Istorija Slovačke

Rana istorija

Država Lombarda 526. godine

Na teritoriji današnje Slovačke prvi tragovi čoveka potiču iz paleolita. U 5. veku p. n. e. ovo područje nastanjuju Kelti, a potom se pojavljuju Dačani, sarmatski Jazigi i germanski Markomani i Kvadi. Krajem prvog veka p. n. e. do teritorije današnje Slovačke prodiru Rimljani koji grade utvrđenja na Dunavu. Germani su pod vođstvom vođe Markomana Marobuda stvorili plemenski savez sa centrom na teritoriji današnje Češke, čiji se uticaj proširio i na područje današnje Slovačke. Potom je na levoj obali Dunava, sa centrom u današnjoj jugozapadnoj Slovačkoj formirana kraljevina na čijem je čelu bio Kvad Vanije. Ova kraljevina je bila pod rimskim uticajem. Posle markomanskih ratova u drugom veku slabi rimska vlast. Od trećeg do šestog veka, na ovo područje nadiru Svebi, Huni, Goti, Lombardi, Gepidi, Heruli i Avari. Lombardi su ovde formirali svoju državu koja je zauzimala teritoriju današnje zapadne Slovačke, zapadne Mađarske, Moravske i Donje Austrije. Godine 568. kralj Lombarda Alboin se, sa svojim narodom, preselio u severnu Italiju.

Samova država

Kralj Samo

Stari Sloveni se pojavljuju na području današnje Slovačke u 5. veku. Prvi poznati slovenski plemenski savez bio je Samova država (623-658), koji je obuhvatao i teritoriju današnje Slovačke. Ova država je nazvana prema franačkom trgovcu Samu, koji je stao na čelo Slovena. Tokom Samove vladavine Sloveni su vodili mnoge ratove protiv Avara i uvek su ih porazili. Pored područja današnje jugozapadne Slovačke, Samova država je obuhvatala i područja današnje južne Moravske, Donje Austrije i severozapadne Mađarske. Samovo sedište se zvalo Vogastisburg, ali njegova tačna lokacija se ne može utvrditi. Posle Samove smrti, ovaj plemenski savez se raspao.

Njitranska kneževina

Njitranska kneževina pod vlašću Pribine do 833. godine

U prvoj polovini 9. veka postojala je natlemenska politička tvorevina sa sedištem u Njitri. Ona se naziva Njitranska ili Pribinova kneževina, po knezu Pribini koji je njome vladao. Centar ove kneževine bio je u današnjoj jugozapadnoj Slovačkoj, ali se ona protezala sve do Turca, donje Orave, Považja, Spiša, Gemera i Zemplina. U Njitri je podignuta prva poznata hrišćanska crkva na zapadnoslovenskim prostorima. Pored Njitre, značajni centri kneževine bili su Pobedim, Višnji Kubin, Spiški Tomaševci i Brekov.

Velika Moravska

Spomenik Svetopluku I u Bratislavi

U susedstvu Njitranske kneževine, na području današnje Moravske, stvorena je Moravska kneževina, kojom je vladao Mojmir. Oko 823. godine, Mojmir je porazio Pribinu i spojio dve kneževine u jednu političku celinu poznatu kao Velika Moravska ili Velikomoravska kneževina. Pribina je pobegao na jug, gde je pod patronatom Franačke države dobio deo Panonije i formirao novu kneževinu poznatu kao Kneževina Donja Panonija.

Sedište velikomoravskih vladara su možda bile Mikulčice, dok je Njitra bila značajna kao drugi centar kneževine. Najznačajniji velikomoravski vladari bili su Rastislav (846-870) i Svetopluk I (871-896). Svetopluk je svoju državu proširio sve do Potisja, Malopoljske, Češke, Slezije i Lužičke Srbije. Posle Svetoplukove smrti 894. godine, počelo je postepeno propadanje Velike Moravske. Svetopluk je razdelio državu između svojih sinova, među kojima su izbili konflikti i neslaganja. Kneževinu je ugrožavala i najezda nomadskih plemena Ugara u Podunavlju. Velika Moravska se raspala oko 907. godine, a područje današnje Slovačke tada potpada pod vlast Ugara.

Ugarska uprava

Pod ugarsku vlast najpre su došli najgušće naseljeni predeli današnje jugozapadne Slovačke, dok su severnije oblasti duže sačuvale određenu samostalnost. Prema hronici Letopis Mađara iz 13. veka, u vreme ugarskog osvajanja je na području današnje zapadne Slovačke vladao češki vojvoda Zobor. Tvrdi se da je on upravljao Njitranskom regijom, odnosno zemljom između Vaha i Hrona, od Dunava do Morave. Prema navodima pomenute hronike, Ugri su "pobedili Čehe i sve Njitranske Slovene". Slovensko stanovništvo, koje se bavilo relativno naprednim zanatstvom i poljoprivredom, bilo je na višem stepenu razvoja nego nomadski Ugri (Mađari). Mađari su od Slovena preuzimali naprednije poljoprivredne alatke i tehnike, kao i slovenske nazive. Pored toga, Mađari su preuzeli i starije oblike teritorijalne i upravne organizacije od slovenskog stanovništva. Sama Ugarska se od svojih početaka formirala kao multietnička hrišćanska država, u kojoj je zvanični, liturgijski i jezik obrazovanih ljudi bio latinski. Slovaci su stalno predstavljali većinu stanovništva dela Ugarske poznatog kao Gornja Ugarska.

