Oršava

Koordinate: 44° 43′ 31″ S; 22° 23′ 46″ I / 44.725278° S; 22.396111° I / 44.725278; 22.396111
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Oršava
rum. Orşova
Pogled na Oršavu
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Rumunija
OkrugMehedinci
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2021.8.506 [1]
 — gustina174,02 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate44° 43′ 31″ S; 22° 23′ 46″ I / 44.725278° S; 22.396111° I / 44.725278; 22.396111
Površina48,88 km2
Oršava na karti Rumunije
Oršava
Oršava
Oršava na karti Rumunije
Poštanski broj225200
Veb-sajt
primariaorsova.lx.ro

Oršava ili Oršova, ranije Ršava (rum. Orşova, nem. Orschowa, mađ. Orsova) grad je u Rumuniji. Ona se nalazi u krajnjem jugozapadnom delu zemlje, u istorijskoj pokrajini Banat. Oršava je drugi po značaju grad u okrugu Mehedinci.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Po jednom bugarskom izvoru Oršavu je kao grad osnovao Ilirik, prvi bugarski kralj.[2] To je moglo biti jedino na rimskim temeljima grada, koji je ranije postojao. Postoje brojni nalazi rimskog prisustva na tom mestu. Bugarski grad su potom Mađari pod Arpadom od bugarskog kneza Vlada, na juriš osvojili.[3] U 14. veku osnovan katolički franciškanski manastir u Oršavi, da bi tu ugušio bogumilsku jeres. Turski vojskovođa Hasan beg Amu (možda Omer?) zauzeo je 7. jula 1521. godine snažno jurišavši grad Oršavu, gde je stacionirao svoju vojsku.[4] Prešli su iz Srbije u Oršavu 1525. godine, narodne starešine: Krsta, Radojica, Stojan i Cvetko. Godine 1688.[5] zauzeli su Austrijanci Oršavu, ali Turci su je preoteli već 1689. godine. Jula 1717. godine austrijski vojskovođa Eugen Savojski je zauzeo između ostalih gradova i Oršavu, isteravši Turke. Godine 1735. Austrijanci su utvrdili Oršavu, za odbranu od Turaka. 15. avgusta 1738. godine dobili su Turci mirovnim ugovorom Oršavu u posed. Svištovskim mirom 1791. godine ostala je samo Oršava u austrijskim rukama, ostalo su zauzeto vratili Turskoj.

Po jednom srpskom izvoru, stariji naziv mesta je bio "Ursova".[6]

Srpski vožd Karađorđe je pisao 1810. godine francuskom kralju, o teritorijalnim zahtevima Srbije. Tražene su kao uslov da se potpiše primirje sa Turcima, i varošice Fetislam (Kladovo) i Stara Oršava, "koje su pređe bila sastavni deo Srbije".[7] Negde krajem mađarske bune 1848-1849. godine blizu Oršave, na granici Ugarske i Rumunije bila je tajno zakopana u zemlji ugarska kruna. Ona je kasnije, u leto 1853. godine iskopana i sada se nalazi na carskom dvoru u Beču. Tu je austrijski car podigao kapelu u spomen pronalaska krune Sv. Stefana.[8] Godine 1854. počela je izgradnja željezničke pruge Temišvar-Oršava. Iz Oršave idu i dolaze lađe iz Beča, Pešte, Titela, Zemuna, Beograda, Pančeva - sa robom ili putnicima. U 19. veku "prava" ili Stara Oršava je krajnja istočna tačka austrijskog carstva na Dunavu (1859). Drugi žandarmerijski puk AU imao je 1882. godine jednu svoju četu u Oršavi. Usled velike eksplozije u Fabrici za osvetljenje u Oršavi, septembra 1902. godine razrušen je veliki deo tamošnje Kasine, dok su četiri građanina nastradala. Septembra 1914. godine austro-ugarske trupe su zaposele Oršavu. Naredili su da se svo stanovništvo iseli iz grada, i ostane na četiri kilometra daleko, iz taktičkih razloga. Silan narod je izdržao deset dana, pa se silom vratio svojim kućama. Srbi su bombardovali Oršavu zbog jednog vojnog voza koji je prispeo tamo. Jedna topovska granata je upala u salu jednog restorana, i raznela bistu cara Franje Josifa. Rumunske trupe su 30. avgusta 1916. godine zauzeli Oršavu, potisnuvši Austrijance. Posle ogorčene borbe zarobili su u gradu sedam topova haubica i mnogo ratnog materijala.[9]

