Портал:Biografija/Izabrani članak 2013.
Izabrani članci [uredi izvor]
Januar[uredi izvor]
Džena Džejmson (engl. Jenna Jameson), pravo ime Dženifer Meri Masoli (engl. Jennifer Marie Massoli; Las Vegas, 9. april 1974) je bivša pornografska glumica. Nazvana je najpoznatijom porno zvezdom i „Kraljicom pornića“.
U porno industriji je počela da radi od 1993, a pre toga je radila kao striptizeta i glamur model. Već 1996, osvojila je nagradu „Najbolja nova glumica“ od sve tri organizacije koje dodeljuju nagrade u oblasti filmova za odrasle. Osvojila je više od 20 nagrada i primljena je u kuću slavnih X-Rated Critics Organization (XRCO) i Adult Video News (AVN) - koji se često naziva porno Oskar.
Džena je 2000. godine osnovala kompaniju ClubJenna 2000. godine sa Džej Grdinom, za koga se kasnije udala i nedugo zatim razvela. Film Briana Loves Jenna je na dodeli AVN nagrade 2003. proglašen za najprodavaniji i najbolji pornografski film za 2002. godinu. Do 2005, ClubJenna imala je profit od 30 miliona američkih dolara.Takođe je fotografisana u najpoznatijim časopisima za muškarce kao što su Plejboj, Penthaus i Hasler.
Objavila je knjigu 2004., autobiografiju How to Make Love Like a Porn Star: A Cautionary Tale, koja je bila šest nedelja na Njujork tajmsovoj listi bestseler knjiga.
Džejmson je glumila u mejnstrim filmovima i pojavljivala se u serijama koje nemaju veze sa porno filmovima, počevši sa manjom ulogom 1997. u filmu Private Parts.
Februar[uredi izvor]
Džimi Donal „Džimbo“ Vejls (engl. Jimmy Donal "Jimbo" Wales; Hantsvil, 7. avgust 1966) je američki preduzetnik, suosnivač i predsednik Zadužbine Vikimedije, neprofitne korporacije koja rukovodi Vikipedijom i nekolicinom drugih viki projekata. Vejls je takođe osnivač komercijalne kompanije Vikije (Wikia, ranije Wikicities), nepovezane sa Vikimedijom. Vejls je rođen u Hantsvilu, u Alabami, gde je pohađao gimnziju Randolf, pripremnu školu za univerzitet, nakon čega je upisao fakulet i stekao diplomu u oblasti finansija. Dok je bio na postdiplomskim studijama, predavao je na dva univerziteta, ali ih je napustio pre završetka doktorata, jer je našao posao u oblasti finansija, a kasnije je radio kao direktor istraživanja jedne firme iz Čikaga. Godine 1996. Vejls je osnovao „Bomis“, portal na kome se nalazio sadržaj za odrasle. Kasnije, ova kompanija je obezbedila početno finansiranje slobodne enciklopedije Nupedije (2000—2003) i njene naslednice, Vikipedije.
Dana 15. januara 2001. godine, sa Larijem Sangerom i drugim kolegama, Vejls je osnovao Vikipediju, slobodnu enciklopediju otvorenog sadržaja koja je brzo postala popularna, a kako je Vikipedijin javni profil porastao, Vejls je postao promoter i portparol projekta. Iako se često navodi kao suosnivač Vikipedije, sam Vejls je to osporio, proglašavajući sebe jedinim osnivačem. Vejls radi u Odboru poverenika Zadužbine Vikimedije, neprofitne humanitarne organizacije koja je pomogla uspostavljanju rada Vikipedije. Godine 2004, bio je suosnivač Vikije, komercijalnog viki hosting servisa. Zbog njegove uloge u stvaranju Vikipedije, koja je postala najveća enciklopedija na svetu, časopis Tajm ga je 2006. godine svrstao na listu „100 najuticajnijih ljudi na svetu“.
Mart[uredi izvor]
Ernesto Gevara de la Serna, poznatiji kao Če Gevara ili samo Če (šp. Ernesto Guevara de la Serna, Che; Rosario, 14. maj 1928 — La Igera, 9. oktobar 1967) je bio je marksistički revolucionar, kubanski gerilski vođa i teoretičar, lekar, diplomata i pisac.
