San Marino

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu San Marino (višeznačna odrednica).
Najuzvišenija Republika San Marino
Serenissima Repubblica di San Marino  (italijanski)
Krilatica: Слобода
(lat. Libertas)
Himna: Национална химна Републике
(ital. Inno Nazionale della Repubblica)
Položaj San Marina
Glavni gradSan Marino
Najveći gradDogana
Službeni jezikitalijanski
Vladavina
Oblik državeUnitarna parlamentarna republika
 — Kapetani regentiAlesandro Mancini
Gracija Zaferani
Istorija
Nezavisnost3. septembar 301.
Geografija
Površina‍
 — ukupno61,2 km2 (219)
 — voda (%)0
Stanovništvo‍
 — 2022.[1]33.660 (191)
 — gustina550 st./km2
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023
 — ukupnoRast 2,872 mlrd. $[2] (171)
 — po stanovnikuRast 84.135 $[2] (9)
BDP / nominalni≈ 2023
 — ukupnoRast 1,998 mlrd. $[2] (176)
 — po stanovnikuRast 58.540 $[2] (17)
IHR (2021)Rast 0,853[3] (44) — veoma visok
ValutaEvro (€)
 — stoti deo valute‍100 центи‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1 (CET)
UTC +2 (CEST)
Internet domen‍.sm‍
Pozivni broj+378 ¹
¹ +0549 iz Italije

San Marino (ital. San Marino), zvanično Najuzvišenija Republika San Marino (ital. Serenissima Repubblica di San Marino),[4] ili često skraćeno kao Republika San Marino (ital. Repubblica di San Marino),[4][5] država je u južnoj Evropi, na istočnom obodu Apenina.[6] U potpunosti je okružen teritorijom Italije.[7]

Smešten na severoistočnoj strani Apeninskih planina, San Marino pokriva površinu od nešto više od 61 km2 (24 sq mi) i ima 33 562 stanovnika.[8] Glavni grad je grad San Marino, a njegovo najveće naselje je Dogana. Službeni jezik San Marina je italijanski.

Država je dobila ime po Svetom Marinu, klesaru sa tadašnjeg rimskog ostrva Raba, u današnjoj Hrvatskoj. Rođen je 275. godine, Marin je učestvovao u obnovi Riminiskih gradskih zidina nakon što su ih liburnski gusari uništili. Zatim je Marin osnovao nezavisnu monašku zajednicu na Monte Titanu AD godine; stoga San Marino tvrdi da je najstarija postojeća suverena država, kao i najstarija ustavna republika.[9]

Politika San Marina se rukovodi njegovim ustavom koji diktira da svakih šest meseci parlament San Marina mora da izabere dva kapetanska regenta. Kapetanski regenti imaju jednaka ovlašćenja i slobodni su da ih sprovode u okviru granica ustava i parlamentarnog zakonodavstva do isteka njihovog mandata.

Ekonomija zemlje uglavnom se zasniva na finansijama, industriji, uslugama i turizmu. To je jedna od najbogatijih zemalja sveta po BDP-u po glavi stanovnika, sa cifrom koja je uporediva sa najrazvijenijim evropskim regionima. Smatra se da San Marino ima veoma stabilnu ekonomiju, sa jednom od najnižih stopa nezaposlenosti u Evropi, bez državnog duga i budžetskim suficitom.[5]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Monte Titano
Glavni članak: Geografija San Marina

San Marino je enklava okružena Italijom u južnoj Evropi. Jedna je od samo tri zemlje na svetu koje su potpuno zatvorene drugom zemljom (druge su Vatikan, takođe ograđen od Italije, i Lesoto, okružen Južnom Afrikom). To je treća najmanja država u Evropi, posle Vatikana i Monaka, i peta najmanja država na svetu.

Graniči se sa dva italijanska regiona, na severoistoku sa Emilijom Romanjom i regionom Marke na jugozapadu. Udaljenost između najsevernije i najjužnije granice San Marina iznosi 12 km. Ima površinu od 60,57 km².

