Портал:Biografija/Izabrani članak 2015.
Izabrani članci [uredi izvor]
Januar[uredi izvor]
Živojin Mišić (Struganik kod Mionice, 7/19. jul 1855 — Beograd, 20. januar 1921) je bio srpski i jugoslovenski vojvoda (maršal).
Na samom početku svoje četrdesetogodišnje službe, bio je učesnik srpsko-turskih ratova (1876—1878), kao pitomac-narednik, kasnije potporučnik. U tim ratovima stekao je prva ratna iskustva. Pored četvorogodišnje Artiljerijske škole završio je Austro-Ugarsku školu gađanja u Bruku na Lajti i dvogodišnju pripremu za generalštabnu struku. Takođe je učestvovao i u kratkotrajnom Srpsko-bugarskom ratu 1885. godine. Punih šest godina pored redovnih dužnosti predavao je strategiju na Vojnoj akademiji. Nakon Majskog prevrata bio je primoran da se penzioniše u činu generalštabnog pukovnika, pošto je smatran previše bliskim svrgnutoj dinastiji Obrenovića, ali je reaktiviran 1909, tokom aneksione krize na lični zahtev načelnika Vrhovne komande generala Radomira Putnika, koji ga je učinio svojim pomoćnikom. Mišić je pomogao generalu Putniku da sastavi srpski ratni plan u eventualnom ratu sa Austro-Ugarskom.
I u Balkanskim ratovima Mišić je takođe bio pomoćnik načelnika štaba Vrhovne komande, generala Putnika, i bio je njegova desna ruka. Neposredno je sarađivao na planiranju i rukovođenju operacijama protiv turske Vardarske armije, zbog čega je posle Kumanovske bitke unapređen u čin generala. Posebno se istakao pravilnom procenom situacije prvoga dana bitke na Bregalnici, kada je srpska Vrhovna komanda u Skoplju razmatrala pitanje na kojoj liniji će primiti odsudnu bitku. Usvajanje njegovog predloga imalo je presudan uticaj na dalji tok i konačan ishod odlučujuće bitke Drugog balkanskog rata. Po završetku ovog rata, Mišić je po drugi put penzionisan na isti način zaslugom oficira pripadnika Crne Ruke.
Međutim, pred samo izbijanje Prvog svetskog rata, opet je bio reaktiviran i postavljen za pomoćnika načelnika štaba Vrhovne komande. Tokom Kolubarske bitke, generalu Mišiću je predata komanda nad Prvom armijom, koja je tada bila u vrlo teškoj situaciji. Najviše zahvaljujući njegovim ličnim naporima i znanju, Prva armija se od jedinice u rasulu pretvorila u formaciju sposobnu za borbu. Mišić je insistirao na dubljem povlačenju, skraćenju fronta cele srpske vojske, kojim bi se ostalim armijama dalo vremena za odmor, popunu zaliha i snabdevanje. To njegovo kockanje se isplatilo pošto je austrougarska vojska previše raširila svoje linije, pa je teško poražena u potonjem srpskom kontranapadu. Za zasluge i izvojevanu pobedu, Mišić je 4. decembra 1914. godine unapređen u čin vojvode (maršala).
Nakon novog združenog napada nemačke, austrougarske i bugarske vojske na Srbiju u oktobru 1915, kada se srpska vojska povukla na Kosovo, Mišić je predložio da se izvrši kontranapad. Ovaj predlog su odbili ostali zapovednici armija na sastanku u Peći i usledilo je povlačenje. Nakon ovoga predao je komandu armije i otišao na lečenje u Francusku. Sredinom 1916. ponovo je postavljen za komandata Prve armije koja je zaustavila i naterala na povlačenje bugarsku vojsku i u bitci kod Goničeva oslobodila Bitolj. Pred kraj rata u junu 1918. zamenio je formacijsko mesto sa generalom Bojovićem i postavljen je za načelnika štaba Vrhovne komande. Komandovao je srpskom vojskom prilikom proboja Solunskog fronta u septembru iste godine, i za dva i po meseca je oslobođena Kraljevina Srbija. Od strane engleskog kralja Džordža V nagrađen je titulom engleskog sera. Kao najznamenitiji vojskovođa Prvog svetskog rata i srpske ratne istorije, od svog naroda smatran je za legendu.
