uslovi. Njegovoj okolini bilo je potrebno mesto za razmenu dobara, lokalno središte. To je uslovilo da početkom 17. veka Aleksinac spada u red varoši koje „imaju ispod 100 dućana“.
U 18. veku Aleksinac je bio sedište nahije, a pored varoši, nahiju je činilo još 17 sela.
Veliki značaj okolina Aleksinca imala je u Prvom srpskom ustanku i ratu 1876-1878. godine. Aleksinac je u vreme Prvog srpskog ustanka pripadao Leskovačkom pašaluku, prvi dodir sa ustankom imao je 1805. godine, kada je kroz njega prošla vojska niškog muhafiza Hafiz-paše. Slavni dani u ovom ustanku nastaju 1806. godine, izgradnjom utvrđenja kod Deligrada, devet kilometara severozapadno od Aleksinca. Poznata bitka, u kojoj su Srbi odneli pobedu nad Turcima odigrala se septembra 1806. godine. Aleksinčane je u boju predvodio vojvoda Stojan Cvetković.
Od izuzetnog značaja za razvoj Aleksinca je i to što je od 1833. do 1878. godine bio granično mesto prema Turskoj, pa se preko njega kretala sva robna razmena između Srednje Evrope i Turske, zbog čega je tu postojala carinarnica (đumrukana), karantin i okružni sud koji je izdavao vize za ulazak u Srbiju preko Aleksinca. Razvoj Aleksinca kao pograničnog mesta posebno je pomagao knez Miloš Obrenović. On je, pored ekonomskih razloga, od Aleksinca hteo da stvori konkurenta Nišu, koji se tada nalazio u turskim rukama. Knez Miloš je tu zamisao donekle i ostvario. Pored pomenutih institucija, u Aleksincu je bilo i sedište engleskog kurira koji je primao i ekspedovao englesku poštu za Tursku i iz Turske. Godine 1838. izgrađena je crkva, a od 1841. do 1869. godine u Aleksincu je bilo i sedište austrijske pošte.
Aleksinac i okolina su odigrali važnu ulogu i u Prvom srpsko-turskom ratu 1876. godine. Tu je bilo sedište štaba kneza Milana Obrenovića, a čuvena je i bitka na Šumatovcu koju su Srbi dobili. U ovom ratu se uz Srbe borio i veliki broj dobrovoljaca iz mnogih evropskih država i Rusije. Najslavnije je ime pukovnika Nikolaja Rajevskog, koji je poginuo kod Adrovca, a čije srce je sahranjeno u porti manastira Sveti Roman kod Praskovca. Ličnost pukovnika Rajevskog poslužila je Lavu Tolstoju za oblikovanje lika grofa Vronskog u romanu Ana Karenjina.
Veliki doprinos Aleksinčani su dali i u Prvom i Drugom svetskom ratu. Oni su delili sudbinu Srbije koja je u Prvom svetskom ratu izgubila trećinu stanovništva, odnosno polovinu odraslog stanovništva.
U Aleksincu je 1833. osnovan sud koji je ukinut 2009. godine, a 2012. je pokrenut postupak da se ovaj sud vrati.[4]
U Aleksincu se nalazi i Tehnička škola „Prota Stevan Dimitrijević“.
Gradska naselja[uredi | uredi izvor]
Na teritoriji opštine ukupno ima 72 naseljena mesta, od kojih su:
gradska naselja
- Aleksinac, sedište opštine
- Aleksinački Rudnik
prigradska naselja (od 2008. godine)
i seoska naselja
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 2011. godine opština ima 51.863 stanovnika.
Nacionalni sastav stanovništva opštine po popisu 2011. godine[uredi | uredi izvor]
Verski sastav stanovništva opštine po popisu 2011. godine[uredi | uredi izvor]
Turizam[uredi | uredi izvor]
U neposrednoj okolini Aleksinca i aleksinačke opštine ima dosta turističkih mesta i objekata interesantnih za turiste kao što su :
- Ribarska Banja
- Jastrebac
- Južna Morava
- Soko Banja
- Bovan (tvrđava)
- Bovan
- Bovansko jezero
- Sokobanjska Moravica
Galerija[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)” (PDF). popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.
- ^ „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.
- ^ Istorijat opštine, Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ Ispoštovati ukaz kneza Miloša po drugi put („Politika“, 26. septembar 2012), Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ Etnička struktura nakon popisa 2011., Pristupljeno 1. 1. 2015.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Miodrag Spirić, Istorija Aleksinca, Aleksinac, 1995.