San Marino se nalazi u brdovitoj unutrašnjosti Apeninskog poluostrva, oko 15 km jugozapadno od jadranske obale Riminija. Najviši vrh je Monte Titano čija visina je 739 m na razvođu reka Marekija na zapadu i Marekija Konka na istoku.

Strme padine planine Titano, kao i drugi strmi pejzaži San Marina, prekriveni su prilično gustom vegetacijom, tipičnom za mediteranski ekosistem. Tu se mogu videti i šume lišćara, ispunjene javorovima i hrastovima i prostranstva četinara, posebno mnogo borova. U žbunastim predelima dominiraju stabla lovora, mirte, lavande, jagode i masline.

Fauna ovog regiona se uglavnom sastoji od vrsta koje su bile u stanju da se prilagode ili čak iskoriste ljudsko prisustvo: lisice, zečevi, ježevi i kune. Druge životinje, kao što su srndać ili lasica, naselile su se u šumskim predelima koji nude dobru zaštitu. Vrste ptica su jednako raznovrsne: sokolovi se gnezde, na primer, na najstrmijim stenama ili na vrhovima drveća. Od ptica pevačica mogu se naći: slavuj, češljugar i juričica.

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima je vlažnog suptropskog tipa, ali je blaža nego u primorju zbog nadmorske visine.[10] Leti temperatura varira od 20 °C do 30 °C, a zimi od -2 °C do 10 °C. Prosečne padavine iznose 550 mm godišnje.

Klima San Marina
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Maksimum, °C (°F) 7
(45) 		9
(48) 		14
(57) 		17
(63) 		23
(73) 		28
(82) 		30
(86) 		30
(86) 		25
(77) 		20
(68) 		13
(55) 		8
(46) 		18,7
(65,5)
Prosek, °C (°F) 4
(39) 		5,5
(41,9) 		10
(50) 		13
(55) 		18,5
(65,3) 		23
(73) 		25
(77) 		25
(77) 		20,5
(68,9) 		16
(61) 		10
(50) 		5,5
(41,9) 		14,67
(58,33)
Minimum, °C (°F) 1
(34) 		2
(36) 		6
(43) 		9
(48) 		14
(57) 		18
(64) 		20
(68) 		20
(68) 		16
(61) 		12
(54) 		7
(45) 		3
(37) 		10,7
(51,3)
Količina padavina, mm (in) 34,0
(1,339) 		37,6
(1,48) 		34,2
(1,346) 		51,5
(2,028) 		41,6
(1,638) 		36,0
(1,417) 		34,5
(1,358) 		49,2
(1,937) 		85,6
(3,37) 		69,8
(2,748) 		59,2
(2,331) 		75,4
(2,969) 		608,6
(23,961)
Izvor: World Weather Online[11]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Osnivanje[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija San Marina

Prema predanju, San Marino je osnovan 301. godine kada je Sveti Marin iz Dalmacije, pobegao sa dalmatinskog ostrva Raba kako bi se spasio Dioklecijana, antihrišćanskog rimskog imperatora. Marin se sakrio na vrhu planine Monte Titano, gde je sagradio malu crkvu i tako osnovao sadašnji grad i državu San Marino.[12]

San Marino je jedna od najstarijih država na svetu. Zvanično je osnovana 3. septembra 301. godine, ali je bila u sastavu tadašnjeg Rimskog carstva.[13] Kjezanuova je odlučila da se pridruži državi 1320. godine,[14] a 1420. godine u sastav su ušli Faetano, Fjorentino, Monteđardino i Seravale. Od tada su granice zemlje nepromenjene.[15]

Novi vek[uredi | uredi izvor]

San Marino je bio pod stranom vojnom okupacijom tri puta u istoriji i to uvek nakratko. Čezare Bordžija, sin pape Aleksandra VI je 1503. godine šest meseci okupirao Republiku sve dok naslednik njegovog oca, papa Julije II, nije intervenisao i obnovio nezavisnost zemlje.[16]