Februar[uredi izvor]
.jpg)
Grejs Patriša Keli (engl. Grace Patricia Kelly; Filadelfija, 12. novembar 1929 — Monte Karlo, 14. septembar 1982) bila je američka glumica koja je, udajom za kneza Renijea III u aprilu 1956, postala Grejs, kneginja od Monaka.
Grejs Keli smatra se jednom od najvećih ikona filma i mode svih vremena. Glumačku karijeru otpočela je ulogama u pozorištu i na televiziji, a 1951. ostvarila je i svoju prvu ulogu na velikom platnu u filmu Četrnaest sati. Širu popularnost stekla je 1952. nakon uloge u vesternu Tačno u podne, u kom joj je partner bio Gari Kuper. Naredne godine je, zajedno sa Klarkom Gejblom i Avom Gardner, snimila film Mogambo koji joj je doneo nagradu Zlatni globus za najbolju sporednu glumicu, kao i prvu nominaciju za Oskara. Početkom 1955. Kelijeva je osvojila Oskara za najbolju glavnu glumicu i Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu za ulogu u drami Provincijalka. Kelijeva je bila poznata i kao muza britanskog reditelja Alfreda Hičkoka, sa kojim je snimila filmove Nazovi M radi ubistva, Prozor u dvorište i Drž'te lopova. Poslednju ulogu ostvarila je u filmu Visoko društvo 1956. godine.
U aprilu 1956. godine Grejs Keli se udala za Renijea III, kneza od Monaka, nakon čega je napustila glumačku karijeru. Par je dobio troje dece — Karolinu, Alberta i Stefani. 13. septembra 1982, vraćajući se u Monako iz Francuske zajedno sa kćerkom Stefani, Kelijeva je doživela moždani udar i izgubila kontrolu nad volanom. Preminula je dan kasnije, a sahranjena je 18. septembra.
Godine 1999. Američki filmski institut postavio ju je na 13. poziciju liste 100 najvećih filmskih zvezda svih vremena.
Mart[uredi izvor]
Mihajlo Idvorski Pupin (Idvor, 9. oktobar 1854 — Njujork, 12. mart 1935) bio je srpski naučnik, pronalazač, profesor na Univerzitetu Kolumbija, nosilac jugoslovenskog odlikovanja Beli orao Prvog reda i počasni konzul Srbije u SAD. Bio je i jedan od osnivača i dugogodišnji predsednik Srpskog narodnog saveza u Americi. Takođe je dobio i Pulicerovu nagradu (1924) za autobiografsko delo „Od pašnjaka do naučenjaka“ (engl. From immigrant to inventor).
Mihajlo Pupin je tokom svog naučnog i eksperimetalnog rada dao značajne zaključke važne za polja višestruke telegrafije, bežične telegrafije i telefonije, potom rentgenologije, a ima i velikih zasluga za razvoj elektrotehnike. Takođe je zaslužan i za pronalazak Pupinovih kalemova.
Dobitnik je mnogih naučnih nagrada i medalja, bio je član Američke akademije nauka, Srpske kraljevske akademije i počasni doktor 18 univerziteta.
April[uredi izvor]
Majkl Džefri Džordan (engl. Michael Jeffrey Jordan; Bruklin, 17. februar 1963) bivši je američki NBA košarkaš, kojeg mnogi smatraju najboljim košarkašem svih vremena.
Majkl Džordan je u NBA ligi proveo 15 sezona sa 30,12 poena po utakmici u regularnoj sezoni (najviše u NBA). Osvojio je šest NBA šampionata sa Čikago bulsima, bio 10 puta najbolji strelac i pet puta najkorisniji igrač lige. Devet puta je izabran u prvu odbrambenu petorku, a tri puta je bio najbolji po broju ukradenih lopti. Od 1983. rekordnih 49 puta se pojavio na naslovnoj stranici časopisa Sports ilustrejted, a 1991. bio je proglašen za sportistu godine po izboru ovog časopisa. Proglašen je 1999. za „najvećeg severnoameričkog sportistu u 20. veku“ po izboru sportskog kanala ESPN, a drugi je na listi najboljih sportista veka po izboru Asošijeted presa. Njegov snažan odraz i zakucavanje sa linije slobodnih bacanja doneli su mu nadimke „Er Džordan“ i „Njegovo vazdušno visočanstvo“.
Maj[uredi izvor]
Vilhelm Rihard Vagner (nem. Wilhelm Richard Wagner; Lajpcig, 22. maj 1813. — Venecija, 13. februar 1883) je bio nemački kompozitor, pesnik, esejista i muzički teoretičar.
