Korisnik:A.Dinčić/Jugoslovenska vojska u otadžbini

Jugoslovenska vojska u otadžbini ili četnici su bili vojna snaga na prostorima Jugoslavije tokom Drugog svetskog rata koji su bili u sukobu sa ustašama, balistima, partizanima i snagama Sile Osovine.

Zastava Vrhovne komande JVuO

Pojam i ime

Svoj legitimitet Jugoslovenska vojska u otadžbini (JVuO) je dobila ukazom divizijskog generala Dragoljuba-Draže Mihailovića 20. januara 1942. u selu Lipovu u Crnoj Gori, 8 km od Kolašina. Pre ovoga, organizacija JVuO je imala prvobitno ime „Komanda četničkih odreda“.

Po dolasku na Ravnu goru pukovnik Draža Mihailović nije imao nameru da menja ime vojske. On je još u svom prvom govoru 15. aprila 1941. svojim vojnicima rekao da ne priznaje kapitulaciju tj. da je nepredati deo Jugoslovenske kraljevske vojske. U vremenu privremene saradnje sa partizanskim odredima u zapadnoj Srbiji, Mihailovićeva organizacija je bila znana i kao Četnička organizacija Draže Mihailovića ili jednostavno Četnički odredi.

Posle početka građanskog rata, u zapadnoj Srbiji organizacija se još naziva i četnici Draže Mihailovića, ili još jednostavnije samo četnici.

U istočnoj i južnoj Srbiji se za ovu organizaciju čuo naziv i Dražićevci/Dražinovci.

U nemačkim dokumentima ova organizacija je bila poznata kao Mihailovićevska organizacija, a u ustaškim dokumentima Četnički pokret Draže Mihailovića.

Svi ovi nazivi su zapravo bili imena vojne organizacije kojoj je pravi naziv dao sam Draža Mihailović.

Dražinu organizaciju tj. JVuO nazivali su najčešće bandama DM (DM = Draža Mihailović). To se vidi u velikom broju nemačkih objava tokom rata. Tu terminologiju su sledili i nedićevci, ljotićevci, ustaše.

Pre samog ukaza Draže Mihailovića za naziv nove organizacije, nova vlada Kraljevine Jugoslavije u Londonu sa predsednikom dr Slobodanom Jovanovićem je obrazovana 11. januara 1942. i odmah je izvršila korenite promene u resoru vojske. Ovu vladu su priznavale sve savezničke zemlje.

Organizacija

Jugoslovenska vlada, sa predsednikom Dušanom Simovićem, je pukovnika Mihailovića stavila na čelo svih oružanih formacija u Jugoslaviji 16. novembra 1941. Prvo unapređenje usledilo je decembra 1941. u čin brigadnog generala.

Vrhovna komanda Vojske u otadžbini premeštena je iz Kaira (Egipat) u Crnu Goru. Sa dosadašnjeg mesta smenjen je ministar vojni general Bogoljub Ilić, a za novog ministra Vojske, Mornarice i Vazduhoplovstva postavljen je generalštabni pukovnik Draža Mihailović.

Takođe je novom ministru dato ovlašćenje za promenu organizacije Jugoslovenske vojske koja se nalazi u zemlji.

Posle organizacije nove vojske, kojoj je pukovnik Mihailović dao naziv Jugoslovenska Vojska u Otadžbini 20. januara 1942. Nova vlada ga već 13. januara unapređuje u čin divizijskog, a 10. juna u čin armijskog generala.

Nakon naimenovanja za načelnika Vrhovne komande JVuO, general Draža Mihailović je otpočeo sa reorganizacijom svoje vojne jedinice. Već 1. novembra 1941. na Ravnoj gori je organizovana Gorska garda kralja Petra Drugog Karađorđevića, prvi komandant bio je potpukovnik Dragoslav Pavlović, a zatim do propasti JVuO poručnik Nikola Kalabić, koji će do kraja rata stići do čina pukovnika (ubijen januara 1946), i telesna straža generala Mihailovića, kojom je komandovao Milutin Janković, kome je Draža bio kum.

Čitave brigade su transformisane u korpuse. Kasnije, kada je potreba iziskivala, više korpusa je bilo spajano, pa su stvarane specijalne grupe, kao na primer, Cersko-majevička grupa korpusa i slično. Posle su te grupe raspuštene, te se ostajalo pri prvobitnim jedinicama, da bi se, na kraju, posle velikog poraza na Zelen-gori 13 maja 1945. ostalo na trojkama.

Osim korpusa, juna 1944. general Mihailović naredio je osnivanje jurišnih korpusa neke vrste specijalnih jedinica od mladića koji su još uvek neoženjeni. Takvi korpusi spajali su se u grupe jurišnih korpusa kao na primer Četvrta grupa jurišnih korpusa, koja je bila najbrojnija (oko 8.000 vojnika) i najbolje vođena jedinica (komandant pukovnik Dragoslav Račić).

