Trstenik
Trstenik | |
|---|---|
     Odozgo: Panorama Trstenika, Zgrada opštine, Manastir Ljubostinja, Pozorište Trstenika i Dom kulture, Spomen park Popina | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Rasinski |
| Opština | Trstenik |
| Stanovništvo | |
| — 2022. | 13.476 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 37′ 00″ S; 21° 00′ 00″ I / 43.616667° S; 21.00000° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 164 m |
.svg)  Trstenik Trstenik na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 37240 37241 |
| Pozivni broj | 037 |
| Registarska oznaka | TS |
Trstenik je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Rasinskom okrugu. Smešten je na reci Zapadnoj Moravi. Prema popisu iz 2022. bilo je 13.476 stanovnika.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Trstenik se nalazi na 43° 37′ i 21° IGD, oko 205 kilometara južno od Beograda, 115 km od Niša, 74 km od Kragujevca i 60 km od Čačka. Nadmorska visina Trstenika je 171,4 metra, a najviši vrhovi u ovoj oblasti su Samar (922 m), najviša tačka Gledićkih planina, Mali vrh (922 m), Pogled (736 m) i Čikar (736 m). Kroz Trstenik protiče Zapadna Morava.
Kroz Trstenik prolazi magistralni put Pojate-Kraljevo. Kroz Trstenik prolazi železnička pruga Stalać-Požega.
Ovde se nalaze Zapis hrast kod crkve (Trstenik) i Zapis hrast na trgu (Trstenik).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Praistorija[uredi | uredi izvor]
U okolini Trstenika, dosad nisu pronađeni ostaci iz kamenog doba, ali su otkrivena nekoliko nalazišta iz perioda neolita.
Najznačajnija nalazišta se nalaze u selu Poljni na padinama Blagotina(6. milenijum pre nove ere) i u selu Stragari, u polju kraj Riljačke reke(5. milenijum pre nove ere). Iskopavanja na arheološkom nalazištu Blagotin pokazala su da je ovo mesto bilo naseljeno još za vreme ranog neolita(7. milenijum pre nove ere), a da se naselje uspelo održati tokom neolita, bronzanog doba i gvozdenog doba. Iskopavanja su otkrila 7 poluzemunica koje su građene oko centralnog trga, gde se pretpostavlja da se nalazilo svetište po mnogim pronađenim kultnim predmetima. U centru su pronađene dve figure velikih dimenzija (30 cm) za koje se pretpostavlja da predstavljaju boginju zemlje i plodnosti, to je izuzetan pronalazak jer je izuzetno retko da se na istom mestu nađu dve figure boginja većih dimenzija.
Stanovništvo se bavilo stočarstvom i zemljoradnjom o čemu svedoče pronađene kosti životinja, posude za čuvanje žitarica, keramički modeli, a pronađena je i pšenica u svetilištu.
Blagotin je ostao nastanjen i u kasnijim periodima (o čemu svedoče pronađeni antički novac i srednjovekovne keramike), ali je nije imao značaj kao naselje iz neolitskog doba.
Na ulazu u selo Stragare nalazi se arheološko neolitsko nalazište Šljivik. Na osnovu otkrivenih kamenih i keramičkih tegova može se zaključiti da je ribolov bio veoma značajan, kao i lov. Bogatstvo prirode životinjskim svetom, reke pune ribe i udaljenost od glavnih omogućili su nesmetani život neolitskom čoveku za dva milenijuma. Kultni predmeti pokazuju da su praktikovali razne rituale vezane za promene u prirodi (smena godišnjih doba) kao i za večiti životni ciklus rađanja i umiranja.
