Atlaska regija
| Atlaska regija | |
|---|---|
 Vrh Tupkal — 4.165 m
| |
| Oblast | severna Afrika |
| Položaj | NW kontinenta |
| Površina | 925.000 km² |
| Države prostiranja |  Maroko Alžir Tunis
|
| Gradovi | Marakeš, Rabat, Tunis |
| Broj stanovnika | 60.000.000 |
Atlaska regija ili Atlaske zemlje je regija u severnoj Africi koja zahvata povšinu od oko 925.000 km². Prostire se na krajnjem severozapadu kontinenta i obuhvata teritorije Maroka, Alžira i Tunisa. Ime je dobila po planinama Atlas, koja dominira reljefom regije. Stanovništvo čine pretežno Arapi i Berberi, ukupno oko 60 miliona.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Atlaska regija zahvata prostore između Sredozemnog mora na severu i istoku, Sahare na jugu i Atlantskog okeana na zapadu. To je krajnji severozapadni deo kontinenta, koji je na istoku duboko usečen Sredozemnim morem i zalivima. Ova oblast često se i naziva Magreb, ali za razliku od njega ne uključuje i država Libiju.
Geologija[uredi | uredi izvor]
Atlas je u osnovi visoravan sa svih strana ograničena planinama. One se na severu približavaju moru i strmo se završavaju na obalama. Stoga je ona slabo razuđena i sa malim brojem zaliva. Atlaske planine izdizale su se za vreme tri orogene faze - dokambrijske, hercinske i alpske. Najintenzivniji pokreti dogodili su se u periodu eocen-miocen. Krajem poslednje faze ubiranja javlja se i vulkanizam. Atlaske planine sastoje se od nekoliko međusobno paralelnih venaca. Na severu su Rifski i Telski Atlas sačinjeni od fliša i krečnjaka. Na zapadu počinju od obala Atlantika - Antiatlas, Visoki i Srednji Atlas, građeni od starih kristalastih stena, gnajsa i krečnjaka. Na prostoru Maroka, na Visokom Atlasu nalazi se i najviši vrh ovog venca i regije uopšte - Tupkal (4.165 m). Na njega se nastavlja Saharski Atlas sačinjen uglavnom od krednih i jurskih krečnjaka.
Između svih ovih venaca pruža se prostrana visoravan čija je osnova obrazovana još u najstarijoj istoriji Afrike i vezana je za prvobitna inicijalna kopna. Na zapadu se izdvaja Marokanska mezeta (600-700 m), a na istoku Šotska visoravan (900 m). Na prostoru Šotske visoravni brojna su slana jezera - šotovi po čemu je i dobila svoj naziv. Atlaska regija je seizmički aktivna regija, a uzrok tome je nekadašnji vulkanizam koji je za vreme tercijara i kvartara umnogome oblikovao današnje crte reljefa.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Klima Atlaske regije pod uticajem je Sredozemlja i Sahare. Tokom zime anticiklon nad pustinjom uslovljava pojavu padavine, dok se za vreme leta zona visokog vazdušnog pritiska pomera ka severu i tada je severna Afrika pod uticajem toplog i suvog vremena. U uskom priobalnom pojasu razvijena je sredozemna klima, sličnih odlika kao i u Evropi. Temperature se kreću od 10—12 °C tokom zime i oko 24—27 °C za vreme leta. Udaljavanjem od obale temperature rastu i do 30-34 °C. U unutrašnjosti na visoravnima Maroka i Alžira zimski deo godine je izuzetno hladna i javlja se mraz. Temperature su često i do —15 °C, ali su leta zato sparna i topla (25-27°). Iz prostora Sahare duva vetar široko, koji ima fenski karakter. Padavine su neravnomerno raspoređene. U priobalju se izluči do 700 mm taloga, dok ka jugu ta vrednost opada na 100-200 milimetara. Najkišovitiji predeli su planinski venci koji primaju 1.000-1.200 mm.