Prema podacima britanske obaveštajne službe OSS, JVuO je pred kraj 1944. imao oko 57.440 mobilisanih ljudi i ukupno 70 korpusa na čitavom prostoru Jugoslavije i to:

• u Srbiji 40: pod Komandom Srbije 35 (Krajinski, Mlavski, Smederevski, Avalski, Rudnički, Prvi ravnogorski, Prvi šumadijski, Korpus Gorske Garde (Oplenački korpus), Kosmajski, Kolubarski, Mačvanski, Cerski, Valjevski, Požeški, Drugi ravnogorski, Zlatiborski, Javorski, Varvarinski, Drugi šumadijski, Rasinski, Jastrebački, Toplički, Čegarski (Niški korpus), Prvi kosovski, Drugi kosovski, Vlasinski, Nišavski, Deligradski, Timočki, Knjaževački, Južnomoravski, Ivankovački, Vardarski, Resavski i Jablanički korpus)

• Pod Komandom Beograda 5 (Prvi, Drugi, Treći, Četvrti i Peti beogradski)

• u Crnoj Gori 10: pod Komandom Crne Gore (Limski, Komski, Durmitorski, Nikšićki, Ostroški, Zetski, Lovćenski, Crmničko-primorski, Bokokotorski i Dubrovački)

• U Starom Rasu 2: pod Komandom Starog Rasa (Prvi i Drugi mileševski)

• U Bosni 11: - pod Komandom Istočne Bosne i Hercegovine 5 (Romanijski, Drinski, Nevesinjski, Trebinjski i Zenički)

• Pod Komandom Zapadne Bosne 3 (Bosansko-krajiški, Srednjobosanski i Drugi srednjobosanski) i Majevički, Ozrenski i Trebavski korpus (koji nisu pripadali nijednoj oblasnoj komandi)

• U Hrvatskoj 7: pod komandom Dinarske četničke divizije 5 (Korpus Gavrilo Princip, Prvi lički, Prvi, Drugi i Treći dalmatinski korpus)

• Pod komandom JVuO za Gornju Liku i Primorje 2 (Ličkokordunaški i Primorski korpus)

• U Sloveniji (planirano je formiranje 4 korpusa, ali je bilo samo 300 ljudi u jedinoj jedinici koja je postojala)

Nova organizacija JVuO poprimila je nove forme. Tako je osnovna ćelija svake jedinice bila trojka-tri vojnika: vođa, pomoćnik i održavač veze.

Petnaest do trideset ovakvih trojki činile su jednu gerilsku četu.

Još krajem 1941. Vrhovna Komanda JVuO je izdala štampan Uput za četničko ratovanje. Po njemu se uglavnom izvodila gerilska borbena obuka.

Vojne knjižice (kao na priloženoj slici) izdavane su samo u Dinarskoj četničkoj diviziji dok većina ostalih jedinica nije imala slična dokumenta. Zbog nedostataka istih danas je teško utvrditi broj pripadnika JVuO.

Đeneral Mihailović je takođe kao ministar vojni svoju organizaciju proširio na zarobljeničke logore u Nemačkoj uputstvom od 5. februara 1943.

Tokom 1943. Mihailović je uputio specijalnu instrukciju za obrazovanje jugoslovenske vojske u zarobljeništvu (JVZ).

Nakon konferencije u Teheranu (27. novembar-2. decembar) i odlukama Velike Trojice, JVuO počinje da gubi primat. Već 25. avgusta 1944. nova Kraljevska vlada u Londonu pod predsednikom dr Ivanom Šubašićem ukida Vrhovnu komandu u Otadžbini.

Zatim je 29. avgusta 1944. general Mihailović razrešen dužnosti načelnika Štaba Vrhovne Komande, a 11. avgusta postavila generala Borislava Ristića za ministra vojnog.

12. septembra 1944. Kralj Petar je održao preko Radija Londona govor narodu Jugoslavije i poručivao mu da priđe partizanskom pokretu.

Nakon formiranja mešovite privremene vlade DFJ (Tito-Šubašić), resor minista vojnog je po zajedničkom sporazumu pripao predstavnicima NKOJ-a (Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije) na čelu sa maršalom Titom. Nakon ovoga, JVuO je izgubila svaki primat u narodu.

Konačno, 1. marta 1945. je proglašena Jugoslovenska armija.

Vrhovna komanda JVuO

Vrhovna Komanda JVuO je nastala odmah po organizaciji JVuO, kao komandno odeljenje. Vrhovni Komandant JVuO je bio Kralj Petar II Karađorđević. Po oformljenju Vrhovne Komande JVuO, ovo komandno odeljenje je dobilo službeni naziv GORSKI ŠTAB br 1.

Na početku razvitka organizacije, glavnu reč u Vrhovnoj Komadi su vodili: potpukovnik Dragoslav Pavlović, majori Miodrag Palošević i Radoslav Đurić, kapetani Jovan Deroko i Jovan Bojović i narednik Sima Uzelac, koji je čak formirao „odred smrti“. Jedno vreme je bio aktivan i potporučnik Krsta Kljajić iz Slavonije i poručnik Zvonimir-Zvonko Vučković iz Bijeljine .