Stanovnici neolitskog nasilja Stragara bavili su se zemljoradnjom, stočarstvom, lovom i ribolovom. Neolitski Stragari su centar kulture mlađeg kamenog doba nastalog kako pod uticajem migrantskih strujanja i naseljavanjem ovih prostora tako i značajnim dostignućima domaće populacije. Pogodan teren, plodno zemljište doprineli su tome da na području Trstenika stvori veliki broj antičkih naselja.[1]
Istorija antike i srednjeg veka opština Trstenik[uredi | uredi izvor]
Najzanimljiviji antički lokaliteti u opštini Trstenik se nalaze na niskim rečnim terasama, na desnoj obali reke Zapadna Morava u selima Ribnik, Počekovina (potesi Grabak i Selište) i Stopanja. Na levoj obali reke nalazi se lokalitet Šavran mala u Bogdanju, lokaliteti u Velikoj Drenovi su kod potesa Toponička reka i Panjak.
Na potesu Grabak u Počekovini je pronađen novac (od 2. do 4. veka), odlomci cigle i tegule, fragmenti keramike, fibule raznih oblika, ali i celi sudovi. Na osnovu ovih nalaza zaključeno je da je u pitanju višeslojni lokalitet naseljavan od antike sve do srednjeg veka. Tragove većeg rimskog objekta, najverovatnije vile tipa rustika, nalazimo i u selu Veluće – na potesu iznad istoimenog manastira i iznad današnje škole. I danas seljaci, koji obrađuju njive na tom potesu, nailaze na ulomke keramike, fragmente fibula i prstenja, rimski novac.
Selo Poljna, poznato po svom neolitskom nalazištu, na potesu Basat ima bogato antičko nalazište sa ostacima starih kućišta i grobovima gde su pronađene grivne i bakarni novac.
U trsteničkom selu Riđevštica, uz levu obalu reke Srebrnice, u blizini njenog izvorišta otkriveni su ostaci manjeg utvrđenja. Ovaj potes meštani zovu Gradac. Među njima postoji legenda da su „taj grad sazidali Latini i da im je tu bila livnica srebra“, te da su meštani, pored drugih vrednih nalaza, pronašli čak i jabuku od zlata. Utvrđenje, gde se razaznaju dve faze gradnje je elipsoidnog oblika, a sa jedne strane je izgrađen odbrambeni rov. Prilikom oranja, seljaci u podnožju Gradca, pronalaze ulomke keramike koji pripadaju kasnoantičkom periodu.
Utvrđenje Gradište (Grad) se nalazi u selu Donji Dubič, na nadmorskoj visini od 519 m. Zbog strmih strana na kojima je utvrđenje podignuto, ono ima dva nivoa. Prema navodima nekih ranijih istraživača, unutrašnjost gornjeg grada je bila ispunjena zidovima i popločana ciglom, a među najvrednijim nalazima su nakovanj, mali budak i polovina žrvnja, mada je bilo i vrednog (srebrnog) novca koji su seljaci nakon pronalaska prodavali. Utvrđenje Gradište je smešteno tako da gravitira ka dvema dolinama – ka uskoj dolini Ljubostinjske reke na zapadu i plodnoj širokoj dolini Riljačke reke na istoku. Mada ovo utvrđenje nije imalo neki veći strateški značaj, zbog legendi koje su ostale sačuvane u narodnom predanju može se pretpostaviti da je u pitanju manje vlastelinsko naselje.
Utvrđenje Jerinin grad u Grabovcu je najpoznatije trsteničko utvrđenje. Smešteno je na visu, uz samu levu obalu Zapadne Morave. Danas su na utvrđenju, pored zida dužine oko 500 m (koji je u gornjem delu širok 8 metara) i odbrambenog rova (dubine oko 4 metra), vidljivi ostaci dve kule, a unutar utvrđenja i tragovi manjih građevina. Ovo utvrđenje je, najverovatnije, živelo tokom vizantijskog perioda sve do 13. veka, jer ga bogati istorijski izvori 14. i 15. veka ne pominju.
