Nekropola stećaka u Šabićima

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Nekropola sa stećcima na lokalitetu Han u Šabićima
Opšte informacije
MestoŠabići
Entitet Republika Srpska
Država Bosna i Hercegovina
Koordinate44° 14′ 33″ S; 18° 48′ 27″ I / 44.242583° S; 18.807500° I / 44.242583; 18.807500
Nekropola stećaka u Šabićima na karti Bosne i Hercegovine
Nekropola stećaka u Šabićima
Nekropola stećaka u Šabićima
Nekropola stećaka u Šabićima na karti Bosne i Hercegovine
Vrsta spomenikaNacionalni spomenik
Tip kulturnog dobraZaštićeno istorijsko područje

Nekropola sa stećcima na lokalitetu Han u Šabićima u opštini Trnovo, nacionalni je spomenik Republike Srpske i Bosne i Hercegovine, koga čini nekropola sa 53 stećka. Na ovom području su zastupljena rodovska groblja kao i manje nekropole pojedinih porodica. Šabići su bili rodovsko selo unutar većeg teritorija seoske opštine, na šta ukazuje ime sela i postojanje rodovske nekropole sa stećcima, koji su datirani u period od kraja 14. do početka 16. veka.[1]

Zaštita[uredi | uredi izvor]

Na osnovu odluke Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sednici održanoj od 19. do 23. januara 2006. godine doneta je odluka da se Istorijsko područje – Nekropola sa stećcima na lokalitetu Han u Šabićima, opština Trnovo, proglasu za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[2]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Nekropola sa stećcima se nalazi na lokalitetu Han u selu Šabići u opštini Trnovo, na prostoru označenom kao k.č. 2369 i 2370, z.k. uložak br. 397 i 401, k.o, Šabići, opština Trnovo, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Ovo podbjelašničko selo nalazi se na jugoistočnim padinama planine Bjelašnice, na raskrsnici puteva za naselja Rakitnicu i Sinanoviće. Selo je na nadmorskoj visini oko 1.160 m razmešteno u dolini amfiteatralnog oblika koja se spušta od severa ka jugu, prema levoj obali Rakitnice. Nekropola stećaka nalazi se u sred sela na lokalitetu Han, nekada na uzvišenje pored seoskog druma koji je vodio iz Šabića za selo Rakitnicu. Sa istočne strane je omeđena pomenutim putem, sa severne i južne privatnim zemljištem. Na zapadnom rubu je pojas privatnog zemljišta, kojim je nekropola odvojena od danas aktivnog mezarja.[2]

Preduslovi[uredi | uredi izvor]

Pojavom prvih rudnika i gradova u srednjovjekovnoj Bosni ostvarili su se svi preduslovi za pojavu stećaka na ovim prostorima. Stećci, kao novi način obeležavanja grobova, u Evropi počinje nešto ranije (12. i 13. vek). Ime stećak dolazi od njegove glavne namene da stoji iznad groba kao spomenik, particip glagola stajati — stojeći ili, kako se ranije govorilo steći. Prema svedočanstvima natpisa nazivi koji se paralelno koriste za stećke su: bilig, käm, zlamen, kuća,stare grobnice, kaursko groblje, divovsko kamenje.[3]

Srednjovjekovni kameni nadgrobni spomenici karakteristični su za područje stare Bosanske države. Stećci se javljaju kao deo neprekinutog sepulkralnog kontinuiteta na bosanskom području čiji koreni sežu duboko u praistorijsko vreme.

Stećci su rašireni po čitavoj Bosni i Hercegovini (osim Posavine i zapadnog dela Bosanske krajine), dok ih je najviše 1/3 na prostoru opštine Pale.

Značaj[uredi | uredi izvor]

Na prostorima na kojima nastaju i razvijaju se nekropole sa stećcima odraz su prožimanja različitih kulturnih uticaja koje u vremenu 13. do 16. veka nalazimo na prostorima Rrpublike Srpske većinom pripadaju latinskom Zapadu ali i vizantijskom Istoku.

