Рукола (питома)
| Rukola | |
|---|---|
| |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Divizija: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | E. sativa
|
| Binomno ime | |
| Eruca sativa Mill.
| |
| Sinonimi[1][2] | |
|
Eruca vesicaria ssp. sativa (Mill.) Thell. | |
| Nutritivna vrednost na 100 g (3,5 oz) | |
|---|---|
| Energija | 105 kJ (25 kcal) |
3,6 g | |
| Šećeri | 2,0 g |
| Prehrambena vlakna | 1,6 g |
0,6 g | |
2,6 g | |
| Vitamini | |
| Vitamin A ekv. | (15%) 119 μg(13%) 1.424 μg3555 μg |
| Vitamin A | 2.373 IU |
| Tiamin (B1) | (4%) 0,044 mg |
| Riboflavin (B2) | (7%) 0,086 mg |
| Niacin (B3) | (2%) 0,305 mg |
| Vitamin B6 | (6%) 0,073 mg |
| Folat (B9) | (24%) 97 μg |
| Vitamin C | (18%) 15 mg |
| Vitamin E | (3%) 0,43 mg |
| Vitamin K | (103%) 108,6 μg |
| Minerali | |
| Kalcijum | (16%) 160 mg |
| Bakar | (4%) 0,076 mg |
| Gvožđe | (11%) 1,46 mg |
| Magnezijum | (13%) 47 mg |
| Mangan | (15%) 0,321 mg |
| Fosfor | (7%) 52 mg |
| Kalijum | (8%) 369 mg |
| Natrijum | (2%) 27 mg |
| Cink | (5%) 0,47 mg |
| Ostali konstituenti | |
| Voda | 91,7 g |
| |
| Procenti su grube procene zasnovane na američkim preporukama za odrasle. Izvor: NDb USDA | |
Rukola (lat. Eruca sativa) je jednogodišnja zeljasta biljka iz familije kupusnjača (Brassicaceae)[3], prirodno rasprostranjena u oblasti Sredozemlja. Uzgaja se i koristi u ljudskoj ishrani kao lisnato povrće od davnina.[4][5]
Gaji se zbog lišća oštrog pikantnog ukusa, bogatog vitaminima. Stimulativno deluje na ljudski organizam, naročito na organe za varenje - želudac i creva.
Drugi nazivi pod kojima se može sresti u zemljama okruženja su: riga (uobičajen u hrvatskom jeziku), rokula, rugula, rigola i slični lokalizmi,[6] zatim vrizak, garda, grda i ludimeno sime.[7]
Poreklo
[uredi | uredi izvor]Rukola u prirodi raste kao korovska biljka na zapuštenim mestima i deponijama. Kao gajena vrsta bila je poznata već u Staroj Grčkoj i Rimu. Poreklom je iz zapadnog Mediterana (Alžir i južna Španija), odakle se proširila, podivljala ili samonikla, daleko na istok. U Indiji raste kao poseban varijetet, E. s. var. orientalis. Uzgojem je dospela i u srednju Europu, a kao uvezena vrsta raste i u Sjedinjenim Američkim Državama.[8]
Izgled biljke
[uredi | uredi izvor]Rukola je jednogodišnja ili dvogodišnja zeljasta biljka karakterističnog mirisa. Visoka je do 60 cm i cela više ili manje obrasla dlakama. U vegetativnoj fazi razvija na skraćenoj stabljici lisnu rozetu visine do 6 cm. Listovi su na kratkim peteljkama, više ili manje urezani, sa većim vršnim režnjem. Mogu biti dugi do 20 cm. Pri višim temperaturama razvija se cvetna stabljika koja je uspravna, uglasta i uzdužno izbrazdana, u gornjem delu razgranata. Cvetovi su beli ili žućkasti, prošarani ljubičastim žilicama. Skupljeni su u grozdaste cvasti. Plodovi su ljuske uspravno prilegle uz stabljiku, gole ili dlakave, s pljosnatim, do 9 mm dugim dvostranim kljunom na vrhu.[8] Biljka cveta tokom maja i juna.[6] Seme je sitno, okruglo, apsolutne težine oko 2 g.[9]
-
Stabljika -
List -
Cvet -
Cvast -
Plod -
Seme
.jpg)
Gajenje
[uredi | uredi izvor]Rukola se gaji zbog lišća oštrog pikantnog ukusa, bogatog vitaminima. Skromnih je zahteva za toplotom i otporna je na mrazeve. Zato se može proizvoditi tokom cele godine. Uspeva na gotovo svakom zemljištu, ali najbolje na lakim peskovitim i srednje teškim zemljištima pH neutralne ili alkalne reakcije, bogato, koje zadržava vlagu. Najviše joj odgovaraju delimično zasenjeni položaji. Može se sejati od februara do septembra u više navrata. Može se brati već 40 - 60 dana nakon setve. Na 1 m² može se postići prinos do 2 kg.[9]
Osim u Evropi, rukola se gaji i u Severnoj Americi, Severnoj Africi i na Bliskom istoku.[10]