Utvrđenje se nalazi na važnoj strateškoj tački, što mu je omogućavalo da kontroliše prelaz iz kraljevačke u kruševačku kotlinu, i uz nalaze na drugim antičkim lokalitetima, svedoči o razvijenom ekonomskom i trgovačkom životu duž kotline Zapadne Morave sve do 13. veka, odnosno do dolaska Turaka na ove prostore.
Najvredniji nalaz je, svakako, ilirsko-grčki šlem (5. vek pre Hrista) koji je dobro očuvan, poseduje pravougaoni otvor. Na čeonom delu šlema, nalazi se veći klinac, a na kaloti dva paralelna platična rebra na odstojanju. Šlem se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu (inv.br.645/1).[2] Pronađen je 1870. godine na mestu starog Trstenika, na imanju Petra Živanovića. Danas nije moguće utvrditi odakle šlem potiče, ali neki arheolozi smatraju da je u pitanju Jerinin grad u Grabovcu.
Dva najpoznatija srednjovekovna manastira na teritoriji Opštine su Veluće i Ljubostinja.
Novija istorija Trstenika[uredi | uredi izvor]
Tokom starog veka oko Zapadne Morave živelo je ilirsko pleme Tribali. Rimljani su ove prostore osvojili u 1. veku nove ere. Iz rimskog perioda potiče kastrum na mestu Stražba, na desnoj obali reke, kao i nalazišta u selu Bučju, Donjem Dubiču i druga još nedovoljno istražena. Najveći doprinos kraju Rimljani su dali u 3. veku, kada je doneta vinova loza, čime je vinogradarstvo kroz vekove postalo jedna od najznačajnijih delatnosti stanovništva.
U srednjovekovnoj Srbiji, trstenički kraj pripadao je župama Morava i Levač. Prvi pisani pomen Trstenika, nalazi se u Lazarevoj povelji manastiru Ravanici iz 1381. godine, kojom je metoh Trstenik poklonjen ovom manastir. Iz srednjovekovnog perioda potiču i manastiri moravske arhitektonske škole, Ljubostinja i Veluće.
Godine 1427. Turci su osvojili Kruševac i oblast Trstenika. U dolini Zapadne Morave Osmanlije su izgradile tvrđavu Grabovac. Nakon konačnog pada Srpske despotovine 1459, Trstenik je postao značajna stanica za turske karavane. Prema opisu austrijskog potporučnika Paula Jozefa Mitesera, Trstenik je 1784. godine imao: "... 43 turske kuće, 17 hrišćanskih, 2 hana, 1 džamiju, 2 kafane, 2 pekare. Stanovništvo čine Turci, Cigani, Cincari i pokoji odrođeni Srbin."[3] Tadašnji Trstenik se nalazio 2 km zapadno od sadašnjeg grada, u blizini sela Osaonica. Tokom borbi za prevlast nad Srbijom, koje su u 17. i 18. veku vodile Austrija i Turska, srpski narod se okrenuo ka Habzburškoj monarhiji kao hrišćanskoj, iako katoličkoj državi. S druge strane, Habzburška monarhija se trudila da propagandom privuče što veći broj Srba na svoju stranu, a velika pažnja je posvećena Trsteniku kao pograničnom turskom naselju. Za vreme poslednjeg austro-turskog rata, koji je poznat kao Kočina Krajina (1788–1791), sedište srpskih ustanika na čelu sa Kočom Anđelkovićem je bilo u manastiru Ljubostinja, gde je i pročitan proglas o dizanju naroda na ustanak protiv Turaka i gde su održavana savetovanja pobunjenih trsteničkih knezova. Nakon ugušenja Kočine Krajine, Turci su opustošili pobunjeni trstenički kraj i spalili manastir Ljubostinju. U godinama koje su usledile, Trsteničani su uzimali učešća u svim oružanim dejstvima protiv Osmanlija, ali se nakon Drugog srpskog ustanka (1815) područje Trstenika našlo podeljeno između novoobnovljene Srpske države i Osmanskog carstva– reka Zapadna Morava je bila granica. Područje opštine Trstenik naći će se u sastavu Srpskog knjažestva, tek 1833.