Dana 4. juna 1543. godine, Fabijano di Monte San Savino, nećak kasnijeg pape Julije III, pokušao je da osvoji republiku, ali njegova pešadija i konjica nisu uspeli jer su se izgubili u gustoj magli, koju su Sanmarinci pripisivali Svetom Kvirinu, čiji je praznik bio.[17]

San Marino je usvojio pisani ustav 8. oktobra 1600. godine.[18]

Ustav San Marina

Nakon što je Vojvodstvo Urbino pripojeno Papskoj državi 1625. godine, San Marino je postao enklava unutar papskih država. To je dovelo do traženja formalne zaštite Papske države 1631. godine, ali to nikada nije predstavljalo de papsku kontrolu nad republikom.[19]

Kardinal Alberoni je 17. oktobra 1739. godine okupirao zemlju, ali građanska neposlušnost i tajne poruke poslate papi Klementu XII rezultovale su u priznavanje prava San Marina i povraćaj nezavisnosti, 5. februara 1740. godine. To se desilo na praznik Svete Agate i ona je od tada postala zaštitnica San Marina.[20]

Napredovanje Napoleonove vojske 1797. godine predstavljalo je kratku pretnju nezavisnosti San Marina, ali je zemlju od gubitka slobode spasio jedan od njenih regenta, Antonio Onofri, koji je uspeo da zadobije poštovanje i prijateljstvo Napoleona. Zbog Onofrijeve intervencije, Napoleon je u pismu Gasparu Monžu, naučniku i komesaru francuske vlade za nauku i umetnost, obećao da će garantovati i zaštititi nezavisnost Republike, čak je ponudio i proširenje njene teritorije prema njenim potrebama. Ponudu su regenti odbili, plašeći se buduće odmazde od revanšizma drugih država.[21][22]

Đuzepe Garibaldi je ujedinio Italiju 1860. godine a svoje sklonište od neprijatelja napravio je u San Marinu. Tamo je dobio novčanu pomoć i namirnice koje su mu bile potrebne da dovrši svoju kampanju. Garibaldi je garantovao da će San Marino uvek biti nezavisna suverena država. San Marino i Kraljevina Italija potpisali su Konvenciju o prijateljstvu 1862. godine.[23]

Savremeno doba[uredi | uredi izvor]

Tokom Prvog svetskog rata, kada je Italija objavila rat Austrougarskoj 24. maja 1915, San Marino je ostao neutralan, a Italija je bila neprijateljski nastrojena zbog te odluke, sumnjajući da bi San Marino mogao da pruži utočište austrijskim špijunima kojima bi se mogao dati pristup novoj radiotelegrafskoj stanici. Italija je pokušala nasilno da uspostavi odred karabinjera u Republici, a kada to nije uspela, prekinula je telefonske linije u San Marinu. Dve grupe od po deset dobrovoljaca pridružile su se italijanskim snagama u borbama na italijanskom frontu, prva kao borci, a druga kao medicinski korpus koji je upravljao poljskom bolnicom Crvenog krsta. Postojanje ove bolnice kasnije je uslovilo da Austrougarska obustavi diplomatske odnose sa San Marinom.[24]

Tokom Drugog svetskog rata, San Marino je ostao neutralan, iako je u članku u Njujork tajmsu pogrešno objavljeno da je objavio rat Ujedinjenom Kraljevstvu, 17. septembra 1940. godine.Vlada San Marina je kasnije prenela poruku britanskoj vladi u kojoj su negirali ovu tvrdnju.[25]

Britanske trupe u San Marinu 1944. godine

San Marino je 26. juna 1944. godine bombardovalo Kraljevsko ratno vazduhoplovstvo, verujući da su San Marino preplavile nemačke snage i da se koristi za prikupljanje zaliha i municije. Bačeno je preko 250 bombi koje su oštetile železnicu i ubile 63 osobe. Vlada San Marina je istog dana izjavila da se na njenoj teritoriji ne nalaze nikakva vojna postrojenja ili oprema i da nije dozvoljen ulazak zaraćenim snagama.[26] San Marino je prihvatio hiljade civilnih izbeglica kada su savezničke snage prešle Gotsku liniju.[27]