Gajene sorte
[uredi | uredi izvor]- KULTIVATA (COLTIVATA)
- RIGA
Upotreba
[uredi | uredi izvor]
Od rimskih vremena u Italiji, sirova rukola se dodavala u salate. Često se dodaje pici na kraju ili neposredno nakon pečenja. Takođe se koristi kuvana u Apuliji, u južnoj Italiji, za pravljenje jela od testenine kavatijedi, „u koje se velike količine grubo iseckane rukole dodaju u testeninu začinjenu domaćim redukovanim sosom od paradajza i pekorina“,[11] kao i u „mnogim receptima u kojima se dodaje, secka, u sosove i kuvana jela“ ili u sosu (koji se pravi prženjem na maslinovom ulju i belom luku) koji se koristi kao začin za hladno meso i ribu.[11] Širom Italije se koristi kao salata sa paradajzom i sa buratom, bokončinijem, bizonom i mocarela sirom. U Rimu se rukola koristi u štraketima, jelu od tankih kriški govedine sa sirovom rukolom i parmezanom.[12]
U Turskoj se, slično, rukola jede sirova kao prilog ili salata uz ribu, ali se dodatno poslužuje sa sosom od ekstra devičanskog maslinovog ulja i limunovog soka.[13]
U Sloveniji se rukola često kombinuje sa kuvanim krompirom[14] ili koristi u supi.[15]
U zapadnoj Aziji, Pakistanu i severnoj Indiji, Eruca seme se cedi da bi se dobilo taramira ulje, koje se koristi za kiseljenje i (nakon što odtoji da bi se uklonila oštrina) kao salata ili ulje za kuvanje.[16] Pogača se takođe koristi kao hrana za životinje.[17]
U ishrani se upotrebljavaju i samonikla i kultivisana rukola. Zahvaljujući hranljivosti i lekovitosti veoma je zastupljena u mnogim svetskim kuhinjama, kao dodatak sendvičima, u salatama, na picama ili kao dekoracija jela sa mesom. Za razliku od samonikle, kultivisana rukola je krupnija, nije gorka.[18] Koriste se mladi, sočni listovi, cvetovi, mlade semene čaure i zrelo seme.
Gorčina listova rukole potiče od glukozinolata izotiocijanata koji se nalazi i u srodnim biljkama (ren, kres i dr). Ipak, rukola ima drugačiji ukus od srodnih biljaka jer pored izotiocijanata sadrži estre buterne kiseline i jedinjenja sa sumporom, što joj daje vrlo specifičan ukus i miris.[10]
Rukola stimulativno deluje na ljudski organizam, naročito na organe za varenje - želudac i creva.[9] Osim toga pomaže kod prehlade i ublažava kašalj[10]. Smatra se takođe i da cela biljka deluje kao afrodizijak. Seme rukole smatra se prirodnim antibiotikom i nekada se upotrebljavalo kao sredstvo protiv ujeda škorpiona.[6]
Hranljiva vrednost
[uredi | uredi izvor]Mladi listovi samonikle biljke bogati su vitaminom C (130-190 mg%) i karotenom (oko 7 mg%). Osim toga sadrži i značajne količine vitamina B-kompleksa, pektina, kalcijuma, fosfora, gvožđa, magnezijuma, kalijuma i bakra.[18]
Sinonimi
[uredi | uredi izvor],inflorescence,young_fruits_NL_jun2012.jpg)
- Brassica eruca L.
- Brassica erucoides Hornem.
- Brassica erucoides Roxb.
- Brassica lativalvis Boiss.
- Brassica pinnatifida Desf.
- Brassica turgida Pers.
- Brassica uechtritziana Janka
- Brassica vesicaria L.
- Crucifera eruca E.H.L.Krause
- Eruca aurea Batt.
- Eruca cappadocica Reut.
- Eruca cappadocica Reut. ex Boiss.
- Eruca deserti Pomel
- Eruca drepanensis Caruel
- Eruca eruca (L.) Asch. & Graebn. nom. inval.
- Eruca foetida Moench
- Eruca glabrescens Jord.
- Eruca grandiflora Cav.
- Eruca lanceolata Pomel
- Eruca latirostris Boiss.
- Eruca longirostris Uechtr.
- Eruca longistyla Pomel
- Eruca oleracea J.St.-Hil.
- Eruca orthosepala (Lange) Lange
- Eruca permixta Jord.
- Eruca pinnatifida (Desf.) Pomel
- Eruca ruchetta Spach
- Eruca sativa Mill.
- Eruca stenocarpa Boiss. & Reut.
- Eruca sylvestris Bubani
- Euzomum hispidum Link
- Euzomum sativum Link
- Euzomum vesicarium (L.) Link
- Raphanus eruca (L.) Crantz
- Raphanus vesicarius (L.) Crantz
- Sinapis eruca (L.) Clairv.