Posle dobijanja autonomije Knjaževine Srbije, knjaz Miloš Obrenović je u periodu 1832-1838. naredio izgradnju novog naselja na desnoj obali Zapadne Morave. Sedamdesetih godina 19. veka Trstenik je dobio osnovnu školu, poštu, apoteku, banku i prvi parni mlin. Godine 1899. preko Zapadne Morave je izgrađen čelični most, a sledeće godine nova Crkva Svete Trojice. Pruga Stalać-Kraljevo je otvorena 1910.
Posle Prvog svetskog rata u gradu su sagrađeni novi objekti i veliki deo starog grada danas datira iz tog perioda. Nakon Drugog svetskog rata, Trstenik je doživeo značajan industrijski razvoj uz osnivanje fabrike hidrauličnih i pneumatskih sistema Prva petoletka. Tokom perioda sankcija u poslednjoj deceniji 20. veka grad je stagnirao. Poslednja decenija 20. veka je donela nove sukobe. U građanskom ratu tokom poslednje decenije 20. veka raspala se SFR Jugoslavija, a u NATO agresiji iz 1999. godine, pored vojnih ciljeva stradali su i civilni objekti. Tako je 30. aprila 1999. bombardovan i srušen Gvozdeni most u Trsteniku, na svoj stoti rođendan.[4]
Ovde se nalaze Zavičajni muzej Trstenik, Katića kuća u Trsteniku i Kuća Ljubice Milosavljević.
Grnčarski zanat u Trsteniku[uredi | uredi izvor]
U trsteničkoj opštini neolitska nalazišta Blagotin i Stragari (selo Poljna) obiluju nalazima keramike koja svedoči o raznovrsnoj upotrebi proizvoda od pečene zemlje još u neolitskom periodu.
O grnčarskoj proizvodnji na teritoriji trsteničke opštine i u osmanskom periodu posebno svedoči lokalitet Basat (selo Poljna, Levač). Primer za to je iskopana crepulja iz 15/16. veka, koja je gotovo identična sa novijim primercima ženskih crepulja. Ova basatska crepulja na unutrašnjoj strani dna ima urezan krst, debelih je zidova, nepravilnog oblika, i najverovatnije nije zanatske izrade. Crepulje su inače najtipičniji primerak ženske keramike. U pitanju je plitka posuda koja služi za pečenje hleba na otvorenom ognjištu. Za crepulju se smatra da je sačuvala svoj prvobitni oblik još iz praistorije i predstavljala je nezaobilazan kuhinjski inventar ne samo u Srbiji već i u Makedoniji, Crnoj Gori, Grčkoj, Bugarskoj i Albaniji. Izrada crepulja (gaženje crepulja) je tradicionalno bio ženski posao, sastavni deo kućne radinosti, pa se zato ovaj tip grnčarskog suda naziva ženskom keramikom, mada crepulje danas u Centralnoj Srbiji izrađuju i muškarci. Dok su ženske crepulje neujednačenih dimenzija i kvaliteta (u zavisnosti od umešnosti domaćice koja ih je pravila), muške crepulje su uvek sa rupom u sredini, ujednačenih dimenzija, podjednake debljine zidova, lakše i čvršće. Takođe, muške crepulje su se, za razliku od ženskih, uvek pekle pre prve upotrebe.