Vagner je ličnost od presudnog značaja za istoriju muzike; kao jedan od najvećih stvaralaca na području opere (ili „muzičke drame“, kako je voleo da zove svoje sopstvene), u svojim delima je postavio osnovu ozbiljne muzike 20. veka, naročito u „Tristanu i Izoldi“, gde se obilno koristi hromatizmom i gde možemo naći koren atonalnosti. Ističe se po upotrebi lajtmotiva. U svojim esejima je teorijski postavio osnovu „sveukupne umetnosti“ (nem. Gesamtkunstwerk), teorije po kojoj je muzička drama najsavršeniji oblik umetničkog izraza jer obuhvata sve ostale grane umetnosti i da ima potencijal da „iskupi svet“, iz kog razloga su ga još za života mnogi onovremeni kritičari proglasili za megalomana.
Za sve svoje opere sam je pisao libreto (ili, u vagnerovskom rečniku, „poemu“), što je posledica verovanja u „sveukupnu umetnost“, a ulagao je veliki trud kako bi ih izveo onako kako je zamislio. S tim ciljem je i podigao sopstvenu opersku kuću. Osim toga, Vagner je bio i veliki dirigent koji je, prema čuvenom Vilhelmu Furtvengleru, zajedno s Hansom fon Bilovom doveo do stvaranja nove generacije dirigenata.
Vagnerova dela kategorišu se sa WWV, što je skraćeno od nemačkog Wagner-Werke-Verzeichniss („Indeks Vagnerovih dela“).
Juni[uredi izvor]
_(14641439744).jpg)
Novak Đoković (Beograd, SFRJ, 22. maj 1987) je srpski teniser. Od 7. jula 2014. zauzima prvo mesto na ATP listi u pojedinačnoj konkurenciji. Na prvoj poziciji je bio još u dva navrata, od 4. jula 2011. do 8. jula 2012. i od 5. novembra 2012. do 6. oktobra 2013, ukupno 101 nedelju. Mnogi teniski kritičari, bivši igrači i saigrači smatraju Đokovića jednim od najboljih tenisera u istoriji. Profesionalno igra od 2003. godine. U dosadašnjoj karijeri osvojio je osam titula na grend slem turnirima: Otvoreno prvenstvo Australije 2008, 2011, 2012, 2013 i 2015, Vimbldon 2011. i 2014. i Otvoreno prvenstvo SAD 2011. godine. Drži rekord sa osvojenih pet trofeja na Otvorenom prvenstvu Australije i jedini je koji je trijumfovao tri puta zaredom u Open eri.
Četiri puta je bio vicešampion Otvorenog prvenstva SAD, dva puta na Rolan Garosu i jednom na Vimbldonu. Osvajač je četiri Masters kupa: 2008, 2012, 2013. i 2014. godine. Takođe, stigao je do finala trideset četiri turnira Masters 1000 serije, od kojih je na dvadeset četiri trijumfovao. Đoković je, zajedno sa Rafaelom Nadalom, rekorder po broju osvojenih Masters turnira u jednoj sezoni. On je, takođe, jedini teniser koji je osvojio bar jednu titulu na osam od devet turnira iz 1000 serije. Osvojio je bronzanu medalju na Olimpijskim igrama 2008. u Pekingu. Zajedno sa saigračima iz reprezentacije Srbije je došao do titule u Dejvis kupu 2010. godine, a 2013. su se plasirali u finale. Đoković ima najbolji procenat pobeda na tvrdoj podlozi (83,33%) u teniskoj istoriji.
Sa Nadalom je ostvario jedno od najvećih rivalstava u istoriji tenisa. Odigrali su rekordan broj međusobnih duela u Open eri, najveći broj mečeva na grend slemovima, jedini su igrali finale na sva četiri grend slem turnira, uključujući i najduže finale. Zapaženo je i Đokovićevo rivalstvo sa Rodžerom Federerom, protiv koga je igrao u rekordnih devet grend slem polufinala i u dva grend slem finala.
Pored proglašenja za najboljeg sportistu i tenisera Srbije i sveta, Đoković je odlikovan ordenom Karađorđeve zvezde, ordenom Svetog Save od SPC i ordenom Republike Srpske.
Juli[uredi izvor]
.jpg)
Sandra Anet Bulok (engl. Sandra Annette Bullock; rođena 26. jula 1964. u Arlingtonu, Virdžinija, SAD) je američka filmska glumica, komičarka, producent i najplaćenija holivudska zvezda svih vremena.
