Mokra gora (planina)

Mokra gora
Planinski predeo Mokre gore
Geografske karakteristike
Najviša tačka	Pogled
Ndm. visina	2.154 m
Koordinate	42° 49′ 56″ S; 20° 21′ 49″ I
Geografija
Mokra gora
Države	Srbija
Masiv	Prokletije

Mokra gora, se nalazi na jugozapadu Srbije, na samoj administrativnoj granici pokrajine Kosovo i Metohija između Ibra i Belog Drima. Najviši vrh je Pogled (2154 m). Uz samu planinu se pruža i jezero Gazivode koje je nastalo pregrađivanjem reke Ibar. Odlikuje je gotovo netaknuta priroda. Ipak od dolaska međunarodnih snaga, ne postoji kontrola seče šuma tako da su velike površine potpuno ogolele od bespravne seče.

Reljef

Mokra gora pripada planinskom vencu Prokletija. Reljef Lepotice Balkana (kako ju je nazvao Jovan Cvijić) nastao je kao posledica kraškog procesa u karbonatnim stenama, odnosno hemijskim dejstvom vode na karbonatne stene, tako da su krečnjaci bitni činioci za njegov razvoj. Bitnu ulogu u formiranju reljefa imali su snažni tektonski pokreti koji su formirali venačne i nabrane planine, a kasnije su nastali horstovi i rovovi, odnosno tektonske potoline. Vertikalnim rasedanjem formirane su osnovne konture današnjeg reljefa, u višim delovima terena. Prvobitne doline su deformisane vrtačama, a ponegde su one preoblikovane u uvale. Doline sa jačim rečnim tokovima do danas su sačuvale svoj prvobitni izgled. U nekima od njih po dnu se javljaju vrtače. Na Mokroj Gori su zastupljene raznovrsne sedimentne, magmatske i metamorfne stene. Zahvaćeni tektonskim pokretima, krečnjaci su ispresecani brojnim rasedima i pukotinama, toliko često da se na terenu može naći zdrava površina krečnjaka veća od 1m².

Jezerski ili jezersko šljunkoviti sedimenti, predstavljeni glinama, šljunkovima i peskovima javljaju se u višim planinskim delovima, iznad 1500m nadmorske visine, kao izolovana ulegnuća u reljefu, a to su slepa dolina Savine rijeke i uvala Ponor na Mokroj Gori.

Troskvaste škrape su na Mokroj gori razvijene uglavnom na otkrivenim površinama krečnjaka, bez pedološkog pokrivača. Nalaze se neposredno pored kraških izvora, ponora vodopada i na pećinskim ulazima, a zapažene su i na dnu kamenica kao posledica selektivne korozije stajaće vode. Najbolje su izražene zapadno od Berima. Na Mokroj gori su zastupljene i brazdaste, olučaste, meandarske, kamenice, međuslojne, rebraste i pukotinaste mrežaste škrape.

Vrtače su najčešći i najkarakterističniji oblik reljefa na planini, od 1300m nadmorske visine do najviših vrhova i grebena. Na nekim delovima terena su toliko česte da predstavljaju pravi boginjavi kras. Najbrojnije su na: Jerebinju, Strmnjaču, Ponoru, Vrtištu, Oklačkoj glavi i Čukari, gde se broji više od 100 vrtača po 1km². Različitih su dimenzija, najčešće su 20m do 50m u prečniku i 5m do 10m dubine. Iznad ponora Savine rijeke (Uvor) nalazi se vrtača široka preko 200m i visine od 20m do 100m. Jedna je od najvećih vrtača u istočnom delu Mokre gore.

Na planini su prisutne razne vrste vrtača: levkaste, vedraste, karličaste, tanjiraste, simetrične i asimetrične, kontaktne…

U predelu Savine vode krečnjaci su potpuno pokriveni humusom i vegetacijom. Vedraste vrtače su uglavnom pod vodom. Prisutne su i lokve – vrtače koje uvek imaju vodu (makva). Najpoznatija vrtača je jezero kod Savine vode, bunarastog je tipa i uvek ima je pod vodom.

Uvale su razvijene na karbonatnim stenama i uglavnom su na dnu suvih kraških dolina. Najveća i najpoznatija je uvala Ponor. Nalazi se između Oklačke glave i Dobnanovice, na oko 1500m nadmorske visine. Dužine je oko 1300m, širine oko 800m, površine oko 1km² .

Skoro čitava Mokra gora obrasla je travnatom vegetacijom, a delom i šumom, pa nema golog, ljutog krasa, već je to zeleni pojas. Duboki kras Mokre gore odlikuje se bogatstvom podzemnih oblika, koji su za sada neistraženi.

Istaknuti vrhovi Mokre gore su: Pogled (2155m), Radopolje (1750m), Oklačka glava (1738m), Berim (1733m), Kapak (1591m), Kurilovo (1458m), Veternik (1217m), Previja (1288m), i Milanov krst (1117m).