- Sinapis eruca (L.) Vest
- Velleruca longistyla Pomel
- Velleruca vesicaria (L.) Pomel
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Eruca vesicaria ssp. sativa (Mill.) Thell.”. ITIS - Integrated Taxonomic Information System. Pristupljeno 7. 6. 2017.
- ^ The Plant List: A Working List of All Plant Species, Arhivirano iz originala 08. 12. 2022. g., Pristupljeno 11. 5. 2016
- ^ Marković V. Rukola. Savremeni povrtar 20: 52.
- ^ „The Secret of the Local Red Arugula”. Arhivirano iz originala 2. 2. 2014. g. Pristupljeno 24. 5. 2013.
- ^ „Minnesota Spring”. Arhivirano iz originala 30. 6. 2013. g. Pristupljeno 24. 5. 2013.
- ^ a b v Grlić 1986, str. 138
- ^ Konjević & Tatić 2006, str. 77
- ^ a b „riga”. Hrvatska enciklopedija. Leksikografski zavod Miroslav krleža. Pristupljeno 7. 6. 2017.
- ^ a b v „Rukola”. agroklub. Pristupljeno 7. 6. 2017.
- ^ a b v Spasić, Katica. „Rukola”. zdrava hrana.com. Arhivirano iz originala 09. 08. 2016. g. Pristupljeno 7. 6. 2017.
- ^ a b Reilly, The Oxford Companion to Italian Food, p. 446
- ^ „Beef Strips with Rocket – Straccetti con la Rucola”. thefoodellers.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-05-17.
- ^ „Oktay Usta'dan Roka Salatası Resimli Tarifi”. Arhivirano iz originala 2015-06-24. g. Pristupljeno 2015-04-16.
- ^ „Solata s krompirjem in rukolo”. dnevnik.si.
- ^ „Krompirjeva juha z rukolo”. zurnal24.
- ^ G.J.H. Grubben and O.A. Denton, ur. (2004). „Vegetables”. Plant Resources of Tropical Africa. 2. str. 295. ISBN 90-5782-147-8.
- ^ Das, Srinabas; Tyagi, Kumar; Kaur, Harjit (2004). „Evaluation of taramira oil-cake and reduction of its glucosinolate content by different treatments”. Indian Journal of Animal Sciences. 73 (6): 687—691.
- ^ a b „Rukola”. stvar ukusa. Arhivirano iz originala 12. 06. 2017. g. Pristupljeno 7. 6. 2017.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- G.J.H. Grubben and O.A. Denton, ur. (2004). „Vegetables”. Plant Resources of Tropical Africa. 2. str. 295. ISBN 90-5782-147-8.
- Konjević, Radomir; Tatić, Budislav (2006). Rečnik naziva biljaka. Beograd: NNK Internacional. str. 77.
- Grlić, Ljubiša (1986). Enciklopedija samoniklog jestivog bilja. Zagreb: "August Cesarec". ISBN 86-393-0172-7.
- R. Lešić, J. Borošić, I. Buturac, M. Ćustić, M. Poljak, D. Romić (2002). Povrćarstvo Čakovec.
- Klein, Ezra (7. 10. 2008). „ARUGULA.”. The American Prospect. Pristupljeno 7. 6. 2017.
- Flora Europaea: Eruca
- Flora of China: Eruca
- Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. ISBN 0-340-40170-2.
- Flora of NW Europe: Eruca vesicaria Arhivirano 2007-10-14 na sajtu Wayback Machine
- Huxley, A.,, ur. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan. ISBN 0-333-47494-5.
- „Salata koja briše godine: Kako rukola izbacuje otrove iz tela!”. Kurir. 5. 4. 2016. Pristupljeno 7. 6. 2017.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- „Lako se gaji i bere cele godine: rukola je odlična salata i prirodni lek”. Lepa i srećna. Arhivirano iz originala 08. 07. 2017. g. Pristupljeno 7. 6. 2017.
- „Eating arugula has become a political act”. mother nature netvork. Pristupljeno 7. 6. 2017.
- Osnas, Jeanne. „The most political vegetables: A whirlwind tour of the edible crucifers”. The Botanist in the Kitchen. Pristupljeno 7. 6. 2017.
- Jeane Osnos, "The most political vegetables: A whirlwind tour of the edible crucifers," The Botanist in the Kitchen, November 20, 2012. How arugula joined broccoli (and lattes) as supposed markers for big-government liberalism.
- Joel Denker, "The 'Lascivious' Leaf: The Allure of Arugula," Food in the 'Hood (published August 11, 2012) Arhivirano septembar 25, 2020 na sajtu Wayback Machine, in The Intowner, Serving Washington, D. C. since 1968 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. decembar 2020).
- Ezra Klein, "Arugula", The American Prospect, October 7, 2008.
- David Kamp, The United States of Arugula: How We Became a Gourmet Nation, New York: Clarkson Potter (2006). Arhivirano 2020-02-18 na sajtu Wayback Machine