Karijeru je počela krajem osamdesetih, igrajući u romantičnim komedijama. Najpoznatija je po filmovima Brzina, Ljubavne čarolije, Dok si ti spavao, Mis tajni agent i Dve nedelje za zaljubljivanje. Veridba i Gravitacija su njeni finansijski najuspešniji filmovi. Za ulogu u drami Mrtav ugao iz 2009. godine, najuspešnijem sportskom filmu svih vremena, osvojila je Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u drami i Oskara za najbolju glavnu glumicu. Ona je prva žena u istoriji čiji je film u Americi zaradio više od 200.000.000 dolara, i prva koja je iste godine proglašena za najbolju i najgoru glumicu Holivuda. Od njenih novijih komedija, pored Veridbe, poznata je i Žestoke devojke, finansijski najuspešnija komedija 2013. godine. Za ulogu u filmu Gravitacija, jednom od kritički i komercijalno najuspešnijih filmova svih vremena, Bulokova je bila nominovana za Nagradu BAFTA, Zlatni globus i Oskara za najbolju glavnu glumicu.
Sandra je jedna od najbogatijih i najmoćnijih javnih ličnosti na svetu. Ukupna zarada od njenih filmova iznosi 4.100.000.000 dolara. Godinama važi za najomiljeniju glumicu u Americi, gde ima reputaciju jednostavne devojke iz komšiluka. Časopis Pipl proglasio je za ženu 2010. godine, kada je takođe proglašena za najveću filmsku zvezdu američkog Juga. Bulokova je 2012. upisana u Ginisovu knjigu rekorda kao najplaćenija glumica u istoriji filma, a na Forbsovoj listi najplaćenijih holivudskih zvezda, zauzela je prvo mesto i naredne dve godine – 2013. i 2014, sa zaradom od 51 milion dolara. Ona je bila najpopularnija glumica prve decenije dvadesetprvog veka, a često je navođena kao kraljica romantičnih komedija.
Avgust[uredi izvor]
Milan Gurović (Novi Sad 17. jun 1975) je bivši srpski košarkaš, a sadašnji košarkaški trener. Trenutno radi kao šef stručnog štaba u KK FMP.
Prvi je kapiten košarkaške reprezentacije Srbije. Poznat je po trojkama postignutim protiv Američke reprezentacije u Indijanopolisu 2002. godine. Bio je i MVP ULEB Kupa u sezoni 2006/07. Rekorder je Jadranske lige sa 45 poena postignutih 2006. godine na utakmici Crvene zvezde protiv FMP-a. Izabran je za najboljeg sportistu SD Crvena zvezda 2006. godine u tradicionalnom izboru Zvezdine revije. Zbog svog temperamenta i srčanosti tokom igračke karijere obožavan je od navijača svog kluba, ali i bio česta meta od navijača protivničkog.
Gurović je rođen u Novom Sadu od oca Božidara i majke Mare ali su mu preci iz Trebinja. Pre nego što je počeo da se bavi košarkom tri godine je trenirao kung fu. Prve korake naravi je u mlađim kategorijama nekadašnjeg kluba Slavije. Prvi je u njemu prepoznao talenat trener Zoran Trivan, u sedmom razredu. Nakon toga nastupao je u mlađim kategorijama NAP-a, gde je skrenuo pažnju na sebe. Već sa 15 godina je debitovao za prvi tim, gde je igrao protiv mnogo starijih igrača u tadašnjoj drugoj ligi Jugoslavije.
Septembar[uredi izvor]
Grejs Patriša Keli (engl. Grace Patricia Kelly; Filadelfija, 12. novembar 1929 — Monte Karlo, 14. septembar 1982) bila je američka glumica koja je, udajom za kneza Renijea III u aprilu 1956, postala Grejs, kneginja od Monaka.
Grejs Keli smatra se jednom od najvećih ikona filma i mode svih vremena. Glumačku karijeru otpočela je ulogama u pozorištu i na televiziji, a 1951. ostvarila je i svoju prvu ulogu na velikom platnu u filmu Četrnaest sati. Širu popularnost stekla je 1952. nakon uloge u vesternu Tačno u podne, u kom joj je partner bio Gari Kuper. Naredne godine je, zajedno sa Klarkom Gejblom i Avom Gardner, snimila film Mogambo koji joj je doneo nagradu Zlatni globus za najbolju sporednu glumicu, kao i prvu nominaciju za Oskara. Početkom 1955. Kelijeva je osvojila Oskara za najbolju glavnu glumicu i Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu za ulogu u drami Provincijalka. Kelijeva je bila poznata i kao muza britanskog reditelja Alfreda Hičkoka, sa kojim je snimila filmove Nazovi M radi ubistva, Prozor u dvorište i Drž'te lopova. Poslednju ulogu ostvarila je u filmu Visoko društvo 1956. godine.