Nova Oršava je bio naziv za Adakale tj. "Ostrvski grad", utvrđeni grad smešten na jednoj dunavskoj adi, sa svim gradskim zdanjima, utvrđenim zidinama. Osnovan je od strane austrijskog cara Leopolda. Turci su je osvojili tokom rata 1738. Posle beogradskog mira stara Oršava je pripala Austriji, a Nova Oršava Turskoj do 1867. godine. Vojvoda Milenko je 1804. godine po nalogu Karađorđevom, otišao sa svojom vojskom na Adakale i posekao sve tu sklonjene dahije. Joakim Vujić 1839. godine putujući za Bukurešt primećuje da tu postoje neugledni turski šančevi i topovske baterije, zloglasni turski kazamati, dve džamije sa kućama naokolo. Da bi 1879. godine, nakon Berlinskog kongresa i ona pripala Austriji, a Turci se povukli. Nalazila se "nova" naspram "stare" Oršave, na sredini Dunava, i sa druge, srpske strane se nalazila tvrđava "Elizabet". Tvrđava je bila pod turskom komandom kao potpora Adakaleu. Po ugovoru Srbi su 1868. godine razorili u potpunosti tu tvrđavu.[10]

Škola u Oršavi postoji od 1747. godine. Godine 1839. Stara Oršava je militarska varoš na Dunavu u kojoj se nalaze: pravoslavna crkva Sv. Nikole, rimokatolička crkva ("rimska"), svratište "Kod Zlatnog jelena", Armicija (carinarnica) i Kontumac (karantin). Tu se u pomenutim državnim ustanovama nalazi mnogo činovnika. U oko 600 domova živi oko 4.000 stanovnika, od kojih su najbrojniji Vlasi, pa Srbi a najmanje je Švaba.[11]

U Oršavi je sedište agenture Parobrodskog društva austrijskog Lojda (1905).

Većina Oršove bila je potopljena između 1965. i 1970. godine kako bi se omogućila izgradnja hidroelektrane Đerdap, što je dovelo do kretanja železničke pruge Turnu-Severin do Karansebeša i izgradnje novog dela grada, koji se sastoji od blokova. Blizu željezničke stanice Oršava je malo brodogradilište.

Srbi u gradu i okolini[uredi | uredi izvor]

U Oršavi dinamičnom gradiću na Dunavu, oduvek je bilo Srba, koji su tu živeli i radili. Po podatku iz 1900. godine tu je bilo 180 Srba.

Despot Đurađ Branković je u Oršavi sastavio i poslao pozivnicu 12. juna 1689. godine Srbima da se dignu na ustanak protiv Turaka. Na jednom starom dokumentu, potpisao se 6. februara 1726. godine "knez od Hršave" (Oršave) Radomir. On je iste godine i poslanik na srpskom crkveno-narodnom saboru. Mesto Stara Oršava je pripadalo kao pravoslavna parohija Mehadijskom protoprezviratu. Sretko iz Oršave je 1727. godine učestvovao na srpskom crkveno-narodnom saboru. Te godine je poslanik i birov Pavle Mrzaković. Tu je 1824. godine na službi jedan sveštenik, paroh pop Vasilije Popović.[12] Pop Dimitrijević Petar je oršavski paroh i poslanik na saboru 1731. godine.