Vrhovna komanda imala je: Operativno odeljenje, Obaveštajno odeljenje, Propagandno odeljenje, ađutanturu, ordonans oficire, komandu stana, Centar veze, Radiotelegrafsku školu, Šifranrski odsek, oficire za spoljnu vezu (Bugarska, Rumunija, Grčka, Turska, Mađarska, savezničke vojne misije, Ruski zaštitni korpus), inspektore trupa, političke savetnike, obezbeđenje, Prateću brigadu i bataljon, komandu pozadine, intendatsko odeljenje, Sanitet, radionicu za izradu bombi, verske referente, školu rezervnih oficira i Komandu kraljevskih komandosa (od kraja 1944). Prvi zamenik generala Draže Mihailovića je bio avijacijski major Zaharije Ostojić kome je bio podređen prvi zamenik, avijacijski major Mirko Lalatović. Kao izaslanik u Londonu često je slat kapetan Vojislav Lukačević. On je kao prvi opunomoćenik Draže Mihailović bio delegat JVuO na venčanju Kralja Petra II i kraljice Aleksandre.

Da bi pored vojne imao i ulogu političke organizacije u okviru samog pokreta, Draža Mihailović je polovinom avgusta 1941. formirao Centralni Nacionalni Komitet (CNK).

Oznake i obeležja

Najznačajniji znaci i obeležja JVuO su bili: zastava, zakletva, uniforma i amblemi.

Što se tiče zastava postojalo je mnogo tipova. Vrhovna komanda je nosila pukovsku zastavu, inače jugoslovensku trobojku (plavo-belo-crvenu) sa jugoslovenskim grbom (dvoglavim orlom koji na grudima ima štit sa srpskim, hrvatskim i slovenačkim grbom)koju je na Ravnoj gori doneo podnarednik Boža Petrović iz Osijeka. Ovakve zastave u Srbiji je nosio ko je imao. Na prostorima van Srbije ova zastava se nije nosila iz revolta prema hrvatskim zločinima i nepreistajanju na obnovu stare Jugoslavije kao centralističke države. Van Srbije tj. zapadno od reke Drine nosile su se uglavnom srpske trobojke i zastave sa lobanjom i ukrštenim kostima na crnoj pozadini uz natpis Za Kralja i Otadžbinu- Sloboda ili smrt dok se na nekim moglo videti i S verom u Boga- Sloboda ili smrt i naziv jedinice kao Limsko-sandžački četnički odred.

Zakletva JVuO je glasila:

Ja, (čin, ime i prezime), zaklinjem se svemogućim Bogom, da ću Vrhovnom Zapovedniku sve vojne sile, Kralju Jugoslavije Petru II, svagda i u svim prilikama, biti veran, svom dušom odan i poslušan; da ću se za Kralja i Otadžbinu junački boriti; da Vojničku zastavu nigde i nikad neću izneveriti i da ću zapovesti svih pretpostavljenih mi starešina slušati i verno izvršavati. Tako mi Bog pomogao!

Zakletvi su pored podoficira, oficira prisustvovala obavezno i verska lica koja su po polaganju zakletve novih regruta vršila njihovo blagosiljanje.

Postojale su dva tipa uniforme JVuO. Prvi tip uniforme su bile uniforme stare jugoslovenske vojske, a drugi tip su bile nove (narodne) sa bitnim promenama, skrojene po narodnom modelu. Kod novih uniforma načinjene su veće izmene. Vojnička kapa je često menjana šubarom na kojoj se nalazi bela kokarda (dvoglavi orao). Vojnička bluza je bila čisto narodna (košulja, prsluče, jelenak), uz redenik sa puškomitraljeskim mecima, oprtačem i opasačem. Za pojas su često bile zakačene po dve bombe i vojnički nož (kama). Ratnička torba je bila obično pravljena od sirove kože. Oficiri i podoficiri su po pravilu pored vojničkih činova za pojas nosili pištolj.

Jedan od specifičnih simbola svakog pripadnika JVuO je bila duga brada. To je bio simbol žalosti. Po starim hrišćanskim običajima, svako ko je izgubio bliskog člana nije smeo brijati bradu 40. dana, u znak žalosti. Pošto su pripadnici JVuO smatrali da im je zemlja porobljena (izumrla), to je ovo bila simbolika njenih članova. Ovo nije bilo obavezno i činio je onaj koji je to želeo.

JVuO nije imala nikakve ambleme. Đeneral Draža Mihailović je pokušao pokraj 1941. da napravi prvi nacrt univerzalnog amblema. Taj znak je imao naziv „Ravnogorac“. Sam Mihailović je dao ideju znaka. Znak u glini je izradio rezervni poručnik Vasić. Znak je trebao da se izradi u Beogradu u zlatu, srebru i bronzi. Na znaku je bila ucrtana Dražina koliba, polomljeni hrast i Suvobor. Ovaj nacrt su pronašli nemački vojnici po pretresanju Ravne gore pokraj decembra 1941. u jednoj pećini i uništili ga. Kratko se polovinom 1944. pojavio novi amblem u obliku crvenog kruga u kome je bila utisnuta zastava Vrhovne Komande. Na insistiranje američke vojne misije, ovaj amblem se morao povući.

Vojni činovi

Naredba o vojnim činovima nije nikada donesena. Jednostavo, korišćeni su bili činovi bivše jugoslovenske vojske koji su usvojeni po reformi od 1918. godine. To su bili:

vojnički: kaplar, podnarednik i narednik;

podoficirski: narednik, vodnik II klase, narednik vodnik II klase, narednik vodnik I klase;

oficirski: potporučnik, poručnik, kapetan II klase, kapetan I klase, major, potpukovnik i pukovnik;

generalski: brigadni general, divizijski general i armijski general.

