Borač na Kršu
| Borač | |
|---|---|
 Ostaci Donžon kule | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Borač |
| Opština | Opština Knić |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac |
| www | |
Borač (stsl. Градь Борьчь, Борачь,Castrum Borich, Boroch, Borith, Borych, Borcz, Barch, Borac, Boraz, Boraç) je tvrđava u Srbiji čije se ruševine nalaze na Boračkom kršu, iznad istoimenog sela,10 kilometara severozapadno od Knića. Nije poznato kada je utvrđenje podignuto, pošto njegovo prvo sigurno pominjanje potiče iz 1389. godine, dok se sama župa Borač, čije je središte bilo, pominje još u prvoj polovini XIII veka. Najveći uspon doživljava u doba Despotovine, za vreme Stefana Lazarevića (knez 1389—1402, despot 1402—1427) biva jedno od najznačajnijih utvrđenja u državi[1], a nakon njegove smrti, posle gubitka Beograda i Golupca, Đurađ Branković (1427—1456) ojačava Borački grad[1].
Ostaci tvrđave nisu arheološki istraženi[1][2], a zajedno sa crkvom u podnožju Boračkog krša i starim grobljem u Borču, predstavljaju nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja[3].
Prošlost tvrđave[uredi | uredi izvor]
Borač je, u srednjem veku, bio središte istoimene župe odnosno vlasti (u doba Despotovine). U povelji Stefana Prvovenčanog (veliki župan 1196—1217, kralj 1217—1228), koju je izdao svojoj zadužbini, manastiru Žiči, prvi put se pominje župa Borač[2]. Jedan minej, koji se datira u 13-14. vek, pominje tvrđavu Borač, ali naučnici smatraju da se to odnosi na istoimeno utvrđenje u Drenici[2].
Posle Kosovske bitke, tokom jeseni 1389. godine, snage kraljevine Ugarske predvođene Žigmundom Luksemburškim (1387—1437) su upale u Srpsku zemlju. Tom prilikom su osvojeni Borač i obližnji Čestin, a Žigmund je pod Borčem izdao sedam povelja. Borbe u tom delu Srbije su nastavljene i tokom naredne 3 godine, da bi, posle Nikopoljske bitke (1396) i propasti Vuka Brankovića vojska kraljevine Ugarske ponovo upala u Srpsku zemalju 1397. godine. U tom pohodu zauzet je Borač, dok su neuspešno opsedana okolna utvrđenja, Čestin i Nevade.
U doba Despotovine, Borač je imao značajnu ulogu, kao mesto jednog od dvorova Stefana Lazarevića. U njemu je 1405. godine izdao povelju kojom je potvrdio povlastice u trgovini, koje su uživali građani Dubrovačke republike u Srbiji,[4] a tokom juna 1427. godine, Stefan je boravio na svom dvoru, u selu Belo Polje, severozapadno od Borča.
Posle njegove smrti, Đurađ Branković je ojačao tvrđavu Borač, koja je, uz Ostrovicu, ostala jedino jače utvrđenje u severnom delu Srpske despotovine, posle gubitka Beograda i Golupca. Tokom prvog pada Despotovine, Osmanlije su Borač zauzele i razrušile 1438. godine. Posle Duge vojne i Segedinskog mira, kojim je 1444. godine obnovljena Srpska despotovina, Borač je vraćen despotu Đurđu, a konačno je pao pod vlast Osmanlija, najverovatnije 1458. godine, zajedno sa Ostrovicom[2].
Izgled tvrđave[uredi | uredi izvor]
Na prostoru tvrđave nisu vršena arheološka istraživanja, zbog čega je nemoguće preciznije datirati njen nastanak, dok se njen izgled može samo grubo rekonstruisati, na osnovu vidljivih nadzemnih ostataka.
Smeštena je na vrhu Boračkog krša i ima izduženu osnovu koja se pruža pravcem jugozapad-severoistok, u dužini od oko 150 metara, dok joj je najveća širina oko 70 metara[2]. Svojom jugozapadnom i jugoistočnom stranom, oslonjena je na oštre i visoke stene koje onemogućavaju pristup, tako da u tom delu praktično i nema bedema, a utvrđene su severozapadna i severoistočna strana, sa koje se najverovatnije i ulazilo u tvrđavu.
Sastoji se iz 3 celine:
- Velikog grada, smeštenog na severoistoku, koji je unutrašnjim bedemom podeljen na dva dela
- Malog grada, smeštenog na jugozapadu
- Citadele, smeštene na uskom kamenom uzvišenju, u jugoistočnom delu Malog grada
Na terenu su uočljivi delovi bedema, ostaci tri četvrtaste kule, koje su ojačavale severoistočni bedem, temelji zgrada u sklopu Malog grada i u Citadeli, temelji male crkve, uz samu liticu i Donžon kule, nepravilne kružne osnove.
Unutrašnje dimenzije crkve su 5,5 sa 2,5 metara[2], a bitno je istaći da su njeni zidovi i sa unutrašnjeg i spoljašnjeg lica obloženi tesanicima sige, što bi ukazivalo na njenu reprezentativnu namenu[2].
U podnožju Boračkog krša, uz njegove litice ispod same tvrđave, smeštena je crkva svetog arhangela Mihaila.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Pogled na Borački krš sa označenim položajem Donžon kule i crkvice -
Ostaci crkvice u Citadeli -
Temelji jedne od zgrada u Malom Gradu -
Ruševine utvrđenja -
Hram Svetog arhangela Gavrila ispod tvrđave -
Ostaci Donžon kule. -
Ostaci Donžon kule. -
Ostaci Donžon kule.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Đidić, Predrag (2008). Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Beograd. ISBN 978-86-908427-2-8.
- ^ a b v g d đ e Grupa autora (2010). Leksikon gradova i trgova srednjovekovnih srpskih zemalja. Beograd. str. 52—53. ISBN 978-86-17-16604-3.
- ^ „Srednjovekovni grad Borač — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
(iz knjige Pejić, Svetlana; Milić, Mileta, ur. (1998). „Borač, spomenička celina”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (na jeziku: srpski). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. str. 459. ISBN 8680879126. - ^ Rezidencija despota Stefana Lazarevića nestala sa mape sveta („Večernje novosti“, 29. oktobar 2013)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Deroko, Aleksandar (1950). Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji. Beograd: Prosveta. str. =107—110.
- Đidić, Predrag (2008). Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Beograd. ISBN 978-86-908427-2-8.
- Grupa autora (2010). Leksikon gradova i trgova srednjovekovnih srpskih zemalja. Beograd. str. 52—53. ISBN 978-86-17-16604-3.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Sekcija tvrđava: Borač”.
- Spomenici kulture u Srbiji: Srednjovekovni grad Borač (Srpska akademija nauka i umetnosti) (jezik: srpski) (jezik: engleski)
- Trka za blagom despota Đurđa Brankovića (jezik: srpski)
- Jedno od uporišta Stefana Lazarevića (B92, 18. septembar 2021)
_Serbien.jpg)