Njitransko vojvodstvo

Njitransko vojvodstvo, 11. vek

Ugarska država je u početku bila razdeljena na oblasti kojima su upravljali članovi vladarske dinastije Arpada. Jedna od tih oblasti nalazila se na teritoriji današnje Slovačke i imala je sedište u Njitri. Ovo Njitransko udeono ili državinsko vojvodstvo se smatra preživelim ostatkom iz doba Velike Moravske. Vojvodstvo je obuhvatalo čitavu današnju teritoriju Slovačke i deo današnje severne Mađarske. U vreme Andraša I, ono je uključivalo i Biharsku teritoriju. Za vreme trajanja Njitranskog vojvodstva, u Njitri se izređalo 17 državinskih kneževa. Vojvodstvo je ukinuto početkom 12. veka od strane ugarskog kralja Kalmana.

Period oligarha

Područja kojima su vladali Matija Čak i Omodej Aba, početak 14. veka

Matija Čak Trenčjanski, "nekrunisani kralj Slovačke"

U drugoj polovini 13. veka, u Ugarskoj je ojačala moć velikih plemićkih porodica, a neke velmože su pokušavale da ostvare potpunu emancipaciju od kraljevske vlasti. Na području današnje Slovačke najjači plemići bili su Matija Čak Trenčjanski (na zapadu) i Omodej Aba (na istoku). Matija Čak je postao moćan gospodar koji je vladao u 12 stolica i 30 tvrđava i ponašao se kao kralj. Područje pod njegovom vlašću je uključivalo oko dve trećine teritorije današnje Slovačke. Imao je dvor na Trenčjanskoj tvrđavi, gde su činovnici, kao na kraljevskom dvoru, zaključivali međunarodne ugovore. Glavno sedište mu je, međutim, bila Njitranska tvrđava. Stvarao je državu u državi i nastupao kao nezavisan vladar, a vlast ugarskog vladara je ignorisao. Takođe je imao i svoje vazale, kojima je pružao zaštitu. Teritorija pod njegovom vlašću nazivana je "Matijina zemlja", dok je sam Matija u narodnom predanju nazvan gospodarem Vaha i Tatri. Porodica Čak je bila mađarskog porekla, ali je područje na kojem je Matija Čak vladao bilo većinom nastanjeno slovačkim stanovništvom. Deo literature označio je Matiju Čaka kao "nekrunisanog kralja Slovačke". Matija Čak i Omodej Aba su postali saveznici protiv ugarskog kralja Karla Roberta. Time je čitavo područje današnje Slovačke, na određeno vreme, izmaklo kontroli i nadležnosti ugarskog kralja. 1312. godine, Karlo Robert je porazio Omodeja, dok se država Matije Čaka raspala posle njegove smrti 1321. godine.

Na prelazu iz 14. u 15. vek, na području današnje Slovačke najjači plemić je bio Stibor iz Stiborica, koji je bio poljskog porekla. Njemu je pripadalo 18 tvrđavskih imanja i 300 sela, a nazivali su ga "gospodarem Považja".

Poljska uprava

U 11. veku, poljski kralj Boleslav Hrabri je zauzeo skoro celo područje današnje Slovačke i priključio ga Poljskoj. Međutim, Ugarska je ubrzo povratila kontrolu nad tim teritorijama.

Češki uticaji

Jan Jiskra

U 13. veku, češki kralj Otakar I Pšemisl je uspostavio kontrolu nad Bratislavom, da bi je Ugarska ponovo osvojila 1291. godine. U razdoblju 1428-1432. husitska vojska iz Češke je izvršila nekoliko konjičkih upada na područje današnje Slovačke i osvojila više utvrđenih gradova i tvrđava.

U vreme borbi za nasledstvo ugarskog prestola između poljskog kralja Vladislava i Elizabete, udovice Albrehta Habzburškog, Elizabeta je angažovala češkog vojnog kapetana Jana Jiskru, koji je na područje današnje Slovačke doveo brojne plaćeničke čete bivših husitskih boraca i koji je zaposeo veliki deo prostora današnje Slovačke. Jan Jiskra je potom ušao u redove ugarskog plemstva i postao jedan od najuticajnijih ljudi u državi. Jiskrini plaćenici bili su locirani po čitavom području današnje Slovačke. Nazvani su "bratnicima", a u njihove redove je počelo da ulazi i domaće stanovništvo. Polovinom 15. veka, na području današnje Slovačke ih je bilo oko 15-20. hiljada. Period Jiskrinog delovanja na području današnje Slovačke (1440-1462) imao je značajan uticaj na Slovake, s obzirom da su njegove "bratničke" garnizone većinom činili Česi, etnički i jezički bliski Slovacima. U ovo vreme se među Slovacima raširio i češki književni jezik.

Literatura

• Bowlus, Charles R. (1995). Franks, Moravians, and Magyars: The Struggle for the Middle Danube, 788-907. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.