Oznake na činovima su ostale iste. Jedino su se razlikovale kod onih koji su nosili gerilsku uniformu. Za vojnike i podoficiore nisu postojale oznake, dok su se oficirski (počev od najnižeg do najvišeg) označavali belim zvezdama i to svaki čin po jednu zvezdu više. Za generalski čin je bio predviđen srebrni dvoglavi orao na kapi ili bluzi. Kod onih koji su nosili uniforme stare vojske, oznake se nisu menjale. Pored vojničkih činova, dodeljivale su se i titule četničkih vojvoda, bez obzira da li su ili ne imali oficirski čin. Za to je bio zadužen Vojvoda Ilija Trifunović-Birčanin. U toku rata, Birčanin je dodelio 27 titula četničkih vojvoda. Od 27 vojvoda, u borbi je straalo 21., a posle rata u i izgnanstvu su umrla još šestorica: Zvonko Vučković, Velimir Piletić, Momčilo Đujić, Milo Rakočević, Radovan Ivanišević i Karlo Novak. Unapređenja je isključivo vršio ministar vojni, a nekada su davana i na predlog Jugoslovenske vlade u Londonu.

Pored činova, deljena su i vojna odlikovanja. I to:

• Orden Belog orla IV. reda
• Orden Sv. Save IV. reda
• Orden Karađorđeve zvezde IV. reda
• Orden jugoslovenske krune IV. reda
• Orden jugoslovenske krune III. reda
• Orden jugoslovenske krune II. reda

Za vojna odlikovanja takođe su bili zaduženi ministar vojni i Vlada.

U JVuO oficiri niti su primali plate niti je bilo nagoveštaja za to. Novac jeste priman od saveznika ili je krijumčaren iz Nedićevih banaka, ali se koristio za nabavku hrane, municije, i opšte potrebe jedinica. Sredstva su nabavljena i preko Ravnogorskih odbora na terenu, i vojnih misija (u zlatu).

Vojni sudovi

Vojni sudovi JVuO ustanovljeni su odmah po naimenovanju Draže Mihailovića za ministra vojnog. Ukupno je bilo dve vrste vojnih sudova i to:

• Preki vojni sud (on je imao zadatak da čitav problem reši skraćenim postupkom)

• Obični vojni sud (on je imao zadatak da čitav problem reši iznalaženjem dokaza)

Preki vojni sudovi obrazovani su u svim jedinicama. Kazne su obično bile najstrože: smrtna i doživotna robija. Najčešće su preki sudovi raspravljali o sledećim prekršajima: ratnim zločinama, dezerterstvo, pljačka, defetizam, špijunaža i osali teški prekršaji.

Pomilovanje osuđenih je jedino bilo u nadležnosti ministra vojnog.

Obični vojni sudovi su sudili za lakša dela (zelenaštvo, povreda vojne discipline, loš odnos u vojsci, uvrede i sl.) Najčešće kazne koje su donosili obični vojni sudovi su bili: novčana kazna, zatvor (do 1 godinu) i batinanje.

U preke vojne sudove su obično ulazila 3 lica: oficir, vojnik i crkveno (a ponekad i civilno lice). U opšte vojne sudove su ulazila dva civilna lica i jedan podoficir.

U toku postanka JVuO, preki vojnin sudovi su doneli ukupno 65 smrtnih presuda za vojnike, podoficire i oficire organizacije i preko 150 za civilna lica:

• 1941. Preki vojni sud je na smrt osudio 10 pripadnika JVuO (2 podoficira i 8 vojnika);
• 1942. Preki vojni je na smrt osudio 25 pripadnika JVuO (3 oficira, poručnika Slavka Pipana i poručnika Iliju Pažina, kao i 22 vojnika zbog kršenja vojne discipline);
• 1943. Preki vojni sud je na smrt osudio 10 pripadnika JVuO (3 oficira, među kojima su bile i vojvode Filip Ajdačić, Božidar Ćosović-Javorski i Đeda Đikić, kao i 8 vojnika-6 zbog napuštanja stražarskih mesta i 2 zbog pljačke)
• 1944. Preki vojni sud je na smrt osudio 20 pripadnika JVuO ( 6 oficira, među kojima su bili: poručnik Radovan Masalović, kapetan Dušan Radović-Kondor, kapetan Milutin Janković-venčani kum Draže Mihailovića, major Jevrem Hajduković, pukovnik Jevrem Simić-Ješa (stupio u službu Gestapoa), kapetan Jovan Joksić (stupio u pregovore sa partizanima)i vojvodu Mašana Đurovića, kao i 14 vojnika). Takođe je preki sud osudio na kaznu smrti streljanjem i poznatu obaveštajku Veru Pešić.