U staroj Oršavi se rodio 9. marta 1836. godine, srpski pesnik Steva Milenković (1836—1890).[13] Otac mu je bio kao major upravnik graničnog kordona. Stevan se bavio austrijskom kartografijom, kao kapetan. Živeo je u slovenačkoj Gorici. Germanizovao se i tamo je poznat kao Stevan Milov. Objavio je više zbirki pesama, na nemačkom jeziku.[14] Budimski Srbi trgovci Mihajlo Stojanović i ortak Fruša su se sudski sporili zbog nesloge, kada su se 1838. godine bavili u Oršavi i trgovali. Premetali su slanu ribu, pirinadž i drugu robu. Januara 1842. godine izgorela je u Oršavi kuća Lazara Popovića "poznatog našeg rodoljupca". Za Fond Matice srpske priložio je 1843. godine Jovan Vuletić trgovac iz Oršave, 1 f. Vladika vršački ima u svom naslovu i nazive (1857)- Karansebeški, Oršavski i Mehadijski. Na Majskoj skupštini u Karlovcima 1848. godine, izabran je u Glavni odbor Srpskog pokreta poslanik iz Oršave, Vasiljević.

Joakim Vujić poznati putopisac se obreo oko 1839. godine u Oršavi. Stara Oršava je u to vreme militarska varoš sa oko 600 domova sa 4.000 žitelja od kojih su najbrojniji Vlasi. Ima i Srbalja, obače oni su se povlašili i skoro sasvim svoj maternji jezik pozaboravljali; nego samo neki, a najpače tergovci što Srbski govore. Putnik je konačio u krčmi "Kod Zlatnog jelena" otvorene naspram pravoslavne crkve Sv. Nikole.[15]

O Srbima su lepo svedočanstvo prisustva, spiskovi pretplatnika srpskih knjiga i novina. Rajićevu istoriju je uzeo pretplatom 1794. godine "blagorodni" Danil Aleksijević iz Oršave.[16] Pretplatu za "Novine serbske" u Beču, primali su u Oršavi 1813. godine, Jakov Pavlović i Josif Milutinović "blumbirer". Tako je srpsku knjigu kupilo u Oršavi jedanaet pretplatnika sa srpskim prezimenima, a ostalih šest su možda Bugari i Cincari. Najpre je plemić Vasilije Demelić "ot Panjove", jerođakon Vasilije Popović, te Milutinović, Pavlović, Grubetić (kontumacki amtšrajber), Popović, Cenović, Georgijević, Petar ot Aleksijević i Toma Solar.[17] Skupljač pretplate za Vukovu knjigu srpskih narodnh pesama iz 1815. godine bio je u Oršavi, Jakov Pavlović. Kupci srpske knjige 1820. godine u "staroj" Oršavi su: Nikolaj Pavlović, Matej Živanović i Lazar Filipović. Vukov srpski rečnik istumačen nemačkim i latinskim rečima naručili su 1818. godine žitelji "Ršave": Konstantin Pavlović, Matija Živković c i k "latov", Petar Nedeljković, Petraki D. Kulaoglu, plemkinja Sara Mihajlovica ot Karapandžića te Negotinac - Stanoje Marković.[18] Didaktičko delo Jana Amosa Komenskog (ali koje nije nikad izašlo iz štampe) moglo se 1819. godine naručiti kod Fote Popovića u Oršavi. Skupljač pretplate za bečke "Novine serbske" 1819. godine u "Staroj Oršavi", Lazar F. Popović. Kulturna hronika Stare Oršave se nastavlja i 1820. godine. Tada prevedenu zabavnu knjigu o Soleminini i njenim pričama tokom 1001 noći, kupuju i Srbi u Oršavi: Nikolaj Pavlović, Matej Živanović, Lazar F. Popović skupljač prenumeracije. Delo Atanackovića o čovečnosti, stiglo je lađom niz Dunav, i u Staru Oršavu 1823. godine. uzeli su je redovni čitaoci: Nikola Pavlović, Matija Živanović i Lazar F. Popović.[19] U Zemunu je 1828. godine srpsku istorijsku knjigu uzeo, Arsenije Jovanović iz Oršave.[20][21] Kalendar "Serbska pčela" koji je izlazio u Segedinu, nabavio je 1831. godine Petar Nedeljković iz Oršave.[22] Lepu knjigu o Bogorodici kupili su Srbi u Oršavi 1835. godine, pišući se za prenumeranta u Mehadiji. Bili su tu pobožni čitaoci: pop Vasilije Popović paroh oršavski, Jovan Vuletić kupac, Lazar Jepir kupac, Trailo Petrović kupac, Jovan Vujčić "bintermajster", Dimitrije Serdanović "kordonski šrajber", dve kćerke udovice kapetana Radojkovića, kći udovice kapetana Merzića, kći udove fenriha Gogeltana, kći udove lajtanta Keriana i nekoliko njih sa strane.[23] Sterijinu komediju "Zlu ženu" uzeli su u Pančevu neki Srbi iz Oršave, gospoda trgovci: Lazar Popović, Pavel Jovanović, Lazar Ispar, Lazar Đakon i Georgije Teodor.[24] Iz mesta "Nova Oršava" bilo je bio je (1839) jedan pretplatnik, a iz "Stare Oršave" dva pretplatnika Pavlovićevog "Srpskog narodnog lista".[25] Praktična knjiga o zdravlju, drugo izdanje karlovačkog "fizika" Pejčića, otišla je 1840. godine u Oršavu. Tamošnji skupljač pretplate Laza F. Nikolić skupio je 19 prenumeranata u Oršavi.[26] Čitaoci Oršavski su organzizovali punkt i 1842. godine u "Staroj Oršavi". Privukla im je pažnju jedna duhovna knjiga na srpskom jeziku. Pretplatili su se tada: Lazar Popović trgovac i komisioner, Lazar Jovanović trgovac, Georgij Todoru trgovac, Pavel Grubetić, Jovan Ispir trgovac "za čada Katinku i Dimitrija", Jovan Vuletić trgovac, Nikolaj Jovanović, Lazar Hadži Georg trgovac, Jova Aleksijević trgovački kalfa, Jovan Vučić, Evgenije Ilić sapundžija, Gica Jorgovan "ober-krmanoš kod Dampšifa" i skupljač pretplate Nikodim Dimitrijević đakon i grčki učitelj.[27] Knjigu o novim zakonskim odredbama Ugarske naručio je 1845. godine Jovan Vuletić trgovac oršavski, u ime deset čitalaca.[28] Rašićevu srpsku knjigu objavljenu u Beču kupili su Srbi čitaoci iz Oršave 1852. godine: Mihail Đorđević "kavalir" i komesar i Lazar Popović velikokupac.[29]