Na Berimu se nalazi lokalitet Pomolj, sa koga se kad je vreme vedro vidi cela Metohija, Prokletije sve do albanske granice, a na drugoj strani cela Rogozna, Stari Trg i ceo venac Kopaonika.

Klima

Kod stanovništva Ibarskog Kolašina postoje opšti klimatski indikatori koji važe za celu oblast: zapadni vetar svuda donosi kišu, a kada magla obavije Berim ili druge vrhove Mokre gore slede kiše.

Vode

Na Mokroj gori izvire glavna ponornica Kolašina – Savina rijeka. Izvorište je između Berima i Radopolja, a ponor (Uvor) nalazi se na 1570m nadmorske visine severoistočno od Jerebinja.

Na Mokroj gori se nalazi razvođe između crnomorskog i jadranskog sliva. Ono prati liniju od uvora Savine rijeke, preko Berima, Kapka, Kurilova, vencem u selu Jabuka, zatim između sela Varage i Strmac i dalje preko Gluvaća. Jadranskom slivu pripadaju tri kolašinske reke: Savina rijeka, Crepuljska rijeka i Strmačka rijeka.

Sve vode na Mokroj gori su istog kvaliteta. Po fizičkim, fizičkohemijskim, hemijskim i mikrobiološkim parametrima spadaju u kategoriju nezagađenih površinskih voda.

Sa Mokre gore ističu najveće pritoke jezera Gazivode: Crna, Brnjačka i Čečevska rijeka. Bogate su vodom u toku cele godine. Njihova površina sliva je prostrana i bogata padavinama i potiču iz vrela u podnožju krečnjačke površi. Crna rijeka tri puta ponire i ponovo se javlja. Poslednji izvor je ispod istoimenog manastira. Čečevska rijeka je bogatija vodom, ima prostraniji sliv, vrelo joj je ispod Berima, i hrani se vodom i sa drugih izvora.

Izvori na Mokroj gori su: Zupče, Varaška klisura, Staro selo, Drijen, Golotin, Brnjak, Čečevo, Vrelo, Savina Voda, Ajduk voda. Svi zadovoljavaju uslove da se koriste kao voda za piće.

Vode Mokre gore ne karakteriše razvijena mreža površinskih tokova, već bogatstvo podzemnih voda, koje cirkulišu kroz sistem pukotina, različitih propusnih kapaciteta.

Na terenu Mokre gore postoje dva potencijalna zagađivača voda: bombardovani repetitori na Brankovom brdu i na Berimu.

Biljni svet

Na Mokroj gori uspevaju razni tipovi jela i borova i endemičnog drveća: petoigličasti bor, bor krivulj, omorika i smrča. Bukva i hrast uspevaju na većim površinama gde se vrši njihova seča. Grabove, jasenove i leskove šume su uglavnom na padinama, gde je zemljište vlažnije, pa postoje pogodni uslovi za stvaranje hranljivih materija za biljke. Na padinama planine i brda prisutno je sitno rastinje: kleka, divlji glog, šiblje i leska. Postoje i pašnjaci. Obradivo zemljište se nalazi na krčevinama i proplancima prisojnih strana.

Hrast zauzima manje prostora na prisojnim stranama, bukva je osnovno drvo. Bukva raste do 1500m nadmorske visine, a uz nju raste javor, jasika i breza. Na većoj nadmorskoj visini prisutni su jela, smrča i bor, a u nižim predelima mestimično raste dren.

Planina je bogata raznovrsnim livadskim, šumskim i lekovitim biljem (planinski šafran, visibaba, jagorčevina). Prisutne su mahovine i razne paprati.

Karakteristika ove planine je čuvena borovnica (preobraženski sabor i berba borovnica 19. avgust).

Uslovi na planini pogoduju rastu pečuraka, a od poznatih su vrganj, lisičarka i smrčak.

Životinjski svet

Lisica, vuk, divlja svinja, medved, srna, jazavac, zec i divlja mačka. Na nadmorskoj visini iznad 1500m živi divlja kokoška i njen mužjak tetreb koji se može videti samo u vreme parenja, od 20. aprila do 10. maja u to vreme on ima karakterističan zov u vidu pesme, oslobodi se i opusti, tako da se može i rukama uhvatiti.

Nekada su se na Mokroj gori gajile ovce- mešavina pešterskog i kosovskog soja (rude) i goveče- sitna planinska buša, male privredne vrednosti. Konji su bili brdsko planinski, manjeg rasta, ali izdržljivi. Stočni fond je uništen tokom Drugog svetskog rata (tokom dve organizovane pljačke od strane balista i okupatora, po nekim podacima opljačkano je oko 8000 grla stoke) i nikada nije obnovljen.

Literatura

• Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. 
• Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3. 
• Miljana Stojanović .: Ibarski Kolašin- priroda i tradicijska kultura, Centar za naučna istraživanja SANU i Univerziteta u Kragujevcu, Beograd. 2009. ISBN 978-86-81037-24-9.
• Srđan Vučinić .: Lepote i znamenitosti Ibarskog Kolašina, J. P. „Stari Kolašin“, Zubin Potok. 2008. ISBN 978-86-83099-03-0.