Za izvršenje smrtnih presuda nije bio samo zadužen streljački vod u nekom mestu (jedinici), već su to mogle da rade i „trojke“. One su izvršavali praktično smrtne presude u najvećoj konspirativnosti i to: ubistvima vatrenim oružjem u stanu, kući, na terenu, davljenjem svilenim užadima, ubistvo kamama i na razne druge načine. Oni su dobijali spisak onih koje je Vrhovna Komanda osudila na smrt i izvršavala naređenja. Četnička trojka je kao znak raspoznavanja imala detelinu sa četiri lista, a niko u trojci nije smeo znati drugog. Tako je četnička trojka likvidirala na ove načine mnoge poznate ličnosti: Vojka Čvrkića, Kostu Pećanca, Ljubu Novakovića, pukovnika Dragomira Lukića, pukovnika Miloša Masalovića (šefa vojnog kabineta Milana Nedića), Ceku Đorđevića (pomoćnika ministra unutrašnjih poslova Vlade nacionalnog spasa) i još mnoge druge. U nekim krajevima ove smrtne presude su činjene bez saglasnosti Vrhovne Komande i često na brutalni način. Bilo je primera da su trojke operisale na svoju ruku i da su vršile pljačke, silovanja, otkupe, nasilne mobilizacije. Ovakvih pojava je najviše bilo u zapadnoj Srbiji krajem 1943. Jedan od preventivnog postupka Vrhovne Komande da sredi situaciju na svome terenu jeste bilo i pozivanje na odgovornost putem slova „Z“, koje se ni do dana današnjeg nije razjasnilo šta je značilo. To je bio upozoravajući znak onima koji se ponašaju u suprotnosti sa stavovima Vrhovne Komande JVuO da će biti osuđeni na smrt ako nastave svoje delovanje. Ovaj spisak je Vrhovna Komanda dostavljala Vladi u Londonu koja je dala da se pročita u ponoćnim emisijama Radija-Londona.

Svaki put je pristizao novi spisak sa drugim imenima. Pored imena i prezimena, stavljana je i funkcija i datum kada je pomenuti stavljen pod slovo „Z“. Pod slovo Z stavljeno je 70-ak ljudi i niko od njih nije stradao, a među njima je bio i Milan Nedić.

Na insistiranje engleske vlade, ovaj spisak je uskoro ukinut i nije se više emitovao na Radiju. Arhiva sa dokumentima o ljudima koji su stavljani pod slovo „Z“ se danas čuva u istorijskom arhivu „Vinston Čerčil“ u Londonu.

Oficirske škole

Za vreme postojanja JVuO radila je samo jedna škola za doškolavanje oficira. To je bila škola rezervnih oficira koju je ukazom od 3. septembra 1943. osnovao ministar Vojske, Mornarice i Vazduhoplovstva general Draža Mihailović u selu Ba. Škola se nalazila u bivšoj osnovnoj školi Kraljica Marija. Njom je komandovao potpukovnik Miodrag Palošević. Kao predavači su radili još: pukovnik Dragoslav Pavlović, potpukovnik Miodrag Palošević, major Predrag Raković, a jedno vreme je kao predavač radio i major Jezdimir Dangić. Ukupno je izučavano osam predmeta: matematika, taktika, strategija, pešadija, topografija, geografija (zemljopis), istorija i veronauka. Praktična nastava slušana je i održavana na posebnim poligonima za gađanje bojevom municijom, bacanje bombe i savlađivanje pešadijskih prepreka. Nakon ukidanja JVuO, pokraj 1944. oformljena je škola Kraljevskih Komandosa gde je obuku vršio pukovnik Dragoslav Pavlović. Većina komandosa koji su ubačeni da organizuju sabotaže, diverzije u zemlji nakon uspostavljanja Narodne Vlasti je likvidirana od pripadnika OZN-e i KNOJ-a.

Škola Kraljevskih komandosa

Organizovanje, obučavanje i samo postojanje komandosa u JVuO pokazuje snagu same organizacije celokupnog Ravnogorskog pokreta i ujedno odbacuje sve komunističke i pokušaje drugih da ga okarakterišu kao običnu bandu.

Kao što znamo po upadu Crvene armije u Jugoslaviju, tačnije istočnu i središnju Srbiju i zarobljavanju četnika i njihovom odbacivanju kao antifašističkih savezničkih snaga general Mihailović naređuje povlačenje u bosnasku Posavinu. Pri povlačenju koje je izvršeno preko Novopazarskog sandžaka ili ti Raške i istočne Bosne JVuO gubi veliki broj svojih vojnika po vrletima bosanskih planina. Sve to dovodi do reorganizacije vojske i smanjivanja jednica, a time i do rezervisanja pojedinih oficira. General Mihailović se vodio mišlju da je povlačenje u Bosnu privremeno i da se što pre treba u Srbiji pripremati teren za ustanak kao u slučaju iz 1941. samo sada protiv novog neprijatelja, jugoslovenskih komunista. Za pripremanje terena trebalo je odrediti mali broj odabranih i obučenih ljudi. Koliko je general Mihailović bio odlučan u svom stavu dokazuje i činjenica da su prvi kurs i škola za komandose organizovani još decembra 1944. što znači samo nešto manje od 2 meseca po polasku iz Srbije. Škola za komandose organizovana je u Srednjem, pored Sarajeva i njome je rukovodio pukovnik Dragoslav Pavlović, dotadašnji zamenik i pomoćnik generala Mihailovića, inače jedan od starijih i prvih oficira Ravnogorskog pokreta. Po zauzimanju Modriče 15. januara 1945. škola je preseljena u taj grad. Prva grupa od 32 komandosa pod komandom majora Aleksandra-Saše Mihajlovića, beogradskog ilegalca, krenula je put Srbije već 5. februara 1945. Jedan deo grupe, inače pripadnici Cerskog korpusa, ostao je na Ceru, dok se drugi sa majorom Mihajlovićem probio do Beograda gde je ubrzo otkriven. Većina je pohapšena i likvidirana, a sam major Mihajlović ubijen je na beogradskom aerodromu 30. aprila 1945. Jedini komandos iz prve grupe koje je uspeo da emigrira bio je Ilija Stevanović, koji je kasnije živeo u Čikagu.

