10. izdanje Systema Naturae

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Strana sa naslovom 10. izdanja Systema Naturae

10. izdanje Systema Naturae knjiga je koju je napisao Karl fon Line i objavio u dva toma 1758. i 1759. godine, čime je označio početak zoološke nomenklature. U njoj je Line predstavio binomijalnu nomenklaturu za životinje, što je već uradio za biljke u svojoj publikaciji iz 1753. godine pod nazivom Species Plantarum.

Počeci[uredi | uredi izvor]

Pre 1758-e, mnogi biološki katalozi su koristili polinomijalna imena za taksone koja su predstvaljena u njima, uključujući taksone iz prethodnih edicija Systema Naturae. Prva upotreba binomijalnih imena za zoološku nomenklaturu bila je u 10-om izdanju Systema Naturae. Internacionalna Komisija za Zoološku Nomenklaturu je uzela 1. januar 1758. kao početni datum zoološke nomenklature.[1] Imena publikovana pre toga su sada nedostupna, bez obrira što bi možda neka od njih zadovoljila današnja pravila opisivanja vrsta. Jedina publikacija koja ima prioritet nad 10. edicijom je Klark Aleksandar Klerkova publikacija pod nazivoma šved. Svenska Spindlar ili lat. Aranei Suecici, publikovana 1757. godine, ali se uzima da je publikovana istog datuma kao i Systema Naturae.[1]

Revizije[uredi | uredi izvor]

Karl fon Line, ulje na platnu Aleksander Roslina iz 1775.
Glavni članak: Lineova taksonomija

Za vreme Lineovog života, Systema Naturae je bila pod stalnom revizijom. Napredak je bio deo novih i neprestano širećih izdanja. U prvom izdanju iz 1735. godine, kitovi i lamantini su bili klasifikovani kao ribe (tako se tada mislilo), a u 10. izdanju su pomereni u okviru klase sisara.[2]

Životinje[uredi | uredi izvor]

Carstvo životinja (kako ga je opisao Line): Životinje osećaju sredstvima žive organizacije i pune su života zbog medularne (možda moždane ili neurotransmiterske) supstance. Percepiraju nervima i kreću se snagom volje. Imaju delove sa različitom svrhom u životu, organe kojima osećaju različite spoljašnje stimuluse ili snagu da na njih reaguju na različite načine. Sve potiču od jaja. Unutrašnja i spoljašnja građa, komparativna anatomija, navike, instinkti i različita međusobna povezanost su detaljno opisani od strane autora koji se bave ovim predmetom istraživanja.[3]

Lista je bila prelomljena na prvobitnih 6 klasa koje je Line opisao u životinjskom carstvu: Mammalia (Sisari), Aves (Ptice), Amphibia (Vodozemci i gmizavci), Pisces (Ribe), Insecta (Insekti) i Vermes (Crvi). Ove klase su nastale istraživanjem unutrašnje anatomije, prikazane u ovom ključu:[3]

Po sadašnjim standardima, ribe i crvi su samo opisna imena za širi spektar grupa koji je u njima, insekti su u Lineovoj klasifikaciji sadržali paukolike životinje i rakove, a jedan red vodozemca i gmizavaca je imao ajkule, paklare i jesetre kao deo grupe.

Sisari[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Sisari u 10. izdanju Systema Naturae
The Berberski makaki je bio uključen u 10. izdanju pod nazivom Simia sylvanus.

Line je opisao sisare kao: Životinje koje hrane svoje mladunce pomoću mlečnih bradavica. U spoljašnjoj i unutrašnjoj građi podsećaju na čoveka: većina njih je četvoronožna i sa čovekom, kao prirodnim neprijateljem, nastanjuju površinu Zemlje. Najveći, najmanje brojni, naseljavaju okean.[3]

Line je razdvojio sisare na osnovu brojeva, položaja i strukture njihovih zuba na sledeće grupe i rodove:

Ptice[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Ptice u 10. izdanju Systema Naturae
Snežna sova je bila uključena u 10. izdanju pod imenom Strix scandiaca.