San Marino je imao prvu demokratski izabranu komunističku vladu na svetu – koaliciju između Komunističke partije San Marina i Socijalističke partije San Marina, koja je bila na vlasti između 1945. i 1957. godine.[28][29]

Postao je član Saveta Evrope 1988. i Ujedinjenih nacija 1992. godine. Nije član Evropske unije, iako koristi evro kao svoju valutu (iako pravno nije deo evrozone). Pre uvođenja evra, valuta zemlje bila je sanmarinska lira.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Prema procenama iz septembra 2023, populacija San Marina iznosi 33.896, od kojih su 28.226 državljani San Marina, 4.881 su državljani Italije, dok su 789 stanovnika državljani neke druge države.[30]Oko 12.000 poreklom iz San Marina živi u inostranstvu (5.700 u Italiji, 3.000 u SAD, 1.900 u Francuskoj i 1.600 u Argentini).

Prvi popis nakon 1976. bio je održan 2011. Međutim, 13% porodica nije vratilo formulare.

Italijanski jezik se najviše govori. Takođe, ima dosta govornika romanjolskog jezika.

Religija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Religija u San Marinu
Katedrala San Marino
Religije u San Marinu (2011)[5]
Religije %
Rimokatolici 97.2%
Protestanti 1.1%
Ostali hrišćani 0.7%
Jevreji 0.1%
Drugi 0.1%
Nereligiozni 0.7%
Bez odgovora 0.1%

San Marino je pretežno katolička država[5] — preko 97% stanovništva sledi rimokatoličku veru, ali katoličanstvo nije državna religija. Oko polovine onih koji se izjašnjavaju kao katolici, praktikuju veru.[31] U San Marinu nema biskupske stolice, mada je njegovo ime deo današnjeg biskupijskog naslova. Istorijski, različite župe u San Marinu bile su podeljene između dve italijanske biskupije, uglavnom u biskupiji Montefeltro, a delom u Riminiji. Godine 1977, podešena je granica između Montefeltra i Riminija tako da je ceo San Marino pao u biskupiju Montefeltro. Biskup Montefeltro-San Marina boravi u Penabiliju, u italijanskom okrugu Pezaro i Urbino.

Prema pravilima o porezu na dohodak, postoji odredba da poreski obveznici imaju pravo da zahtevaju dodelu 0,3% svog poreza za dohodak Katoličke crkve ili za dobrotvorna društva. Crkve obuhvataju dve verske grupe Valdenske crkve i Jehovine svedoke.

Rimokatolička biskupija San Marino-Montefeltro bila je do 1977. godine istorijska biskupija Montefeltro. To je sugragan nadbiskupije Ravena-Červija.[32] U biskupiju su uključene sve župe San Marina. Najranije pominjanje Montefeltra, kao Mona Feretri, nalazi se u diplomama kojima je Karlo Veliki potvrdio donaciju Pepina. Prvi poznati biskup Montefeltrabio je Agato (826), čije je prebivalište bilo u San Leu. Pod biskupom Flaminiosom Dondijem (1724), stolica je ponovo preneta u San Leo, ali je kasnije vraćena u Penabili. Istorijska biskupija bila je supragan nadbiskupije Urbino.[33] Od 1988. godine formalno postoji apostolska nuncijatura za republiku, ali je nuncij zadužen za Italiju.

U San Marinu postoji Jevrejsko prisustvo najmanje 600 godina.[34] Prvo pominjanje Jevreja u San Marinu datira sa kraja 14. veka, u zvaničnim dokumentima koji beleže poslovne transakcije Jevreja. Mnogo je dokumenata u periodu od 15. do 17. veka koji opisuju jevrejske dogovore i potvrđuju prisustvo jevrejske zajednice u San Marinu.[35] Jevrejima je vlada dozvolila službenu zaštitu.