Godine 1854. u Oršavi je formiran mali pretplatnički punkt za jednu srpsku knjigu, prevod sa francuskog . Na spisku se nalaze građani mesta: Jovan Živojnović kontumaca nadziratelj, Ilija Munćan finansijski nadzornik, gospođa Katarina Cicović rođena Petrović i Aleksiović.[30]

Za podizanje spomenika srpskom pesniku, kaluđeru Lukijanu Mušickom 1855. godine prilog od 6 f. su dali i građani Oršave: Jovan Vuletić i njegova supruga Sultana, te četvoro dece: sinovi Jovan, Nikola, najmlađi?, te kći Milica, zatim Kosta Lujanović kazandžija i Konstantin Lazarević kupac.[31] Umro je 1856. godine u Oršavi tamošnji kupac (trgovac) i špediter Pavle Jovanović, u 60-oj godini života.[32] Za spomenik Teodoru Pavloviću srpskom književniku i novinaru dala je 1860. godine - Oršava 2 f. Gospođa Katarina Josifović je 1877-1878. godine bila pretplatnik novosadske "Zastave". Pretplatnik novosadskog srpskog lista 1874-1875. godine bio je njen muž Petar Josifović iz Oršave.[33] Njehov sin Stefan je pohađao pančevačku Realku oko 1873. godine.