Line je opisao ptice kao: Lep i radostan deo kreirane prirode koji sačinjavaju životinje koje imaju telo pokriveno perjem i paperjem, produženih i ogoljenih vilica (kljun), sa dva krila formiranih za letenje i dve stopala. To su vazdušni, vokalni, hitri i lagani i lišeni spoljašnjeg uha, usana, zuba, skrotuma, materice, bešike, epiglotisa, lat. corpus callosum-a i njegovog luka i bez dijafragme organizmi.[3]

Line je podelio ptice na osnovu karatkteristika kljuna i stopala i to je uključivalo sledećih 6 redova i 63 roda:

Vodozemci i gmizavci[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Vodozemci i gmizavci 10. izdanja Systema Naturae
Livadska žaba je bila ubačena u 10. izdanje kao Rana temporaria.

Line je opisao "Amphibia" (objedinjuje gmizavce i vodozemce) kao: Životinje koje se prepoznaju po hladnom i golom telu; krutim i izražajnim držanjem; sa grubim oglašavanjem; uglavnom jezivo obojene; lošeg mirisa; neki broj vrsta je opremljen užasnim otrovom; sve su sa hrskavičavim kostima, slabom cirkulacijom, odličnim čulom sluha i vida, velikim plućnim sudovima, izdeljenom jetrom, produženim debelim želucem i sa hepatičnim,i pankreatičnim odvodom: razlikuju se u građi dijafragme, ne transpirišu (ne znoje se), mogu da žive drugo bez hrane, otporni organizmi i imaju moć da proiѕvedu deo koji nedostaje ili je uništen; neki podložni metamorfozi; neki odbacuju (presvlače) svoju kožu; neki su stalno u suvozemnoj, dok su drugi stalno vezani za vodu i neki su ukočeni tokom zime.[3]

Line je podelio vodozemce i gmizavce na osnovu strukture udova i načina disanja na sledeće grupe:[4]

Ribe[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Ribe u 10. izdanju Systema Naturae
Riba leptir je bila ubačena u 10. izdanje pod nazivom Blennius ocellatus.

Line je opisao ribe kao: Uvek nastanjuju vodu; hitre su u svom kretanju i nezasate u svom apetitu. Dišu pomoću škrga koja su u opštem slučaju povezana koštanim lukom; plivaju pomoću radijalnih peraja i prekrivene su hrskavičavim krljuštima. Pored delova tela koja su zajednička sa ostalim životinjama, one su opremljene svetlucavom membranom i većina njih ima mehur, čijom se konstrikcijom ili dilatacijom podižu i spuštaju u vodi u zavisnosti od njihove želje.[3]

Line je podelio ribe na osnovu pozicije leđnih i grudnih peraja na sledeće grupe:[3]

Insekti[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Insekti u 10. izdanju Systema Naturae
Račići poput školjki svetiljki Monoculus pulex (sada Daphnia pulex) su bili uključeni u Lineovom dodatku u Insecta.
Line je dao ime Cicada septendecim insektu čiji se adult pojavljuje svake 17. godine.

Line je opisao insekte(koji su sadržani u zglavkarima, uključujući insekte, rakove, paukolike zglavkare i druge) kao: Mnogobrojna i raznovrsna grupa malih životinja koje dišu preko otvora na bokovima tela, opremljene tvrdom kožom ili prekriveni dlakama; opremljeni sa mnogo stopala i pookretnim antenama (ili rogovima), koji idu od glave i koji su verovatno sa čulhom fukcijom.[5]

Line je podelio insekte na oshovu forme krila na sledeće redove i rodove:[6]

Crvi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Crvi u 10. izdanju Systema Naturae
Obična sipa, nazvana Sepia officinalis, se pojavila u 10. izdanju Systema Naturae.