Većinu njihovih reljefa (koji su upečatljivi aspekt njihove pojavnosti), ma koliko bili odmaknuti od službenih kanona, ipak možemo čitati posredstvom različitih sastavnica opšte evropske srednjovekovne kulture (plemićke, crkvene i narodne) odnosno romaničke i posebno gotičke umetnosti.

S druge strane, ova specifična kultura duboko je povezana sa znatno ranijim, praistorijskim, antičkim i ranosrednjovekovnim tradicijama. Praistorijske[4] i antičke tradicije se najviše sagledavaju u odabiru mesta gde su postavljeni kao i u pojavi određenih vrsta simboličkih reljefa.[5] Činjenica je da stećci većim delom označavaju groblja na redove koje u evropskoj arheologiji pratimo od ranog srednjeg veka i periode seobe naroda.

Geografija lokaliteta[uredi | uredi izvor]

Šabići se, zajedno sa Umoljanima, Kramarima, Lukavcem, Brdima i Malešićima nalaze u gornjem toku Rakitnice

Planina Bjelašnica u geografskom smislu deli Bosnu i Herecegovinu na dva dela:[2]

  • bosanski deo - prema Hadžićima, Pazariću, Trnovu i Raštelici, na severnim padinama i bez stalnih naselja,
  • hercegovački deo - na južnim padinama Bjelašnice sa stalnim naseljima.

Južni dio Bjelašnice proteže se sve do desne (bosanske) obale reke Neretve.[6][7] Južno od Belašnice je planina Visočica. Njih oštro razdvaja reka Rakitnica. Na jugoistočnom predelu Belašnice, na delu zvanom „niska Bjelašnica”, nadmorske visine od 1.200 do 1.500 m postoje stalna naselja.

Šabići se, zajedno sa Umoljanima, Kramarima, Lukavcem, Brdima i Malešićima nalaze u gornjem toku Rakitnice, na desnoj obali reke.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Na širem području Šabića, u nekim rekognosciranjima ustanovljeni su tragovi iz praistorije, a mnoga od njih nose i danas srednjovekovne toponime. Prostor oko reke Rakitnice bio je preko Štirnog dola povezan sa Sarajevskim poljem i naseljima u dolini Miljacke, a preko Jagodin dola sa Konjicem.

U kasnom srednjem veku deo od reke Rakitnice od izvora na istoku, do rečice Trešanice na zapadu, pripadao je upravnom kotaru Črešnjevo, unutar župe Neretve. Župa Neretva je u 15. veku bila podeljena na bosanski i hercegovački deo, sa graničnom linijom na reci Neretvi. Bosanski deo se protezao do desne obale Neretve i pripadao je oblasti Kraljeve zemlje, a hercegovačkom delu su pripadali predeli na levoj obali Neretve, i bili su pod vlašću oblasnih gospodara Kosača. Centar upravnog kotara bio je grad Češnjevo, koji je dostigao najveći stepen razvoja u 15. veku. Imao je detaširano podgrađe (na teritoriji današnjeg Konjica) i carinu, jer je pored grada prolazio frekventni put iz doline Neretve.[2]

Ceo kraj, a sa njim i područje župe Češnjevo verovatno je pripadalo feudalnom posedu bosanskih kraljeva, odnosno bio je kraljevska domena.[8][9][10]

Osmanlije su zauzeli područje do desne obale Neretve 1463. godine, pa se u popisu od 1468. so 1469. godine javlja nahija Češnjevo. U narednom popisu iz 1477. godine ova nahija se više ne spominje.[11][12]

Skoro na celoj teritoriji upravnog kotara Češnjevo živela je velika grupa Vlaha katunara kao stalni naseljenici u okviru katuna koji su bili slični seoskim (zemljoradničkim) slovenskih opština. Na prostoru gornjeg toka Rakitnice, u kojem je selo Šabići, prema toponomastici mogu se naslutiti tragovi jedne takve opštinske organizacije. U Umoljanima, Tušilima i Šabićima se nalazi toponim Varda, koji ukazuje na organizovanu vojno-policijsku službu seoskih opština. Zajednički kultni centar ovih opština verovatno se nalazio u Umoljanima, koji su to ostali do danas.[2]

