Crkva prenosa moštiju Svetog Nikole u Reljevu

Crkva prenosa moštiju Svetog Nikole
Osnovni podaci
Status	otvoren
Tip	crkva
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Osnivanje	1886. god. (1886)
Posvećen	Svetom Nikoli
Arhitektura
Stil	istoricizam
Nivo značaja	Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine
Lokacija
Mesto	Sarajevo
Država	Bosna i Hercegovina
Koordinate	43° 53′ 12.25″ N 18° 19′ 11.61″ E
Crkva prenosa moštiju Svetog Nikole Crkva prenosa moštiju Svetog Nikole na karti Bosne i Hercegovine

Crkva prenosa moštiju Svetog Nikole je srpska pravoslavna crkva koja se nalazi na području grada Sarajeva. Pripada mitropoliji dabrobosanskoj, arhijerejskom namesništvu sarajevskom i sedište je Reljevske parohije. Posvećena je prenosu moštiju Svetog Nikole, a izgrađena 1886. godine.

Lokacija

Objekat se nalazi u Reljevu na području grada Sarajeva, opština Novi Grad, u mestu Dobroševići koji je povezan mostom preko reke Bosne sa naseljem Rajlovac. Takođe, lokacija je poznata pod imenom Vinja Luka ili Vinska Luka. U neposrednoj blizini crkve nalazi se Bogoslovija u Reljevu, bivša pravoslavna bogoslovija.

Izgled crkve

Crkva pripada tipu jednobrodnih zasvedenih crkvi sa zvonikom, zidana je od kamenih blokova i opeke, sa polukružno završenim svetištem na istočnoj strani i horom na zapadnoj ulaznoj strani crkve. Ima pravokutnu osnovu dimenzija 15,85 m h 6,70 m. Orijentisana je u pravcu zapad-istok, a u njenoj osovini nalazi se zvonik dimenzija 3,10 h 3,10 m. U prizemnom delu zvonika na zapadnoj strani crkve je glavni ulaz koji čine dvokrilna vrata dimenzija 1,10 h 2,20 m, na južnoj strani objekta nalazi se još jedan ulaz istog oblika, a bio je dimenzija 1 h 2,20 m. Crkva se sastoji od pripate sa galerijom iznad naosa i svetišta. Iz pravca zapada prvu prostoriju u crkvi čini predulaz koji predstavlja prizemni deo zvonika unutrašnjih dimenzija 1,70 h 1,70 m. Sa severne strane crkve nalazi se prostor istih dimenzija kao i predulaz, a sa južne strane su stepenice širine 70 cm, kojima se pristupa horu dimnezija 1,70 h 3,85 m. Hor je ograđen zidanom pregradom koja se sastoji od 2 stuba dimenzija 45 h 45 cm i zakošene ploče širine 40 cm, a ostvetljen je pomoću prozora dimenzija 1 h 1,80 m, sa zapadne strane. U centralnom delu tavanice nalazi se drveni otvor dimenzija 70 h 70 cm, putem kojeg se može doći do gornjeg nivoa zvonika, gde se nalazi crveno zvono.

Iz predulaza crkve pristupa se naosu koji je pravougaonog oblika dimenzija 7,5 h 5,8 m i koji je raščlanjen lukovima na 3 traveje, koje su prekrivene krstastim svodovima. U osovini naosa sa istočne strane je pravougaoni amvon zaobljenih uglova, dimenzija 1,6 h 0,7 m. U istočnom delu crkve se nalazi polukružno svetište koje je pokriveno polukalotom. Svetiše je širine 4,5 m, a u njegovom središnjem delu nalazi se kameni oltar. Na severnoj strani je proskomidija - zidna niša dimenzija 55 h 65 cm i dubine od 25 cm, a na južnoj strani dvokrilni drveni ormar koji predstavlja đakonikon. Crkva je pravljena u stilu istoricizam. Među fasadom prisutna je podela kontraforima između kojih su dekorativni elementi odnosno frizovi sa arkadama. U centralnom delu nalazi se isti motiv sa vencem, a ima ga i na zvoniku. Završna obrada fasada je bihromatska, a one su izvedene vodoravnim trakama bele i terakota boje, izuzev kamenog sokla koji je visine 50 cm. Od crkvenog nameštaja u crkvi se nalazi Hristov grob i klupe koje su jednostavne izrade.

Fasade

Drveni portal u osovini zvonika nalazi se na zapadnoj fasadi, a iznad njega je kamena polukružna ploča uokvirena arhivoltom sa podacima o gradnji. Severna i južna fasada su simetrične bočne fasade raščlanjene kontraforima, na kojima su 3 prozorska otvora. Južna fasada se od severne razlikuje po tome što je umesto centralnog prozora ulaz dimenzija 1 h 2,2 m iznad kojeg se nalazi okulus.

