Cipovka
| Vrsta jela | hleb |
|---|---|
| Mesto porekla | Vojvodina |
| Regije ili država |  Srbija |
| Deo nacionalne kuhinje | srpska |
| Temperatura serviranja | toplo, hladno |
| Glavni sastojci | pšenično brašno, kvasac, so |
 Mediji: Cipovka | |
| Cipovka | |
|---|---|
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Vojvodina |
| Zajednica | Stanovništvo Vojvodine - Srbi, Mađari, Bunjevci, Hrvati |
| Predlagač | SO Pirot, Narodna biblioteka Pirot, Gimnazija Pirot, Muzej Ponišavlja Pirot i dr. |
| Datum upisa | 26. 12. 2016. |
| Veb sajt | http://nkns.rs/cyr |
Cipovka je tradicionalna vrsta hleba, karakteristična za područje Vojvodine.[1] Prema Vukovom Srpskom rječniku, reč „cipovka” je izraz koji se u Sremu, Bačkoj i Banatu koristi za manji hleb koji se nosi na put. Savremeni rečnici daju isto značenje: „mali hleb od pšeničnog brašna, za ponudbinu” (Vojvodina).[2] Cipovka se u Vojvodini pravi više od 300 godina, a najranije potvrde potiču iz 18. veka.[3] Prvi put u litareturi pomenuta je 1894. godine u knjizi „Istorija Novog Sada” Melhiora Erdujheljija.[4]
Cipovka ima karakterističan miris, karameliziranu koricu koja čuva svežinu unutar hleba i kiselkast ukus.[4]
Priprema cipovke spada u znanja i umeća karakterističana za stanovništvo Vojvodine - Srbe, Mađare, Bunjevce, Hrvate. Cipovka je 2016. godine uvrštena u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije. [1]
Etimologija[uredi | uredi izvor]
U srpskom jeziku reč „cipovka” je deminutiv izveden od imenice cipov pomoću sufiksa -ka. Imenica cipov je pozajmica iz mađarskog jezika, gde cipó znači „mali kupovni hleb od pšeničnog brašna”. Isti izraz su posudili i drugi jezici za obeležavanje iste stvari:
- slovenački: cipov - „bolji pšenični hleb”
- ukrajinski: ципо - „mali pšenični hleb”
- rumunski: țipău - „mali pšenični hleb”
Stariji mađarski oblik cipou je pozajmljen iz latinskog jezika i vodi poreklo od reči zippula, čije je značenje moguće rekonstruisati na osnovu značenja lekseme sačuvane u italijanskom jeziku, a koja neposredno potiče od latinske reči zeppola, sa značenjem „pljosnat kolač”.[5]
Istorija[uredi | uredi izvor]
U izrazito ratarskoj kulturi na tlu Vojvodine, u čijoj ishrani važnu ulogu imaju žitarice, razvijena je veština pravljenja naročitog hleba – cipovke. Znanja i veštine pravljenja cipovke, čiji su ključni nosilac dugo bile samo žene, usmereni su ka prirpemi hleba sa dugotrajnim očuvanjem svežine, jer je pravljen jednom ili dva puta nedeljno. Veština pravljenja cipovke i danas zahteva potpuno ručnu izradu i podrazumeva upotrebu belog brašna, kvasac, mlaku vodu i so i eventualno malo šećera da bi kvasac „bolje radio”.[4] Domaćice ili pekari koji prave cipovku, njen karakterističan oblik postižu narezivanjem loptastog testanog komada (pri vrhu testane lopte), neposredno pre ubacivanja u peć. Tradicionalna veličina hleba je od 3 do 5 kilograma.[1]
Da bi se postigao karakterističan izgled, miris i ukus, cipovka se mesi isključivo ručno. Peče u zidanim, takozvanim „turskim pećima”, sa velikim otvorom gde se stavlja testo. Veliki otvor je potreban zbog toga što testo puno naraste kada se peče. Ta peć se loži šapurikama, kukuruzovinom i drvetom, i na vrele cigle unutar nje stavljaju se lopte od testa.[4]
Cipovke su prvo pravljene na salašima, ali kako se razvijalo gradsko stanovništvo, tako je nastala potreba da se hleb kupuje. U nedostatku pekara, o čemu postoje zapisi u novosadskom i pančevačkom arhivu, domaćice su iznosile hleb na pijacu. Prvi profesionalni pekari su se u Vojvodini pojavili u 18. veku, a stigli su iz Nemačke i to su takozvani „beli pekari”. Kasnije su stigli i „crni pekari”, odnosno pekari iz Makedonije i Južne Srbije.[4]
Cipovka danas[uredi | uredi izvor]
Tradicionalna vojvođanska cipovka - hleb za celu nedelju, danas se mesi u vrlo malo mesta u Vojvodini. Karakterističan hleb ovog podneblja poetično nazivaju i „hlebom koji se smeje na mesec”.[4] Ni sami pekari se ne slažu o idealnoj veličini cipovke. Ima priča da su one nekada bile i od pet-šest kilograma, dok Rečnik srpskih govora Vojvodine (Matica srpska) navodi izjavu jednog od anketiranih da je „to manji okrugli 'lebac'” koji jedan čovek može sam da pojede (dok radi na njivi od jutra do mraka).[6]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Hleb
- Nematerijalno kulturno nasleđe
- Spisak elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije
- Srpska kuhinja
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v „CIPOVKA - ZNANjE I UMEĆE PRIPREMANjA TRADICIONALNOG HLEBA U VOJVODINI”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Ministarstvo kulture i informisanja RS i Etnografski muzej u Beogradu. Pristupljeno 8. 3. 2019.
- ^ Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika 1—6. Novi Sad: Matica Srpska. 1967—1976.
- ^ Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika 1—15 (A — nokavac). Beograd: SANU. 1959—1982.
- ^ a b v g d đ „Stara dobra cipovka”. opanak.net. Pristupljeno 8. 3. 2019.
- ^ Kruszec, Agata (2004). „Vukova trpeza — kulinarska terminologija u prvom izdanju „Srpskog rječnika" Vuka Stefanovića Karadžića (1818)” (PDF). ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA FILOLOGIJU I LINGVISTIKU. XLVII/1–2: 247. Pristupljeno 15. 3. 2019.
- ^ Malešev, Pavle (23. 10. 2016). „Prečanska leksika: Cipovka, ili, hleb na laloški”. Dnevnik. Pristupljeno 15. 3. 2019.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika 1—15 (A — nokavac). Beograd: SANU. 1959—1982.
- Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika 1—6. Novi Sad: Matica Srpska. 1967—1976.
- Vujadinović, Dimitrije (2016). Cipovka : hleb koji se smeje na mesec. Novi Sad: Tiski cvet idr. ISBN 978-86-519-1655-0. Pristupljeno 15. 3. 2019.COBISS.SR 222656012