Tokom Drugog svetskog rata, San Marino je obezbedio utočište za više od 100.000 Italijana i Jevreja (otprilike 10 puta više od Samarinizke populacije u to vreme) od nacističkog progona. Prema podacima iz 2012. godine, ostalo je malo Jevreja.[36] U 2019. godini otvorena je 'Kapela tri religije', prva takva vrsta građevina posvećena međureligijskom dijalogu.[37]

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Administrativna podela San Marina
Devet kastela San Marina

San Marino je podeljen u devet kastela (opština). Najveći grad u državi je Dogana sa 7.000 stanovnika. Nalazi se na granici sa Italijom i pripada najvećem okrugu Seravale. Glavni grad je San Marino koji ima 4.063 stanovnika.

Opštine u San Marinu
Broj Naziv
opštine		 Površina
km²		 Stanovništvo
1986. 1996. 2006. 2019.
1. Akvaviva - Acquaviva 4,86 1.148 1.264 1.881 2.167
2. Borgo Mađore - Borgo Maggiore 9,01 4.421 5.358 6.061 6.946
3. Domanjano - Domagnano 6,62 1.885 2.207 2.899 3.584
4. Kjezanuova - Chiesanuova 5,46 724 866 1.036 1.152
5. Monteđardino - Montegiardino 3,31 557 717 843 966
6. San Marino - San Marino 7,09 4.179 4.350 4.409 4.063
7. Seravale - Serravalle 10,53 6.995 8.085 9.847 10.976
8. Faetano - Faetano 7,75 738 870 1.139 1.168
9. Fjorentino - Fiorentino 6,56 1.478 1.798 2.253 2.552
  San Marino 61,19 22.125 25.515 30.368 33.574

Privreda[uredi | uredi izvor]

San Marino nema prirodnih resursa, tako da se njegova teritorija koristi za poljoprivredu. Uzgajaju se žitarice, vino, masline i voće. Od životinja uzgajaju se goveda i svinje. Sve do šezdesetih godina 20. veka stanovnici San Marina su živeli od poljoprivrede. Od tada počinju da se razvijaju i druge delatnosti kao što su zanatstvo, trgovina i pre svega turizam. San Marino izvozi vino, lan, zanatske proizvode i markice. Prodaja markica predstavlja 10% bruto domaćeg proizvoda. Drugi veliki izvor profita je turizam, koji direktno ili indirektno čini 60% državne zarade. Stanovnici San Marina ne plaćaju nikakav ili plaćaju vrlo mali porez. Prosečna godišnja zarada iznosi 10.300 dolara. U sektoru usluga radi 52% aktivnog stanovništva, 41% u sekundarnom sektoru i 7% u poljoprivredi. Od januara 2002. zvanični novac San Marina je evro, a pre toga to je bila italijanska lira.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Autoput San Marino
Žičara San Marino - Borgo Mađore

U državi postoji 220 km puteva. Glavni je autoput San Marino dužine 8,9 km. Tablice na vozilima su bele bojima sa plavim brojevima i grbom. U San Marinu nema međunarodnih aerodroma, ali postoji mala privatna pista koja se nalazi u Toračiju. Većina turista koji stignu avionom slete na međunarodni aerodrom Federiko Felini koji se nalazi u blizini italijanskog grada Riminija. Između Riminija i grada San Marina postoji redovna autobuska linija koja je popularna i među turistima i radnicima koji putuju u San Marino iz Italije. Javni prevoz u San Marinu sastoji se od osam lokalnih autobuskih linija.

Ograničena licencirana taksi služba radi širom zemlje. U Republici posluje sedam licenciranih taksi kompanija, a italijanski taksiji redovno rade u San Marinu kada prevoze putnike pokupljene na italijanskoj teritoriji. Postoji žičara dužine 1,5 kilometara koja povezuje grad San Marino na vrhu Monte Titana sa Borgo Mađorem.

Danas u San Marinu ne postoji železnica, ali je postojala u kratkom periodu pre Drugog svetskog rata. Pruga je otvorena 12. juna 1932. godine. Bila je to električna železnica, napajana iz nadzemnih kablova. Imala je veliku frekvenciju putnika, ali je tokom Drugog svetskog rata skoro potpuno uništena. Mnogi objekti kao što su mostovi, tuneli i stanice ostaju vidljivi i danas, a neki su pretvoreni u parkove, javne pešačke staze ili saobraćajnice.[38]

Dve reke protiču kroz San Marino, ali nema većeg vodenog saobraćaja ili luke.