Istočnu fasadu crkve krasi apsida, a na njenim bočnim stranama je po jedan prozor. Spoljašnji zidovi, zvonik i unutrašnja nosiva konstrukcija su od slaganog kamena i opeke, a debljine su 45 cm. Nosivi zidovi sadrže malter, koji je tretiran hromatski sa unutrašnje i spoljašnje strane. Spoljašnja vrata crkve su od drveta, dok je konstrukcija prozora metalna. Pod prizemnog dela je od kamena i pokriven tepisonom. Pod galerije se sastoji od kamenih ploča, a zvonik i apsida su od lima. Visina unutrašnjeg dela crkve od nivoa pod naosa do temena krstastih svodova je 5,8 m. Prostor porte je ograđen sa južne, istočne i zapadne strane metalnom ogradom, a prostor prema severu je otvoren i tu se nalazi padina i zakošeni kameni zid.

Ikonostas

Ikonostas crkve predstavlja jednostavnu pregradu koju krase dve prestone ikone, carske dveri i oslikane bočne dveri. Ikonostas je širok 6,7 m, a visok 4,6 m i vizuelno podeljen na dva nivoa. U centralnom otvoru ikonostasa nalaze se drvene, tradicionalno dvokrilne carske dveri sa geometrijskim ukrasima. Carske dveri flankirane su stubovima koji su obojeni na način da podržavaju mermer sa kapitelima na vrhovima. Bočni otvori namenjeni su južnim i severnim dverima na čijim površinama su ikone sa prikazima svetaca. Površina dveri je ukupno 58 h 130 cm.

Prestone ikone su izrađene u stilu neoklasicizma tehnikom ulje na drvetu, a gipsom su pričvršćene na zidanu površinu ikonostasne pregrade. Ikonografija prestonih ikona je tradicionalna; sa dve strane carskih dveri je ikona Bogorodice sa Hristom, a sa leve Hrist. Likovi obe ikone prikazani su kako stoje odeveni u crveni hiton i plavi himation. Visina prestonih ikona je 93 cm, a širina 41 cm. Lik Hrista na prestonoj ikoni prikazan je kako mirno stoji i jednom rukom blagosilja, a u drugoj drži zlatni štap.

Crkvena plaštanica izrađena je u duhu neoklasicizma i ima karakteristike izrade iz 19. veka. Rađena je tehnikom ulje na platnu, koje je široko 68, a visoko 48 cm.

Istorijat

Godine 1884. godine završena je izgrada projekta za crkvu, a projektant bio je koautor projekta Bogoslovije u Reljevu, Jozef Černi. Objekat je zidan od 1884. do 1886. godine, a troškove izgradnje platio je baron Teodor (Fedor) Nikolić. Tokom austrougarske vladavine, crkva je služila za potrebe đaka i nastavnog kadra Bogoslovije u Reljevu. Godine 1911. dobila je ulogu parohijske crkve i služila narodu nastanjenom u Reljevu i okolini. Rad Bogoslovije je obustavljen 1917. godine, a njeno sedište prebačeno je u Sarajevo.

Tokom Drugog svetskog rata crkva i bogoslovija nisu doživeli razaranja, ali je crkveni sveštenik Risto Eranović tokom celog rata bio u zarobljeništvu. Nakon 1945. godine crkva je i dalje imala ulogu parohijske crkve, dok je bogoslovija adaptirana u osnovnu školu „Gavrilo Princip”, koja je bila u funkciji do 1995. godine.

Godine 2006. fasade crkve su obnovljene, kao i njena unutranjost. Nakon 1996. godine crkva je bila često napadana i oštećivana, a tokom 2009. godine bilo je pet napada na crkvu, kada je pričinjena materijalna šteta. Najveći napad na crkvu dogodio se 12. avgusta 2009. godine, kada je na nju pucano iz vatrenog oružja. U maju 2010. godine zabeležen je još jedan napad na crkvu.

Na sednici održanoj 26. oktobra 2010. godine, Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donela je odluku da se crkva zajedno sa zgradom bogoslovije proglasi nacionalnim spomenikom Bosne i Herceogovine.

Galerija

• 
• 
• 

Literatura

• Likovna enciklopedija Jugoslavije, 2 K-Rem. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod „Miroslav Krleža“, 1987.
• Nedžad Kurto. Arhitektura Bosne i Hercegovine – Razvoj bosanskog stila. Sarajevo: Sarajevo publishing, MCM, 1998.
• Svetlana Rakić. Ikone Bosne i Hercegovine (16 – 19. vijek). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, 1998.
• Jelena Božić. „Srpske pravoslavne crkve u Sarajevu (1878–1918)“, „Naše starine“, godišnjak republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske. Banjaluka: Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske, 1998.
• Zoran M. Jovanović. Azbučnik. Beograd: Muzej srpske pravoslavne crkve, 2009.

Spoljašnje veze

• Zvanični sajt Mitropolije dabrobosanske