Za sirote Hercegovce tokom ustanka 1876. godine Srbi u Oršavi su poslali prilog od 32 f.[34] Oršava je za vreme vladavine srpskog kralja Milana Obrenovića jak emigrantski centar u kojem borave brojni Srbi. Postoji tu aktivna srpska pravoslavna crkveno-školska opština. Književnik Dragutin Ilić je tu krenuo sa pokretanjem srpsko-bugarskog lista "Slavija",[35] koji rumunska vlast nije dozvolila. Srpsko-rumunska čitaonica u Oršavi je priredila 3. marta 1888. godine zabavu sa igrankom, u korist čitaonice biblioteke i mesne osnovne škole.[36]

Srpski političar Avram Petronijević se školovao u Oršavi, odakle se vratio u Srbiju 1817. godine. Dok je bio nameštenik u kontumacu u Oršavi, gde je radeći naučio više stranih jezika. Kraljevina Srbija je imala od 1890. godine počasnog konzula u Oršavi, u licu tamošnjeg trgovca Jovana Vasiljevića.[37] Maksim Ludajić sudac iz Oršave dao je 1893. godine prilog 5 f. za podizanje spomenika književniku Jovanu Subotiću u Zemunu.[38]

Dali su 1897. godine oglas u novosadskom listu braća Nikolović "iz Oršove". Za svoju pomodno-manufakturnu trgovinu tražili su "jednog dobrog pomoćnika" starog između 24-28 godina, sa znanjem pored srpskog i nemačkog, mađarskog i rumunskog jezika.[39]

U Oršavi je 1898. godine postojao počasni konzulat Kraljevine Srbije. Tu je brigu o Srbima i interesima srpske države vodio konzul Jovan Vasiljević. Dopisnica novosadskog lista "Zastava", bila je Sara Mihajlova Karapandžić iz Oršave.

Godine 1905. u gradiću Oršavi, Oršavskog sreza, Krašo-severinske županije živelo je 180 Srba. A nema u mestu srpske škole. A u celom srezu, ukupno u svih 14 naselja bilo je 255 srpskih pravoslavnih duša.[40]

Grad Oršava predstavlja jedno od središta kulturnog života za rumunske Srbe naseljene u okrugu Mehedinci. U ovom okrugu Srbi čine apsolutnu većinu u samo jednoj maloj opštini, Svinici (88,67%), koja gravitira Oršavi.

Po poslednjem popisu iz 2011. godine u gradu Oršavi ima 74 Srbina stanovnika.[41]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Grad Oršava nalazi se u krajnje južnom delu istorijske pokrajine Banat., nedaleko od njegove granice sa Vlaškom. Oršava je smeštena na obali Dunava, u donjem delu Đerdapa, a koji je ovde pogranična reka sa Srbijom. Naspram grada se nalazi srpsko mesto Tekija. U pozadini grada nalaze se krajnja pobrđa Karpata.

Obrazovanjem Đerdapskog jezera stari deo Oršave je potopljen, pa je današnji grad mlad.

Grad se prostire na površini od 48,88 km².[42]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Demografija
1966.1977.1992.2002.2011.2021.
8.11213.70116.00915.37910.4418.506

Prema popisu stanovništva iz 2021. godine, u Oršavi je bilo 8.506 stanovnika, za 1.935 manje (-18,53%) u odnosu na popis iz 2011. kada je bio 10.441 stanovnik. Posle Drobeta-Turnu Severina, najveći je grad u okrugu Mehedinci.

Većinu stanovništva čine Rumuni sa 78,58%, a od manjina najbrojniji su Romi sa 3,03% i Česi 0,72% stanovništva.