Između Umoljana i Šabića nalazi se lokalitet Crkvina, a u Umoljanima glavna džamija. U istom selu je i toponim Igrište, jedan od naziva vezanih za kultna mesta predhršćanskog kulta, koja se obično javljaju u naseljima sa crkvama.[2]

Devastacija nekropole tokom rata u BiH[uredi | uredi izvor]

Tokom rata u BiH 1993-1995. godine na ovoj lokaciji bio je pozicioniran deo francuskog bataljona UNPROFOR-a, čiji su pripadnici pomerili dve grupe stećaka;

* prvu - ispred i pored prodavnice

* drugu -uz istočni rub nekropole, naročito na njenom severoistočnom delu, i sklonili stećke sa druge strane puta i zgrade u selu. Tako je deo stećaka dospeo i na padine iza seoske ambulante.

Jedinicama UNPROFOR-a je trebao parking prostor, prošireni put i utvrđeni zaklon od vreća napunjenih peskom i bodljikave žice. Tom prilikom je ukonjena je oko 1/3 blagog uzvišenja na kome su stajali stećci, a na ostalom delu nekropole je bio vojni položaj sa zaklonima.

Premna stanju iz 1999. godine od preostalih stećaka in situ, većina ih je teškom mehanizacijom sklonjena uz istočnu ivicu puta, manji deo je strovaljen u jarak između nekropole i mezarja, poneki je zatrpan zemljom pri ravnanju terena, a jedan je prevaljen preko živice u mezarje. Tada su mnogi od spomenika znatno oštećeni ili napukli.[2]

Obnova nekropole 2002.[uredi | uredi izvor]

Od 16. jula do 10. avgusta 2001. izvršena su arheološka istraživanja grobova. Naredne, 2002. godine stećci su, koliko je to bilo moguće, prema raspoloživoj dokumentaciji i prema stanju na terenu vraćeni na prvobitnu lokaciju, ali nije bilo moguće izvršiti rekonstrukciju prvobitnog stanja nekropole.[2][a]

Opis dobra[uredi | uredi izvor]

Na nekropoli je otkriveno:

  • 53 stećka, od toga su 4 ploče, 27 sanduka, 12 sanduka sa postoljem,
  • 4 sljemenjaka, 4 sljemenjaka sa postoljem
  • 2 grupe sa nekoliko ostataka razbijenih komada stećaka.

Od ukupnog broja ukrašeno je 5 spomenika (9,4%).

Najveći broj stećaka je orijentisana u prirodnom pravcu pružanja terena severozapad (uzglavlje)–jugoistok, uz nekoliko izuzetaka. Nekoliko stećaka uz zapadnu granicu nekropole bilo je orijentisano u pravcu jug–sever. U središnjem delu nekropole i kod zgrade Mesne zajednice manji broj stećaka je bilo orijentisan u pravcu jugozapad–severoistok.

Opis nekropole do devastiranja (1993-1999)[uredi | uredi izvor]

Nekropola je sukcesivno razgrađivana. Šefik Bešlagić je, je 1960-ih šezdesetih evidentirao 58 stećaka, od toga 41 sadnuk, 9 ploča i 8 sljemenjaka, sa znatnim oštećenjima i prevaljenim i utonulim stećcima.[2]

Prema aerografskom snimanju terena 1981. godine dešifrovano je ukupno 55 spomenika, od toga.

  • 47 spomenika unutar nekropole,
  • jedan spomenik ispred ulaza u zgradu Mesne zajednice i
  • 7 spomenika uz jugozapadni zid zgrade Mesne zajednice.