U razvoju našeg grnčarstva, odlazak grnčara u pečalbu predstavlja zanimljivu etnološku pojavu. Pirotski grnčari su prenosili svoju grnčariju u krajeve gde nije bilo domaćih gradskih grnčara, a gde ih je bilo – podešavali su svoju proizvodnju lokalnim tradicionalnim oblicima. Grnčari su, kao i drugi pečalbari, odlazili u pečalbu s proleća a vraćali se u rodni kraj s jeseni. Majstori grnčari zakupljuju prostoriju za radionicu na periferiji grada i drže je i po nekoliko godina. Ponekada bi majstor, u mesto gde mu je bila radionica, dovodio i celu porodicu da se tu trajno nastani (kao što je to bio slučaj sa pirotskom porodicom Stojanović koja se doselila u Trstenik gde njihovi potomci i danas žive i rade). Sa sobom je majstor uvek vodio pomoćnike – šegrte i kalfe – iz pirotskih i belopalanačkih sela. Često se dešavalo da jedan pomoćnik promeni i po nekoliko majstorskih radionica pre nego što otvori sopstvenu. Početkom 20. veka, preko sto grnčarskih radionica zapadno od Velike Morave držali su Piroćanci, a slična je situacija i danas sa njihovim potomcima.
Ipak, čini se da je priča trsteničkih grnčara iz pirotske porodice Stojanović malo drugačija – imali su radionicu u najprometnijoj trsteničkoj ulici, a njihovi rođaci koji se sećaju ove radionice kažu da je podsećala na malu fabriku i da je u njoj uvek bilo puno majstora, te trojica/četvorica pirotskih šegrta na obuci. Ova porodica pirotskih grnčara potiče iz pirotsko-belopalanačke oblasti koja je zauzimala prvo mesto u Srbiji, ne samo po grnčarstvu, brojnosti i raznovrsnosti sudova koji su se proizvodili, već i po broju grnčara-pečalbara koji su se iz ovog kraja razlivali po čitavoj Šumadiji, Vojvodini i šire. U prilog tome govori i podatak da su početkom 20. veka u 38 varoši i varošica zapadno od Velike Morave radile 103 grnčarske radionice koje su držali Piroćanci.
O značaju i snazi trsteničkih grnčara u periodu između dva svetska rata govori podatak da su Ljubiša Milić i Luka Mihajlović, obojica iz Aleksandrovca, grnčariju za svoje dućane nabavljali sve do 1944. iz Trstenika. Grnčariju im je dovozio abadžija Tula iz Stanjeva.[5]
Kultura[uredi | uredi izvor]
Najznačajnije građevine[uredi | uredi izvor]
Posle Prvog svetskog rata, patrijarhalna palanka menja svoj lik u duhu vremena. Današnje staro jezgro grada dobrim delom potiče iz ovog perioda. Najstarija očuvana zgrada je kuća uglednog trgovca i narodnog poslanika Petra Katića. Smatra se jednom od najlepših varoških kuća moravske Srbije iz druge polovine 19. veka i zaštićena je Zakonom o zaštiti kulturnih dobara Republike Srbije. Zgrada u osnovi pripada tipu moravske kuće sa primesama orijentalnog stila. Skladnih proporcija, sa spratom i dva raskošna, simetrično položena i nešto isturena doksata, projektovana je da pokaže ugled i moć njenog vlasnika. U prizemnim sobama bile su uglavnom poslovne prostorije Katićeve trgovine, dok su na spratu bile porodične i gostinske sobe. Danas je ova kuća u privatnom vlasništvu, napuštena i prilično ruinirana, bez odgovarajućeg staranja o njenom izgledu i kulturološkom statusu.
Zgrada Skupštine opštine datira iz 1935. godine. Sagrađena je na mestu nekadašnjeg Načelstva. Unutrašnjost zgrade ukrašena je delima akademskih slikara. Sa crkvom Svete Trojice i starom školom, opštinska zgrada dominira gradskim trgom. Ispred nje se nalazi uređeni gradski park sa fontanom i uvek punim šetalištem. U parku ispred Opštine, na postamentu dominira skulptura kneginje Milice, rad vajara Dragoljuba Dimitrijevića. Ovo monumentalno delo je podignuto 2015. godine, povodom 610 godina od smrti Kneginje Milice.