Sport[uredi | uredi izvor]

San Marino je poznat po trci Formule 1. Trka se ne vozi na teritoriji San Marina već 100 km severozapadno odatle u Imoli. Do toga je došlo 1980. kada je Velika nagrada Italije iz Monce prebačena u Imolu. Usled protesta odluka je sledeće godine poništena, a kako Italija nije mogla da ima dve trke, trka u Imoli se od 1981. vozi kao Velika nagrada San Marina.

Iako San Marino ima malu populaciju ima sopstveni fudbalski šampionat i fudbalski savez osnovan 1931. Prvenstvo se sastoji iz petnaest ekipa koje su u početku podeljene u dve grupe od po sedam i osam ekipa, a zatim po tri prvoplasirane idu dalje i bore se za prvaka po kup formatu.

Prvu medalju za San Marino na Olimpijskim igrama je osvojila takmičarka u streljaštvu Alesandra Perili. Pogodila je 29 meta u finalu, nadmašivši tri od pet rivalki i tako stigla do bronze u Tokiju 2020. godine.[39] Nekoliko dana kasnije, sportisti San Marina su osvojili još dve medalje na igrama u Tokiju, srebro u streljaštvu i bronzanu medalju rvač Majls Amin.[40]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Borgo Mađore
    Borgo Mađore
  • Monteđardino
    Monteđardino
  • Seravale
    Seravale
  • San Marino
    San Marino
  • Registarska oznaka
    Registarska oznaka