Stručnjaci Gradskog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Sarajeva su 1986. godine konstatirali da je određeni broj stećaka bio pomeran, a na spomenicima su bila vidljiva napuknuća prouzrokovana mehaničkm silom.[2]

Arheološka istraživanja[uredi | uredi izvor]

Arheološkim istraživanjima tokom 2001. godine kojima je obuhvaćena površina od 650 m², otkrila su da su prvobitno, najgušće poređani stećci bili u severoistočnom delu nekropole i dalje prema jugoistoku. Kako je ovaj deo neropole pokrila nova trasa puta ovaj deo je ostao neistražen.[2]

Otkriven je 21 grob, ukopani u laporovitu glinu koja se pretvara u krečnjak. Dno grobova je bio na različitim dubinama od 0,9-1,77 m. Ukopi pokojnika su vršeni na nekoliko načina:

  • direktnim polaganjem u zemljanu raku (12 grobova),
  • polaganjem pokojnika u drvene sanduke zakovane gvozdenim ekserima (7 grobova),
  • polaganjem pokojnika u kamenu konstrukciju u vidu dvoslivnog krova (1 grob).[2]

Svi pokojnici su polagani na leđa, dok položaj glave, ruku i nogu u većini slučajeva nije bilo moguće ustanoviti zbog oštećenosti skeleta. Glave pokojnika su okrenute na jugozapad ili severozapad sa pogledom uperenim ka istoku. Priloga u grobovima nije bilo, što ne ukazuje na ujednačeni socijalni status članova roda, nego uništenost nalaza.[2]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Sva dokumentacija sa arheoloških istraživanja i postavljanja stećaka na staru lokaciju, danas se nalazi se u Kantonalnom zavodu za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa u Sarajevu.

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Anđelić, Pavao, Historijski spomenici Konjica i okoline. Konjic, 1975., 293.
  2. ^ a b v g d đ e ž z i j k l „Nekropola sa stećcima na lokalitetu Han u Šabićima, historijsko područje Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika”. old.kons.gov.ba. Pristupljeno 2021-10-23. 
  3. ^ LOVRENOVIĆ, Dubravko,STEĆCI, BOSANSKO I HUMSKO MRAMORJE SREDNJEG VIJEKA, 2.dopunjeno izdanje,Sarajevo, Rabic, 2016,ISBN 978-9958-33-033-9
  4. ^ Alojz Benac, Neolitski telovi u sjeveroistočnoj Bosni i neki problemi bosanskog neolita, GZM, XV/XVI, Sarajevo – Novi Sad, 1960/61, 11.
  5. ^ Up. Marko Vego, Zbornik srednjovjekovnih natpisa III, 108.
  6. ^ Popović, Jovo, Ljetni stanovi (mahale) na planini Bjelašnici. Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu (Sveska za prirodne nauke) XLIV/1932., Sarajevo, 1932., 59
  7. ^ Beljkašić-Hadžidedić, Ljiljana, Bošnjačka nošnja na Bjelašnici. Sarajevo, 1999. str. 8
  8. ^ Šabanović, Hazim, Bosanski pašaluk. „Svjetlost“, Sarajevo, 1982. str.126
  9. ^ Anđelić, Pavao,Teritorijalno-politička organizacija župe Neretve i njezino mjesto u širim političkim okvirima. U: Studije o teritorijalno-političkoj organizaciji Bosne i Hercegovine od najstarijih vremena do pada ovih zemalja pod osmansku vlast. Sarajevo, 1984., str. 113;
  10. ^ Anđelić, Pavao , Historijski spomenici Konjica i okoline. Konjic, 1975. str. 157, 305;
  11. ^ Anđelić, Pavao, Historijski spomenici Konjica i okoline. Konjic, 1975., str.75.
  12. ^ Šabanović, Hazim, Bosanski pašaluk. „Svjetlost“, Sarajevo, 1982. str. 116-126 sa kartom na strani 128

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Kovačević-Kojić, Desanka, Gradska naselja srednjovjekovne Bosanske države, Veselin Masleša, Sarajevo, 1987.
  • Anđelić, Pavao, Kulturna istorija Bosne i Hercegovine od najstarijih vremena do početka turske vladavine, Sarajevo, 1966.
  • Bešlagić, Šefik, Stećci, Kataloško-topografski pregled, Sarajevo, 1971.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Некропола_стећака_у_Шабићима&oldid=27618543”