Line je opisao crve kao: Životinje koje se sporo kreću, meke građe, mogu da povećaju svoje telo, nadoknade iѕgubljene delove tela, vrlo istrajni i nastanjuuju vlažna mesta. Mnogi od njih nemaju izraženi glaveni region ili glavu i mnogi su bez stopala. Prepoznatljivi su po svojim pipcima. U starijim vremenima bili su zvani kao neperfektne životinje, pošto su bili bez ušiju, nosa, očiju i nogu, pa su se po tome razlikovali od insekata.[7]

Line je crve podelio na osnocu građe tela na sledeće grupe:[7]

Biljke[uredi | uredi izvor]

Drugi tom, publikovan 1759. godine je sadržao opis carstva biljaka (Plantae), u kom je Line uključio kako prave biljke, tako i gljive, alge i lišajeve. Osim ponavljanja nekih vrsta koje je prethodno naveo u njegovoj Species Plantarum (1753) i onih koje su objavljene u periodu između, Line je opisao nekoliko stotina novih biljnih vrsta. Vrste iz Species Plantarum bile su numerisane, dok su nove vrste bile označene slovima.[8] Mnoge biljke su poslate Lineu od strane njegovih dopisnika iz inostranstva, uključujući Johanes Burmana i David de Gortera u Južnoafričkoj Republici, Patrik Brauna, Filip Milera i Džona Elisa u Americi, Žan-Fransoa Segjea, Karlo Alionia i Kasimir Kristof Šmidela na Aplima, Groter i Johan Ernst Hebenstrejta u orijentu i Fransoa Boasie de Savaž de Lakroa, Žerard i Barnade Gabriela, širom Evrope.[9]

Nove biljne vrste opisane u 10. izdanju lat. Systema Naturae su:

Allionia incarnata je bila jedna od dve nove vrste u okviru roda Allionia, koja je predstavljena u 10. izdanju Systema Naturae.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b „Article 3”. International Code of Zoological Nomenclature (4th izd.). 1999. ISBN 978-0-85301-006-7. 
  2. ^ „Systema Naturae - an epoch-making book”. Linné on line. Uppsala Universitet. 2008. Pristupljeno 30. 8. 2010. 
  3. ^ a b v g d đ e Carl von Linné, preveo Vilijan Turton (1806). Volume 1. A general system of nature: through the three grand kingdoms of animals, vegetables, and minerals, systematically divided into their several classes, orders, genera, species, and varieties. London: Lackington, Allen, and Co. 
  4. ^ Kenneth Kitchell, Jr. & Harold A. Dundee (1994). „A trilogy on the herpetology of Linnaeus's Systema Naturae X” (PDF). Smithsonian Herpetological Information Service. 100: 1—61. 
  5. ^ Carl von Linné, translated by William Turton (1806). Volume 2: Insects. A general system of nature: through the three grand kingdoms of animals, vegetables, and minerals, systematically divided into their several classes, orders, genera, species, and varieties. London: Lackington, Allen, and Co. 
  6. ^ Winsor, Mary P. (1976). „The development of Linnaean insect classification”. Taxon. 25 (1): 57—67. JSTOR 1220406. 
  7. ^ a b Carl von Linné, translated by William Turton (1806). Volume 4: Worms. A general system of nature: through the three grand kingdoms of animals, vegetables, and minerals, systematically divided into their several classes, orders, genera, species, and varieties. London: Lackington, Allen, and Co. 
  8. ^ Baum, Bernard R. (1968). „The problem of typifying certain names in Linnaeus's Systema Naturae ed. 10”. Taxon. 17 (5): 507—513. JSTOR 1216048. 
  9. ^ Linnaeus, Carl (1759). „Volume 2. Regnum Vegetabile”. Systema Naturae (10th izd.). Stockholm: Laurentius Salvius. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=10._издање_Systema_Naturae&oldid=27757383”