Nepovoljan klimat uslovio je slabo razvijenu hidrografsku mrežu. Reke su kratke i često presušuju. Najveće od njih izviru na Srednjem i Visokom Atlasu — Šelif (725 km), Muluja (520 km) i dr. Tokovi su najbogatiji vodom u proleće, a tokom leta im proticaj značajno opada. U unutrašnjosti na visoravni se javljaju slana jezera - Šot el Hodna, Šot el Šerguj i dr. Flora i fauna je tipično prelazna iz sredozmene ka pustinjskoj. Dominira tvrdolisno nisko drveće (hrast, javor), zatim četinari, a najviše je žbunastih formacija. Ka jugu flora poprima kserofitni karakter. Najkarakterističnija vrta ovih predela je feniksova palma.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prostor Severozapadne Afrike u prošlosti su nastanjivali Berberi. Dolaskom Arapa u periodu VII-XIII vek, lokalno stanovništvo poprima brojne bliskoistočne elemente. Stara berberska plemena sačuvala su svoj jezik, kulturu i običaje u unutrašnjosti i na visoravnima. Neka od plemena koja su očuvala svoj identitet su Kabili, Šaviji, Mzabizti (Alžir), zatim Rifi i Tamazikti (Maroko) i dr. Tokom VI i XVII veka primorje naseljavaju Mavri, proterani sa Iberisjkog poluostrva. Apari su nametnuli svoj jezik i kultutu, tako da je danas preostalo samo oko 33% Berbera u Maroku i 26% u Alžiru, dok su u Tunisu izgubili skoro potpuno svoj jezik. U XIX i XX veku Evropljani kolonizatori dovode do novog etničkog mešanja. Tunis i Alžir okupirali su Francuzi, a Maroko delom Španci i Francuzi. U periodu 1956-1962. godine ove države ponovo su stekle nezavisnost.
U Alžiru živi oko 33 miliona stanovnika, u Tunisu 10,5 miliona i u Maroku oko 34 miliona. Prirodni priraštaj Atlaske regije je nizak, u proseku oko 15‰. Većina naselja ima arapski karakter — kasaba na uzvišenju i medina na periferiji. Najgušće naseljena je obala Sredozemlja. Tu su se razvili i najveći gradovi regije. Kazablanka sa 3,42 miliona stanovnika, zatim glavni grad Rabat i Fes i Marakeš kao turistički centri su najveća naselja Maroka. Najveći grad Tunisa je Tunis, a zatim slede Sfaks, Sus i Bizerta kao turistička središta. Posebno je značajan Keruan, kao četvrti najsvetiji grad za Muslimane. Najveći i glavni grad Alžira je Alžir, a izdvajaju se još Oran i Anaba. U pogledu veroispovesti, 98% stanovništva Tunisa su muslimani, a u Alžiru i Maroku oko 99%.
Privreda[uredi | uredi izvor]
Najvažnija privredna grana regije je poljoprivreda. U priobalnom pojasu stanovništvo se bavi zemljoradnjom i povrtarstvom. Oblaste Tela je glavni poljoprivredni rejon u Tunisu i Alžiru gde se gaje pšenica, ječam, kukuruz i ovas, kao i agrumi, masline, smokve i bademi. Bliže moru su zasadi vinove loze. Stočarstvo je zastupljeno na pašnjacima na unutrašnjoj visoravni, gde se gaje ovce i koze, a u priobalju i živina. U oazama u južnom delu Atlaske regije gaji se urma.
Od rudnih bogatstava regije izdvajaju se fosfati, nafta, zemni gas i gvozdena ruda. Najveća ležišta fosfata su u Maroku (Jusufija, Kurigba), gde se nalazi čak 2/3 svetskih zaliha ove rude. Nafta i gas se eksploatišu u Hamametskom i Gabeskom zalivu (Tunis), kao i u severnim delovima Sahare (Alžir). Atlaske planine su značajno bogate rudama. Mangana ima na Antiatlasu, Velikom i Rifskom Atlasu (Maroko). Olovno-cinkana ruda zastupljena je u Tunisu i Rifskom Atlasu, a gvožđa ima na Telskom i Srednjem Atlasu (Maroko i Alžir).
Turizam igra značajnu ulogu u privredi Atlaske regije. Najveći turistički centri su Hahamet, Monastir, Džerba, Sus, Bizerta (Tunis), zatim Kazablanka, Agadir, Tanger (Maroko) i Oran (Alžir). U većini gradova nalaze se stare gradske četvrti koje datiraju iz srednjeg veka, te su zaštićene kao kulturna baština UNESKO-a.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vujadinović, S. (2009): Regionalna geografija Afrike, Geografski fakultet, Beograd
- Grupa autora (2006): Atlas Afrike, Monde Neuf, Ljubljana