U sledećim grupama komandosa koje u prelazile u Srbiju bili su i potpukovnik Vesić i kapetan Bora Manić, koji je kasnije uspeo da pobegne iz leskovačkog zatvora iskočivši iz poljskog klozeta. Na ime majora Branka Gašparevića sam nailazio, ali nažalost ne znam u kojim izvorima. Važno je da je on bio jedan od komandosa. Greškom ga u seriji Povratak otpisanih komunisti stavljaju još avgusta 1944. kao ilegalca u Beogradu koji radi za Nemce i Nedićeve vlasti koljući Beograđane. Jedino mi je poznato iz izvora Vojislava Davidovića da je major Gašparević uhapšen od OZN-e onako kako su posle konstruisali hapšenje generala Mihailovića, preko radio-stanice. Ovom prilikom važno je napomenuti i još neka imena komandosa kao: sveštenik Miloš Jeftić (komandant Podrinjskog okruga), kapetan Nikola Sokić (kom. Mačvanske brigade Cerskog korpusa), major Boža Ivanović (kom. Prvog beogradskog korpusa), Dušan Mićić (iz Cerskog korpusa)...

Skoro svi komandosi su likvidirani od strane novih komunističkih vlasti, ali su inače predstavljali najveći problem istima. Pripremani za preživljavanje i u najtežim okolnostima, pripremani za diverzije i brze prepade nisu mogli biti likvidirani od lokalnih vlasti već od posebno obučenih Oznaša i Knojevaca.

Organizovanje i slanje komandosa u Srbiju prilikom suđenja u Beogradu 1946. stavljeno je na teret generalu Mihailoviću. Pošto to nije mogao biti zločin komunisti su postavljali ovakva pitanja Mihailoviću:

Predsednik: Jesu li komandosi imali zadatak da režu glave odbornicima narodnih odbora Mihailović: Taj zadatak nije nikada od mene dat. Oni su imali da vrše duhovnu pripremu naroda

Legalizacija

Jedan od načina ratovanja sa velikim brojem neprijatelja koji je komunistička vlast JVuO stavila na teret kao saradnju sa okupatorom. Šta je u stvari legalizacija? To je prividno prihvatanje okupatorske vlasti radi preživljavanja u teškim zimskim danima ili radi snabdevanja municijom, ratnom opremom i hranom. Među prvim legalizovanim odredima bili su odredi u Crnoj Gori koje je italijanska vlast priznala. Ovi odredi imali su svoje legalizovane komandante kod Italijana koji nisu imali stvarnu komandu nad vojskom dok su ilegalni tj. četnički komandanti komandovali ovim jedinicama. Tako je u Crnoj Gori legalizovani komandant četničkih odreda bio general Blažo Đukanovićdok je ilegalni komandant bio pukovnik Bajo Stanišić. Ipak, jasno je da je glavnu ulogu u Crnoj Gori igrao Pavle Đurišić(kapetan na kraju rata potpukovnik). Crnogorski četnici su tokom celog rata ostali u ovom stanju. Kasnije su igrali i na ljotićevsku kartu, ali glavni cilj je ostao oslobođenje od okupatora, a stvarni komandant general Mihailović. Veliki deo odreda u Dalmaciji, Hercegovini, Lici, Krajini i uopšte na italijanskoj okupacionoj zoni bio je legalizovan. Naime, ovde su Italijani čak smatrali da postoje drugi odredi koji su lojalni Draži dok su za legalizovani verovali da su im verni. U stvari to su bili isti odredi samo su postojale dve komande. Tako je vodeću ulogu u Bosni i Hercegovini imao major Zaharije Ostojić, komandant Istaknutog dela Vrhovne komande za ovo područje dok su Italijanima bili poznati vojvoda Jevđević i Radmilo Grđić kao politički delagat na ovom području. Ovakav vid ratovanja doneo je velike koristi četnicima van Srbije jer su se nalazili na području gde je na prvom mestu bila odbrana od ustaša radi očuvanja naroda pa tek onda borba protiv Italijana i Nemaca. Naravno do legalizacije je dolazilo i u Srbiji. Na ovo se nije naravno pomišljalo kada se započeo ustanak 1941. Ali, već pred sam kraj 1941. i u prvoj polovini 1942. godine legalizaciji su prebegli i četnički odredi, sada već brigade, u Srbiji. Posle uspešnog izbegavanja sloma pokreta decembra 1941. i usitnjavanja jedinica general Mihailović je shvatio da će zima desetkovati jedinice u tom stanju. Zato je naredio legalizaciju kod Nedićevih trupa. Tako su samo najviši oficiri i komandanti ostali u šumi dok je ljudstvo bilo u kasarnama po gradovima. Draža je čak izdao i sledeće naređenje kako bi što veći broj četnika sačuvao: U cilju prikrivanja odreda i sprečavanja razoružavanja dozvoljene sve prevare. U krajnjem slučaju uzmite Pećančevu firmu (Arhiv Vojno-istorijskog instituta (AVII) Beograd, Četnička arhiva (ČA), kutija (K)-299, reg. broj 3/1). Kao najbolje legalizovan našao se kapetan Predrag Raković, komandant Drugog ravnogorskog korpusa. Naime, njega je nemački komandant Čačka smatrao za svog prijatelja dok je Raković bio jedan od Dražinih najodanijih ljudi. Za njegov odred okupator je mislio isto što Italijani za četnike kod njih, da je on (Raković) legalizovan, a da na istom području postoje četnici lojalni Draži. No, na njihovu nesreću hranili su i naoružavali Dražine ljude. Tek sredinom 1942. Draža je naredio vraćanje u šumu. Raković je, međutim, uz dozvolu Vrhovne komande igrao na kartu legalizacije čak do 1943. godine. Neki pak odredi nisu hteli izaći iz legalizacije. Takve je Draža i javno odbacio. O legalizaciji Vilijem Bejli, šef britanske vojne misije u štabu Vrhovne komande JVuO izveštavao je sledeće sledeće: Prisustvo tih ljudi kod kvislinških snaga nije veći dokaz saradnje nego što je prisustvo britanskih agenata u Nemačkoj dokaz saradnje između nas i Hitlera... . Ovakav vid ratovanja doneo je velikog uspeha vojnom delu Ravnogorskog pokreta tj. JVuO, a naročito onom delu na prostoru NDH . Na ovaj način JVuO je preživela tešku zimu 1941/42, snabdela se oružjem i ratnom opremom i razvila jaku obaveštajnu službu u neprijateljskim komandama. Tako je i Rasinski korpus majora Dragutina Keserovića razvio obaveštajnu službu koja je važila za najjače u vojsci. U ovo vreme ostvarena je duboka saradnja sa Srpskom državnom stražom eks generala Nedića koja je kasnije bila od velike pomoći JVuO u snabdevanju i obaveštavanju. Može se čak reći da je najveći deo SDS-a osim, naravno, vrha bio na strani JVuO i radio za nju.