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Population, total - San Marino”. World Bank Open Data. Arhivirano iz originala 26. 10. 2023. g. Pristupljeno 14. 2. 2024. 
  2. ^ a b v g „World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (SM)”. IMF.org. International Monetary Fund. 10. 10. 2023. Pristupljeno 14. 2. 2024. 
  3. ^ „Human Development Report 2021/2022” (PDF). United Nations Development Programme. 8. 9. 2022. Pristupljeno 14. 2. 2024. 
  4. ^ a b „San Marino”. Encyclopædia Britannica. 2012. Pristupljeno 1. 3. 2011. 
  5. ^ a b v g „San Marino”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency. 
  6. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 10. 04. 2014. 
  7. ^ „Treaty on European Union and the Treaty on the functioning of the European Union”. 
  8. ^ „Informazioni sulla popolazione – Repubblica di San Marino, portale ufficiale”. Sanmarino.sm. Arhivirano iz originala 12. 11. 2016. g. Pristupljeno 11. 11. 2016. 
  9. ^ „Europe's Micro-States: (04) San Marino”. Deutsche Welle. 24. 7. 2014. Pristupljeno 28. 7. 2014. 
  10. ^ „Climate-Data.org > Europe > San Marino Climate”. en.climate-data.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 10. 9. 2020. 
  11. ^ „San Marino weather averages”. World Weather Online. Pristupljeno 15. 6. 2015. 
  12. ^ „San Marino Historical Origins and Legends”. Sanmarinosite.com. Pristupljeno 24. 5. 2014. 
  13. ^ M. A., Geography; B. A., Geography. „Have You Ever Wondered What the Oldest Country in the World Is?”. ThoughtCo (na jeziku: engleski). Pristupljeno 11. 9. 2021. 
  14. ^ „SanMarinoSite. Chiesanuova.”. 10. 10. 2014. 
  15. ^ San Marino. Countries and their Cultures.
  16. ^ Paul Joseph The Sage Encyclopedia of War: Social Science Perspectives: Volume IV, 2017, p. 1511.
  17. ^ Nevio and Annio Maria Matteimi The Republic of San Marino: Historical and Artistic Guide to the City and the Castles, 2011, p. 20.
  18. ^ Slomp, Hans (2011). Europe, A Political Profile: An American Companion to European Politics. ABC-CLIO. str. 693. ISBN 978-0-313-39181-1. Pristupljeno 6. 7. 2011. 
  19. ^ Nevio and Annio Maria Matteimi The Republic of San Marino: Historical and Artistic Guide to the City and the Castles, 2011, p. 21.
  20. ^ Nevio and Annio Maria Matteimi The Republic of San Marino: Historical and Artistic Guide to the City and the Castles, 2011, p. 23.
  21. ^ „From 1500 to beginning 1800, Napoleon in San Marino”. Sanmarinosite.com. Arhivirano iz originala 18. 5. 2009. g. Pristupljeno 24. 10. 2009. 
  22. ^ Histoire abrégée des traités de paix entre les puissances de l'Europe depuis la Paix de Westphalie, Christophe-Guillaume Koch, ed., Paris, 1817, vol. V, p. 19.
  23. ^ „Convention of Good Neighbourship between Italy and San Marino, signed at Turin, 22 March 1862”. Oxford Public International Law. Pristupljeno 12. 9. 2022. 
  24. ^ „San Marino e la Prima Guerra Mondiale”. Educazione.sm. Pristupljeno 24. 10. 2009. 
  25. ^ „Foreign Relations of the United States: Diplomatic Papers, 1944, Europe, Volume IV”. Office of the Historian. (U.S.) Department of State. 4. 7. 1944. str. 291—292. Pristupljeno 29. 5. 2022. 
  26. ^ „Foreign Relations of the United States: Diplomatic Papers, 1944, Europe, Volume IV”. Office of the Historian. (U.S.) Department of State. 4. 7. 1944. str. 290—291. Pristupljeno 29. 5. 2022. 
  27. ^ „Guerre Mondiali e Fascismo nella storia di San Marino”. Sanmarinosite.com. Arhivirano iz originala 10. 4. 2014. g. Pristupljeno 24. 10. 2009. 
  28. ^ Desai, Manali (2006). State Formation and Radical Democracy in India. Taylor & Francis. str. 142. ISBN 978-0-203-96774-4. Pristupljeno 31. 8. 2013. 
  29. ^ Mayne, Alan James (1999). From Politics Past to Politics Future: An Integrated Analysis of Current and Emergent Paradigms. Greenwood Publishing Group. str. 59. ISBN 978-0-275-96151-0. Pristupljeno 31. 8. 2013. 
  30. ^ (PDF) https://www.statistica.sm/pub1/StatisticaSM/dam/jcr:75d58411-8bca-4fa3-9c2c-2a3cce8e14bd/Bollettino_202309.pdf.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  31. ^ World and Its Peoples. Marshall Cavendish. 2009. str. 856. ISBN 0-7614-7893-0. 
  32. ^ „Diocese of San Marino-Montefeltro”. Catholic-Hierarchy.org. David M. Cheney. Pristupljeno 21. 1. 2015. 
  33. ^ Knight, Kevin (2009). „Diocese of Montefeltro”. newadvent.org. Pristupljeno 25. 11. 2012. 
  34. ^ „San Marino”. 1906 Jewish Encyclopedia. JewishEncyclopedia.com. Pristupljeno 25. 11. 2012. 
  35. ^ „La”. Publibook. Arhivirano iz originala 9. 10. 2014. g. 
  36. ^ Sheib, Ariel. „Virtual Jewish history tour: San Marino”. jewishvirtuallibrary.org. Pristupljeno 25. 11. 2012. 
  37. ^ „Kapela tri religije”. Al Jazeera. Pristupljeno 16. 10. 2019. 
  38. ^ Internacia Fervojisto (International Railways), 2005.6, p. 85. In Esperanto
  39. ^ „Prva medalja u istoriji za San Marino”. b92.net. Pristupljeno 29. 7. 2021. 
  40. ^ „NESTVARNO! SAN MARINO OSVOJIO TREĆU MEDALJU! Zemlja od 34.000 piše istoriju u Tokiju sa samo 5 sportista!”. mondo.rs. Pristupljeno 5. 8. 2021. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сан_Марино&oldid=27745925”