Staro gradsko jezgro

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Stari grad.

Staro jezgro Sremskih Karlovaca - pod zaštitom države kao dobro od izuzetnog značaja

Venecija je cela staro gradsko jezgro

Staro gradsko jezgro ili, u svakodnevnom govoru, stari grad je, u širem smislu, naziv za istorijski deo grada, smešten u njegovom središnjem delu. U užem smislu pojam staro gradsko jezgro obuhvata deo grada koji je omeđen gradskim bedemima (ili je to bio).

Primeri iz sveta

Čuveni jerusalimski stari grad

Rotenburg ob der Tauber u Nemačkoj - Staro jezgro

Staro jezgro Avile u Španiji, sa moćnim bedemima

Stari grad Si'ana u Kini

Staro jezgro Ohrida

"Stari grad“ u Diznilendu

Širom sveta, a posebno u Evropi, postoji i danas niz starih gradskih jezgara okruženih bedemima. Neki od njih na spisku svetske baštine UNESKO-a (Bern u Švajcarskoj, Kvedlinburg u Nemačkoj, Prag u Češkoj, Talin u Estoniji, Venecija u Italiji, Pingjao u Kini).

Primeri iz Srbije i okruženja

U Srbiji jedini pravi primer očuvanog starog gradskog jezgra u zidinama je Petrovaradinsko podgrađe. Ako se sagleda širi smisao pojma onda u Srbiji postoji niz primera, posebno u Vojvodini.

Primeri iz Uže Srbije

• Staro gradsko jezgro Beograda,
• Staro jezgro Zemuna (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom),
• Tešnjar, staro jezgro Valjeva (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom, izuzetan značaj),
• Staro jezgro Negotina (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom),
• Staro jezgro Ivanjice (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom),

Primeri iz Vojvodine

• Podgrađe Petrovaradina,
• Staro jezgro Sremskih Karlovaca (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom, izuzetan značaj),
• Staro jezgro Novog Sada (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom),
• Staro jezgro Zrenjanina (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom),
• Staro jezgro Sombora (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom),
• Staro jezgro Bečeja (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom),
• Staro jezgro Subotice (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom),
• Staro jezgro Pančeva (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom),
• Staro jezgro Sremske Mitrovice (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom),
• Staro jezgro Kikinde (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom).

Primeri sa Kosova i Metohije

• Staro gradsko jezgro Prizrena (Prostorna kulturno-istorijska celina pod zaštitom)

Primeri iz okruženja

U okolnim zemljama primeri starih gradova posebno su česti u primorju. Primeri iz unutrašnjosti su mahom vezan za istočnjačko nasleđe.

Potrebno je izdvojiti stara jezgra koja su na spisku UNESKO-a kao svetska baština:

• Bosna i Hercegovina - Staro gradsko jezgro Mostara,
• Severna Makedonija - Staro gradsko jezgro Ohrida,
• Hrvatska - Staro gradsko jezgro Dubrovnika,
• Hrvatska - Staro gradsko jezgro Poreča,
• Hrvatska - Staro gradsko jezgro Trogira,
• Slovenija - Staro gradsko jezgro Kopara,
• Slovenija - Staro gradsko jezgro Škofje Loke,
• Crna Gora - Staro gradsko jezgro Bara,
• Crna Gora - Staro gradsko jezgro Budve,
• Crna Gora - Staro gradsko jezgro Kotora,
• Crna Gora - Staro gradsko jezgro Podgorice.

Savremeno viđenje starih gradova

U novije vreme, među svetskim stručnjacima javila se potreba očuvanja starih gradskih jezgara, posebno onih dobro očuvanih, kao vrednog svedočanstva kulture i identiteta određenog grada, kraja, oblasti, države, naroda. U skladu sa tim preduzete su mere zaštite i očuvanja starih gradskih jezgara. Poslednjih decenija sve se više govori o očuvanju „njihovog duha“, pa se razrađuju načini oživljavanja npr. starih zanata, tradicionalnih delatnosti ili starih svetkovina u njima.

Istovremeno, privlačnost starih gradskih jezgara javila se i kod građanstva, što je posredno dovelo do razvoja kulturnog turizma, koji, između ostalog, posebnu pažnju poklanja staroj arhitekturi, starim celinama i ambijentima. Shodno tome, primetan je trend zanimanja brojnih turista za stare gradove, koji polako postaju više turistička nego „živa“ naselja (poput mnogih starih gradova na Sredozemlju).

Na mestima gde postoji „oskudica“ pravih istorijskih primera starih gradova, često dolazi do stvaranja replika starih gradova kao svojevrsnih zabavnih parkova. Ovo je osobeno za SAD, Kinu, Japan, od skora i za Rusiju. Verovatno najbolji primer jeste Diznilend, koji u svom središtu ima primer glavne ulice starog američkog grada. Mnogobrojne su i replike čuvenih starih gradova (npr. „Mala Venecija" u okviru istoimenog hotela u Las Vegasu).

Vidi još

• Prostorna kulturno-istorijska celina

Izvori

• RZZSK - Prostorne kulturno-ambijentalne celine

Literatura

• E. Hruška: Problemi sučasneho urbanizmu, Bratislava 1966.
• Branko Maksimović, Urbanizam, Beograd 1965.

Spoljašnje veze

• republički zavod za zaštitu spomenika kulture
• Historic cities - podaci o starim gradovima u svetu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. jun 2012)
• "Heritage Europe" - evropsko udruženje starih gradova i oblasti