Propagandna služba

Nalazila se isključivo u sklopu Vrhovne Komande i bila je podređena njoj. Bavila se štampanjem i distibucijom propagandnog materijala. Takođe je bila zadužena i za distribuciju raznog pisanog materijala, poštanskih maraka, novčane valute u inostranstvu preko određenih oficira za vezu. U propagandnoj službi su obično radili: fotograf, tiskač, reporter, lektor i jedan oficir koji je bio zadužen za eventualne izmene. Propagandna služba je pokrenula dva svoja lista koja su izlazila vrlo kratko: Službene novine Kraljevine Jugoslavije od 31. januara 1942. do polovine juna 1943. i Velika Srbija od 12. maja 1942. do polovine juna 1943.

Takođe je propagandna služba organizovala snimanje dokumentarnog filma o JVuO pokraj septembra 1944., a zajedno sa inostranim snimateljima. Film je bio dugačak 45. minuta i traku su odneli američki saveznici tačnije misija Rendžer pod komandom pukovnika Roberta Mek Dauela.

Treba pomenuti da je u Holivudu snimljen film Četnici godine 1943. Ipak posle promene politike u Engleskoj je prikazivan pod imanem Partizani bez obzira na razliku u amblemima i izgledu samih četnika.

Propagandna služba je pored ovoga organizovala i čitav niz kulturno-prosvetnih delatnosti: sporttske igre (Ravnogorska olimpijada), folklor, dramski program i sajam narodne nošnje.

Sanitetska služba

Pregled novih regruta u improvizovanom kampu

Osnovana je 20. juna 1941.u selu Mionica kod Valjeva. Glavni osnivač je bio major dr Milo Jovanović.

Sanitetska služba se starala o nabavci medicinskih instrumenata, lekova, ortopedskih pomagala i organizacijom smeštaja ratne bolnice. Postojala je u svakoj vojnoj jedinici, a svoje terenske bolnice je organizovala po improvizovanim vojničkim šatorima, kada je slučaj bio na terenu i po kućama, opštinama, zadrugama i drugim objektima, kada je slučaj bio u nekom mestu. Takođe je bila zadužena i za lekarske preglede, ocene sposobnosti novih regruta, suzbijanju zaraznih bolesti (tifus, kolera]], tuberkuloza, difterija, malarija i sl) i na predavanjima koje je držala po različitim medicinskim kursevima.

Verska služba

Postojala je u svakoj četi, bataljonu, brigadi, diviziji i korpusu. Vršili su je crkveni predstavnici. Verska služba je imala zadatak da duhovno uzdiže moral vojjnika i starešina, da obeležava svaki crkveni praznik, da održava liturgije na praznicima i da učestvuje u verskom podučavanju pripadnika JVuO. Takođe su crkveni sveštenici bili prisutni na polaganju zakletve novih vojnika, pri činu venčanja pripadnika JVuO, na raznim skupovima, na kongresima, zborovima, mitinzima i slično.

Intendantska služba

Nalazila se isključivo u pozadini fronta i njoj su priključena logistička služba, radionica za izradu bomba i puškara. Starala se o nbavci uniformi, znakona, odeće, obuće, oružja, municije, hrane i drugog.