Gevara je predstavljao jednu od ključnih ličnosti u revoluciji Fidela Kastra na Kubi (1956–1959), kao član pokreta „26. jul“. Nakon pobede revolucije, nekoliko godina je bio aktivan u promociji revolucije društva, putujući po svetu kao diplomata Kube, a zatim se lično angažovao u pokretima za oslobođenje od diktatorskih režima putem gerilske borbe, najpre u Kongu, za vreme vladavine Moiza Čombea, a potom u Boliviji. U Boliviji, spregom Američke obaveštajne agencije i bolivijske vojske, Gevara je najpre uhvaćen, a odmah sutradan ubijen. Njegov lik, kao borca za oslobođenje i žrtve imperijalizma, i danas, nekoliko decenija posle njegove smrti, predstavlja jedan od glavnih simbola i ikona društvene i političke revolucije širom sveta. Kao strog vojskovođa, i potpuno posvećen svom revolucionarnom cilju sa ogromnim moralnim autoritetom nad svojim trupama, on je ostao kontroverzna ličnost od velike istorijske važnosti.
Časopis „Tajm“ proglasio je Gevaru jednim od 20 najvećih svetskih ikona i heroja u okviru 100 najuticajnijih ljudi sveta 20. veka, a čuvenu fotografiju Gevare, koju je načinio Alberto „Korda“ Dijaz, Akademija umetnosti u Merilendu proglasila je „najpoznatijom fotografijom na svetu i simbolom dvadesetog veka“.
April[uredi izvor]
Portal:Biografija/Izabrani članak april 2013.
Maj[uredi izvor]
Portal:Biografija/Izabrani članak maj 2013.
Juni[uredi izvor]
Portal:Biografija/Izabrani članak jun 2013.
Juli[uredi izvor]
Ladislav Posmrče (nem. Ladislaus Postumus, mađ. V. László, češ. Ladislav Pohrobek; Komarno, 22. februar 1440 — Prag, 23. novembar 1457) bio je austrijski vojvoda (od 1440), kralj Ugarske (kao Ladislav V, od 1444) i kralj Češke (Ladislav I od 1453. godine) iz dinastije Habzburga.
Ladislav, nazvan Posmrče pošto je rođen posle smrti svog oca Alberta II Nemačkog, krunisan je za kralja Ugarske već u trećem mesecu života. Njegova majka Elizabeta Luksemburška pokušala je da mu sačuva presto, iako je većina plemstva izabrala za kralja drugog kandidata, kralja Poljske Vladislava III Jagelonca. Pošto se Elizabeta sa sinom povukla u Beč, posle njene smrti Ladislavov zaštitnik bio je austrijski vojvoda i car Svetog rimskog carstva Fridrih III Habzburški. Kada je Vladislav III stradao u borbi sa Osmanlijama kod Varne 1444, ugarsko plemstvo je pozvalo malog Ladislava nazad u zemlju.
Kako je Fridrih oklevao da ispuni zahteve Mađara, Ugarskom je kao kraljevski regent od 1446. do 1452. godine upravljao proslavljeni vojskovođa i velikaš Janoš Hunjadi. Mladi kralj je 1453. najzad posetio Češku i Ugarsku, gde se oko njega okupljalo plemstvo nezadovljno Hunjadijevom dominacijom. Tokom Ladislavove vladavine vrhunac borbi sa Turcima bila je uspešna odbrana Beograda 1456. posle koje je umro Hunjadi. Njegov stariji sin Ladislav je, kako bi zadržao očev privilegovan položaj, u Beogradu ubio svog glavnog protivnika Ulriha II Celjskog, kraljevog rođaka i zaštitnika, ali ga je zatim Ladislav Posmrče osudio na smrt i pogubio. Od novog sukoba u Ugarskoj Ladislav V se sklonio u Prag gde je 1457. i preminuo u sedamnaestoj godini, po svemu sudeći od leukemije.
Avgust[uredi izvor]
Portal:Biografija/Izabrani članak avgust 2013.
Septembar[uredi izvor]
Portal:Biografija/Izabrani članak septembar 2013.
