Hadži Prodanova pećina
| Hadži Prodanova pećina | |
|---|---|
 Hadži Prodanova pećina | |
| Položaj | |
| Mesto (reka) | Raščići, Ivanjica
(Rašćanska reka) |
| Odlike | |
| Dužina | 400 m |
| Nadm. visina | 600 m |
| Br. kanala, nivoa | četiri, dva |
Hadži Prodanova pećina ili Prirodni spomenik Hadži Prodanova pećina je prostran, horizontalan, radijalno razgranat podzemni oblik karstnog reljefa. Hadži Prodanova pećina je arheološko paleolitsko nalazište i spomenik prirode koji se nalazi u selu Raščići nedaleko od Ivanjice. Ova pećina je stanište za koloniju ugrožene vrste slepih miševa. Sama pećina i kolonija slepih miševa je ugrožena radom obližnjeg kamenoloma koji nema dozvolu za rad.
Sastoji se iz ulaznog kanala, centralne dvorane i zrakasto raspoređenih bočnih kanala. Ukupna dužina kanala iznosi 420 m. Pećina je stanište velike kolonije slepih miševa.[1] Sve četiri prisutne vrste slepih miševa zaštićene su Pravilnikom o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva.[2] Hadži-Prodanova pećina je dobila ime po Karađorđevom vojvodi Hadži-Prodanu Gligorijeviću, koji je tokom srpskog ustanka 1814. godine, poznatog kao Hadži Prodanova buna preuzeo vođstvo protiv turske odmazde i u pećinu sklanjao zbegove.[3]
Zaštitna iskopavanja započela su 2003. godine povodom namere da se obnovi crkva Svetog arhangela Mihaila koja se nalazi ispred pećine. Prilikom radova na uređenju ulaza u pećinu otkriveni su ostaci praistorijske keramike i pleistocenske faune. Cilj iskopavanja bio je provera stratigrafskog položaja nalaza. Iskopavanja su vršena na površini od 16 m², početku pećinskog hodnika i na platou ispred pećine. Istraženo je pet horizonata, u kojima su pronađeni ostaci pećinskog medveda, vuka, kozoroga i raznih glodara i ptica. Većina paleolitskih nalaza otkrivana je na platou ispred pećine.
Geografski položaj i površina[uredi | uredi izvor]
Pećina se nalazi u jugozapadnoj Srbiji, u selu Šume, zaseok Raščići. Od Ivanjice je udaljena 7 km. Površina koja je zaštićena iznosi 7 hektara, 12 ari i 47 kvadratnih metara. Pećina je ugrožena radom obližnjeg privatnog kamenoloma.
Geološka građa[uredi | uredi izvor]
Na širem području Spomenika prirode Hadži-Prodanova pećina prisutne su metamorfne stene paleozojske starosti, sedimentne stene gornjokredne starosti i kvarzarne tvorevine pretežno u vidu aluvijalnih naslaga.
Najrasprostranjenije stene su filitomikašisti, albit-sericitski škriljci i sericitksi škriljci starosti donjeg i srednjeg karbona.
Krečnjaci ovog područja su u sprudnom režimu sedimentacije i mogu se izdvojiti tri superpoziciona člana:
- donji bankoviti i masivni krečnjaci zastupljeni su na padinama Vratonjskog krša i Okrugloj steni
- uslojeni laporoviti krečnjaci prisutni su na području Lise
- gornji bankoviti i masivni krečnjaci otkriveni su na području Lisanske reke i Okrugle stene[2]
Speleomorfološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Hadži-Prodanova pećina se odlikuje složenom morfologijom sa više bočnih kanala u različitim nivoima po čemu odgovara tipu složene, razgranate pećine. Sastoji se iz:
- pećinskog ulaza koji se nalazi u podnožju krečnjačkog odseka Vratnjanskog krša;
- ulaznog kanala koji predstavlja morfološku celinu koja se pruža od ulaza do suženja ispred Centralne dvorane na dužini od 55 m;
- suženja koje se nalazi na kraju ulaznog kanala. Na ovom mestu se sučeljavaju spoljašnjih i unutrašnjih klimatskih uticaja;
- centralne dvorane je glavni deo odnosno podzemna šupljina dužine 65 m i procenjene visine 20 m;
- južnog bočnog kanala koji ima polukružni pravac kretanja.
- istočnog visećeh kanala koji započinje odsekom visine od 2 m od slojevitog podnog travertina u predelu severozapadnog dela Centralne dvorane;
- visokog kanala sa kadama koji je teško prohodan, a tu su nataložene naslage sige u vidu saliva sa odsecima i travertinskim kadama po čemu je kanal dobio ime;
- dugačke galerije pečurkastog izgleda;
- zadnje dvorane koja predstavlja kompozitnu morfološku celinu pećine i sastoji se z jednog proširenja 11 m i drugog proširenja ili dvprane dužine 41 m.[2]
Paleolitski nalazi[uredi | uredi izvor]
Otkriveno je ukupno 16 nalaza. U horizontu 5 otkrivene su postruške i artefakti od kvarcita, dva odbitka i jedan ramenasti strugač. U sloju 2 otkriveni su gornjepaleolitski nalazi: oruđe sa strmo retuširanim hrptom, oruđe sa retuširanim prelomom i retuširane i neretuširane lamele i odbici, po kojima je izvršeno datovanje u gravetijen ili epigravetijen. U srednjopaleolitskom sloju otkriveni su predmeti od čistog kvarca: mali kristal i postruška.
Hadži Prodanova pećina predstavlja uz Šalitrenu pećinu jedini gravetijenski, odnosno epigravetijenski lokalitet u brdskoplaninskim oblastima centralnog Balkana[4].
Galerija[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Mesto u kom caruju slepi miševi: Zbog ovoga je Hadži Prodanova pećina veoma značajna”. b92. Pristupljeno 14. 3. 2020.
- ^ a b v Studija zaštite Spomenik prirode "Hadži-Prodanova pećina". Beograd: Zavod za zaštitu prirode Srbije. 2012.
- ^ „Hadži-Prodanova pećina”. Pana Komp. Pristupljeno 24. 5. 2017.
- ^ D. Mihajlović, Hadži Prodanova pećina kod Ivanjice, Arheološki pregled 1 (2003), Srpsko Arheološko društvo, Beograd, 2006.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Studija zaštite Spomenik prirode "Hadži-Prodanova pećina". Beograd: Zavod za zaštitu prirode Srbije. 2012.
- Baille J. & Groombridge B. (Comp. and Ed.) (1997): 1996 IUCN Red List of Threatened Animals, The IUCN Species Survival Commision
- Beron P. (1994): Résultats des recherches biospéléologiques en Bulgarie de 1971 à 1994 et liste des animaux de cavernicoles bulgares - Editions de la Fédération bulgare de Spéléologie, Sérié Tranteeva, Sofia. стр. 137
- Coiffait H. (1978): Coléopteres Staphylinidae de la région paléarctique occidentale, III Sous femille Staphylininae (Quedini), Paederinae (Pinophilini). Supl. Nouv. Rev. Ent., T. VIII, Tasc. 4, Toulouse. стр. 364
- Ćurčić S. B., Pavićević D. & Ćurčić B. P. M. (2001): Serboduvalius dragacevensis, a new genus and new species of trechines from caves in southwestern Serbia (Trechinae, Carabidae, Coleoptera). Arch. Biol. Sci., 53 (1-2), Belgrade, 51-56
- Freude H., Harde K.W. & Lohse G.A. (1974): Die Käfer Mitteleuropas, Band 5, Goecke & Evers, Krefeld. стр. 381