Konačni pokazatelji strukture JVuO

Računa se da je JVuO za vreme svog postojanja imala oko 200.000 pripadnika raznog starosnog doba. Najveću strukturu organizacije JVuO činili su ljudi u starosnom dobu od 18 do 45 godina, oko 85%, dok je 15% ljudi bilo ostalog starosnog doba.

Što se tiče ljudskih gubitaka, prema novim pokazateljima JVuO je imala blizu 100.000 izbačenih iz stroja, što u akcijama, što po presudama revolucionarnih sudova, što po presudoma prekih sudova same organizacije JVuO za vreme rata. Blizu 50.000 pripadnika je uspelo da preživi rat i da ostane u zemlji, a oko 25.000 pripadnika je emigriralo u inostranstvo. Od celokupnog broja, blizu 15.000 simpatizera je poslušalo govor Kralja Petra Karađorđevića preko radija i pristupilo organizaciji NOP-a Jugoslavije.

Posle rata, na kaznu smrti je osuđeno 5.000 simpatizera, na vremenske kazne oko 48.000, dok je svega 2.000 bilo pošteđeno bilo kakvih kazni.

Simpatizerima i pripadnicima JVuO su sudila dva suda:

Vojni (ratni zločini, izdaja, kolaboracija i sl.) Civilni (građanska čast, patriotizam, slobodarstvo i sl.)

Posle organizovanja nove države, FNRJ, amnestirano je oko 2.000 simpatizera JVuO.

Zakon DFJ, FNRJ, SFRJ i SRJ je zabranjivao bivšim pripadnicima JVuO da učestvuju u političkom životu zemlje. Njihova imovina je konfiskovana i obično rekvirirana za potrebe države, a građanska prava su po presudama sudova delimično ili trajno oduzimana. Prema zakonu o školskom obrazovanju zabranjivano je dodeljivanje Vukovih i Njegoševih diploma, kao i nagrada za učenike čiji su roditelji bili pripadnici JVuO. Takođe su u vojsci zabranjivana odlikovanja i činovska unapređenja vojnika čiji su roditelji bili pripadnici JVuO. Priznanja bivših pripadnika JVuO se nisu upisivana i proglašavana su kao ništavna. Takođe i ordeni i vojni činovi su oduzimani. Bivši oficiri ili podoficiri nisu imali prava državne penzije, a ni prava napredovanja u vojnoj struci.

Izjednačavanje prava pripadnika JVuO i NOP-a

Prvi pokušaji priznavanja JVuO kao antifašističkog pokreta i izjednačavanja pripadnika Ravnogorskog pokreta (četničkog) i Narodnooslobodilačkog (parizanskog) je započet polovinom 2004. godine. Skupština Srbije je na predlog stranke Srpskog Pokreta Obnove (SPO), na sednici održanoj 1. decembra 2004. donela odluku da izjednači sva prava četničkog i partizanskog pokreta za vreme Drugog svetskog rata u Jugoslaviji u pogledu penzija, invaliditeta, spomenica i drugog. Za predlog je glasalo 176 poslanika, dok su protiv bila 24 poslanika SPS i SDP. Izmene se odnose na sve one koji su se JVuO pridružili u periodu od 17. aprila 1941. do 15. maja 1945. Tako će pravo „Ravnogorske spomenice“ imati oni pripadnici JVuo koji su se Ravnogorskom (četničkom ) pokretu priključili od 17. aprila do 31. decembra 1941. Pripadnici JVuO koji su su nosioci „Ravnogorske spomenice“ primati ubuduće penziju u iznosu od 19.852 dinara koliko iznosi i primanje preživelih partizanskih prvoboraca. Oni koji su u rat krenuli pre 9. septembra 1943., a nisu nosioci Ravnogorske spomenice primaće 11.614 dinara, dok će pripadnici JVuO koji su se priključili organizaciji posle tog datuma primati 8.924 dinara. Broj pripadnika JVuO koji su nosioci Ravnogorske spomenice iznosi 3.000, dok Partizansku spomenicu nose 22.000 pripadnika NOP-a. Ovaj zakon je primljen sa različitim komentarima u zemlji, a i u inostranstvu. Prvi se oglasio Savez Udruženja Boraca Jugoslavije (SUBNOR), koji je predsedniku republike Srbije Borisu Tadiću i predsedniku Vlade Srbije dr Vojislavu Koštunici poslao pismo sa potpisima: generala u penziji Sredoja Uroševića-Uče i Jovana Radovanovića koji su oštro protestvali protiv ove odluke jer su smatrali da organizacija JVuO nije uopšte bila antifašistička za vreme rata već čisto fašistička. Čitavu famu oko ove teme skinuli su pomenuti predsednik Srbije i predsednik Vlade obraćanjem u Narodnoj Skupštini Srbije gde su rekli da je Ravnogorski pokret bio čisto antifašistički pokret za vrema rata. Ovako nešto izjavio je i šef poslaničke grupe Srpske Radikalne Stranke (SRS) Tomislav Nikolić.

Literatura

• Miloslav Samardžić General Draža Mihailović i opšta istorija četničkog pokreta 1. i 2. tom
• Potporučnik Dušan trbojević Cersko-majevička grupa korpusa
• Dr Živko Topalović Pokreti narodnog otpora u Jugoslaviji
• Bojan Dimitrijević Draža Mihailović
• Uglješa Krstić Ravnogorska istorijska čitanka

Spoljašnje veze

• Četnički pokret