Oktobar[uredi izvor]
.jpg)
Kosta Stojanović (Aleksinac, 2. oktobar 1867 — Beograd, 3. januar 1921) bio je naučnik iz oblasti matematike, fizike, mehanike, sociologije i ekonomije. Smatra se utemeljivačem matematičke ekonomije i pretečom kibernetike u Srbiji. Sarađivao je sa velikim brojem stručnih i književnih časopisa, kao što su: „Srpski književni glasnik“, „Glas srpske akademije nauka“ i „Delo“. Bio je profesor Velike škole i Beogradskog univerziteta. Pored univerzitetske, imao je i bogatu političku karijeru. Nalazio se na važnim državnim i političkim položajima, osam puta je biran za ministra u Kraljevini Srbiji i Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.
Rođen je u Aleksincu, od majke Stevane i oca Trivuna (ili Trifuna) Trpkovića, trgovca poreklom iz sela Malovišta kod Bitolja. Prezime Stojanović, po starom slovenskom običaju, Kosta je dobio kao patronim po dedi Stojanu, Trivunovom ocu.
Novembar[uredi izvor]
Mihailo Lalić (Trepča, 7. oktobar 1914 — Beograd, 30. decembar 1992) bio je srpski i crnogorski književnik, akademik SANU i CANU i junak socijalističkog rada.
Rođen je 1914. godine u Trepči kod Andrijevice u seoskoj porodici od oca Todora i majke Stane rođene Bajić. Rano je ostao bez roditelja. Majka je umrla tokom epidemije španske groznice 1918. godine, a otac je oboleo u zarobljeničkom logoru Neđmeđer u današnjoj Mađarskoj i umro od tuberkuloze 1921. godine. Maćeha Jaglika i stric Milutin pomogli su mu da se školuje.
Četvororazrednu osnovnu školu završio je u Trepči (1921-1925), a zatim gimnaziju u Beranama (1925-1933). U jesen 1933. upisao je Pravni fakultet u Beogradu gde je ostao do Aprilskog rata 1941. godine. Politički se angažovao i postao član SKOJ-a 1935. godine, potom član KPJ 1936. U proleće 1938. godine kao sekretar ilegalne studentske narodne omladine uhapšen je u Beogradu i ostao u istražnom zatvoru (Glavnjača) i sudskom zatvoru (Ada Ciganlija) blizu 6 meseci, a jula i avgusta 1940. bio je u zatvoru u Andrijevici. Oba puta ga je Sud za zaštitu države pustio na slobodu zbog nedostatka dokaza. Pre rata je svoje prve radove, pesme i kraće pripovetke, objavljivao u novinama „Student“, „Politika“, „Pravda“ i „Zeta“.
Decembar[uredi izvor]
Antoni van Levenhuk (hol. Antonie Philips van Leeuwenhoek; Delft, 24. oktobar 1632 — Delft, 26. avgust 1723) bio je holandski trgovac i naučnik.
Poznat je kao „otac mikrobiologije“, jedan od „očeva bakteriologije“, te strastveni posmatrač misroskopski sitnog sveta. Rođen je kao sin izrađivača korpi, a sa svojih 16 godina šegrtovao je kod škotskog trgovca robom u Amsterdamu.
Najpoznatiji je po izumu prvog mikroskopa i doprinosima u razvoju mikrobiologije. Koristeći ručno izrađene mikroskope, bio je prvi čovek koji je promatrao jednoćelijske organizme, mišićno tkivo, bakterije, spermatozoide i protok krvi u kapilarima. Protozoe je izučavao u vezi sa tropskim oboljenjima, uključujući malariju, a otkrio je da su bakterije uzročnik kolere i tetanusa.
Tokom svog života izbrusio je oko 500 optičkih sočiva i stvorio oko 400 vrsta različitih mikroskopa, od kojih danas postoji samo 9. Njegovi mikroskopi izrađivani su od srebrnih i bakrenih metalnih okvira, koji su pričvršćivali rukom brušene sočivo. Mikroskopi koji su sačuvani do danas imaju moć povećanja od čak 275 puta, ali smatra se da je Levenhuk posedovao mikroskope koji su mogli da povećavaju čak i do 500 puta. Iako je u svoje doba smatran diletantom i amaterom, njegova su naučna dostignuća neverovatnog kvaliteta.