Etnički sastav prema popisu iz 2021.‍[1]
Rumuni
  
 6.684 78,58%
Romi
  
 258 3,03%
Česi
  
 61 0,72%
Nemci
  
 27 0,32%
Srbi
  
 24 0,23%
Mađari
  
 14 0,16%
Turci
  
 4 0,05%
Ostali
  
 12 0,14%
Nepoznato
  
 1.422 16,72%

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Pogled na Oršavu
    Pogled na Oršavu
  • Ulica uz Dunav
    Ulica uz Dunav
  • Rimokatolička crkva
    Rimokatolička crkva
  • Svetionik
    Svetionik
  • Manastir Svete Ane
    Manastir Svete Ane
  • Oršava pod snegom
    Oršava pod snegom
  • Severni park
    Severni park
  • Most preko Černe
    Most preko Černe

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b „RPL 2021: Populaţia rezidentă după etnie, pe județe, municipii, orașe și comune”. recensamantromania.ro. Pristupljeno 04. 02. 2024. 
  2. ^ "Carstvenik ili istorija", Budim 1844. godine
  3. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1877. godine
  4. ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1932. godine
  5. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
  6. ^ "Banatskij almanah", Budim 1827-1828. godine
  7. ^ "Otadžbina", Beograd 1888. godine
  8. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1863. godine
  9. ^ "Velika Srbija", Solun 1916. godine
  10. ^ "Nova iskra", Beograd 1899. godine
  11. ^ Joakim Vujić, navedeno delo
  12. ^ "Serbski letopisi za 1825.", Budim 1824. godine
  13. ^ Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine
  14. ^ "Stražilovo", Novi Sad 1892. godine
  15. ^ Joakim Vujić: "Putešestvije po Ungariji, Valahiji, Moldaviji, Besarabiji, Hersonu i Krimu", Beograd 1845.
  16. ^ Jovan Rajić: "Istorija raznih slavnih slovenskih narodov...", Beč 1794. godine
  17. ^ Stefan Živković: "Priključenija Telemaka, sina Uliseva", Beč 1814. godine
  18. ^ Vuk St. Karadžić: "Srpski rječnik", Beč 1818. godine
  19. ^ Pavle Atanacković: "Ogledalo čovečnosti...", Beč 1823. godine
  20. ^ Jovan Sterija Popović: "Život i viteška vojevanja slavnog kneza Episkoga Đorđa Kastriota Skenderbega", Budim 1828. godine
  21. ^ Jovan Popović: "Boj na Kosovu ili Milan Toplica i Zoraida", Budim 1828. godine
  22. ^ "Serbska pčela", Segedin 1831. godine
  23. ^ Jovan Berić: "Žitije prečiste, presvete, preblagoslovene slavne vladičice naše Bogorodice", Budim 1835. godine
  24. ^ Jovan Sterija Popović: "Zla žena", Novi Sad 1838.
  25. ^ "Srbski narodni list", Budim 1839. godine
  26. ^ Konstantin Pejčić: "Rukovoditelj k povraćanju izgubljenog zdravlja", drugo izdanje, Novi Sad 1840. godine
  27. ^ "Evstatij ili Povest početka hristjanstva...", prevod, Novi Sad 1842. godine
  28. ^ "Zakonski članovi Ugarskog državnog sabora od 1843/1844. godine", Pešta 1845. godine
  29. ^ Milan David Rašić: "Fedor i Marija ili vjernost do groba", po Lafontenu, prevod na srpski, Beč 1852. godine
  30. ^ Aleksandar Dima: "Grof od Monte-Hristo", prevod, Beč 1854. godine
  31. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1855. godine
  32. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1856. godine
  33. ^ "Glas naroda", Novi Sad 1875. godine
  34. ^ "Zastava", Novi Sad 1876. godine
  35. ^ Dragutin Ilić: "Roman Kraljice Natalije", Beograd 2016.
  36. ^ "Zastava", Novi Sad 1888.
  37. ^ "Male novine", Beograd 1890. godine
  38. ^ "Zastava", Novi Sad 1893.
  39. ^ "Zastava", Novi Sad 1897. godine
  40. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine
  41. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 2015. godine
  42. ^ „Volumul datelor imobilelor gestionate la nivel de UAT: Septembrie 2018”. data.gov.ro. ANCPI. 17. 12. 2018. Pristupljeno 04. 02. 2024. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Oršava na Vikimedijinoj ostavi.
Ikona za klice

Ovaj članak vezan za naselja u Rumuniji je klica. Možete doprineti Vikipediji tako što ćete ga proširiti.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Оршава&oldid=27496841”