U aprilu 1956. godine Grejs Keli se udala za Renijea III, kneza od Monaka, nakon čega je napustila glumačku karijeru. Par je dobio troje dece — Karolinu, Alberta i Stefani. 13. septembra 1982, vraćajući se u Monako iz Francuske zajedno sa kćerkom Stefani, Kelijeva je doživela moždani udar i izgubila kontrolu nad volanom. Preminula je dan kasnije, a sahranjena je 18. septembra.
Godine 1999. Američki filmski institut postavio ju je na 13. poziciju liste 100 najvećih filmskih zvezda svih vremena.
Oktobar[uredi izvor]
Vladislav III Zmajević (rum. Vladislaus III Drakulya), knez i vojvoda Vlaški, poznat i kao Vlad Cepeš (rum. Vlad Ţepeş — Vlad Nabijač) ili Vlad Drakula, bio je vlaški vojvoda, koji je vladao Vlaškom u tri navrata: 1448, 1456—1462. i 1476. godine. Poznat je po tome što je tokom svoje vladavine navodno sprovodio surove metode u odbrani od osmanskih osvajanja, naročito nabijanjem na kolac, pre svega osmanlijskih zarobljenika i njihovih pomagača. Takođe je poznat i kao inspiracija za ime vampira u romanu Drakula irskog književnika Brema Stokera.
Njegov otac, Vlad II Drakul je bio član Reda Zmaja, koji je osnovan da zaštiti hrišćanstvo u Istočnoj Evropi. Vlad je poštovan kao narodni heroj u Rumuniji, kao i u drugim delovima Evrope zbog zaštite rumunske populacije i severno i južno od Dunava. Značajan broj običnog naroda i ostalih bojara (plemića) preselio se severno od Dunava do Vlaške i prepoznali su ga kao lidera u odbrani od Osmanlija.
Novembar[uredi izvor]
_-_Copy_(14422767341).jpg)
Ana Ivanović (Beograd, 6. novembar 1987) je srpska teniserka. Član je TK Partizan.
U karijeri je osvojila petnaest VTA turnira, uključujući i jedan grend slem turnir, Rolan Garos 2008, pobedivši u finalu Dinaru Safinu. Već plasmanom u finale tog takmičenja postala je prva teniserka na VTA listi, na kojoj je provela 12 sedmica. Dospela je do još dva grend slem finala, na Rolan Garosu 2007. i na Otvorenom prvenstvu Australije 2008. Takođe, na Vimbldonu je igrala u polufinalu 2007, dok joj je najbolji rezultat na Otvorenom prvenstvu SAD četvrtfinale 2012. godine.
Osvojila je tri turnira prve kategorije: Berlin, Montreal i Indijan Vels. Godine 2010. i 2011. osvaja poslednji turnir u sezoni, takozvani utešni masters VTA turnir šampiona na ostrvu Baliju. Sa saigračicama iz reprezentacije je došla do finala Fed kupa 2012. godine. Učestvovala je i na Letnjim olimpijskim igrama u Londonu. Takođe bila je i finalistkinja Hopman kupa 2013., a partner joj je bio Novak Đoković. Ana Ivanović je nacionalni ambasador UNICEF-a za Srbiju.
Decembar[uredi izvor]
.jpg)
Kosta Stojanović (Aleksinac, 2. oktobar 1867 — Beograd, 3. januar 1921) bio je naučnik iz oblasti matematike, fizike, mehanike, sociologije i ekonomije. Smatra se utemeljivačem matematičke ekonomije i pretečom kibernetike u Srbiji.
Sarađivao je sa velikim brojem stručnih i književnih časopisa, kao što su: „Srpski književni glasnik“, „Glas srpske akademije nauka“ i „Delo“. Bio je profesor Velike škole i Beogradskog univerziteta. Pored univerzitetske, imao je i bogatu političku karijeru. Nalazio se na važnim državnim i političkim položajima, osam puta je biran za ministra u Kraljevini Srbiji i Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.