U važne spomenike možemo ubrojati i mostove na Moravi. Prvi Gvozdeni most na Zapadnoj Moravi je podignut 1899. godine. Pri nadiranju Austrougarske vojske u Trstenik, taj Gvozdeni most je porušen 1915., da bi posle Prvog svetskog rata most bio obnovljen sredstvima ratne reparacije. U NATO agresiji na Srbiju most je uništen 1999. godine. Na njegovom mestu podignut je novi Gvozdeni most 2000. godine
Nedaleko od njega, nizvodno, nalazi se Betonski most na Zapadnoj Moravi, podignut 1985. godine. U Trsteniku postoji i viseći most, prema Osaonici, koji je važan strateški objekat za vodosnabdevanje grada.[4]
Kulturno-istorijski spomenici[uredi | uredi izvor]
Veliki je broj znamenitih ljudi trsteničkog kraja, u raznim oblastima ljudskog stvaralaštva. Među njima su istorijske ličnosti, ratnici, lekari, naučnici, umetnici, književnici, inženjeri, prosvetni radnici, sportisti, privrednici i poljoprivrednici. Trstenički kraj je dao srpskoj nauci i kulturi tri akademika – Miodraga Ibrovca, Dragomira Ćosića, Dobricu Ćosića kao i srpskog patrijarha Germana. U Trsteniku je rođen i osnivač lista „Politika“ Vladislav Ribnikar. Iz sela Poljna, u trsteničkoj opštini, je Radomir Raka Ljutovac, srpski vojnik koji je topom sa Metinog brda u Kragujevcu, prvi na svetu, oborio neprijateljski vazduhoplov u Prvom svetskom ratu.
Brojnim bistama i spomeničkim obeležjima, pažljivo raspoređenim po centru grada, ostavljeni su generacijama koje dolaze, na sećanje ovi trstenički velikani:
- Bista Radoju Raki Ljutovcu (u njegovom rodnom selu i ispred zgrade Suda)
- Bista Miodragu Ibrovcu (ispred zgrade Komiteta)
- Bista Krsti Bosancu (ispred zgrade Narodnog univerziteta)
- Bista Živadinu Apostoloviću (u istoimenoj osnovnoj školi)
- Bista Miodragu Čajetincu Čajki, narodnom heroju (u istoimenoj osnovnoj školi)
- Bista Kneginji Milici u zgradi Opštine
- Bista Vojislavu Tankosiću ispred EPS-a
- Spomen obeležje Živadinu Apostoloviću (ispred Doma kulture)
- Spomen obeležje Vasiliju Anđelkoviću (ispred zgrade Narodnog univerziteta)
- Spomen obeležje na mestu gde je bila prva Pošta u Trsteniku (na uglu Obilićeve ulice i ulice Cara Lazara)
- Spomen obeležje na zgradi Muzeja gde je bila prva elektrocentrala
- Spomenik ispred prve školske zgrade povodom dvesta godina školstva u opštini Trstenik
Pored brojnih bisti i spomen obeležja, Trstenik je bogat i nizom spomenika u gotovo svakoj mesnoj zajednici opštine Trstenik. Ovi spomenici krase platoe ispred seoskih Domova kulture i predstavljaju podsećanje na junake velikih ratova i znamenite ličnosti. Najmonumentalniji spomenik u trsteničkoj opštini je spomenik na Popini. Spomenik je podignut na mestu gde se 1941. dogodila Popinska bitka u kome se jedan partizanski odred suprotstavio brojno jačem nemačkom odredu. Spomenik je rad Bogdana Bogdanovića.
Pored njega, svojom kompozicijom se izdvaja spomenik kneginji Milici ispred zgrade Opštine. Spomenik je liven u bronzi, visok je tri metra i poklon je gradu Trsteniku od strane ktitorke Radmile Milentijević. Spomenik je delo čuvenog vajara Dragoljuba Dimitrijevića i podignut je povodom 610 godina od smrti kneginje Milice.
Na desnoj obali Zapadne Morave, između Gvozdenog i Betonskog mosta, uređeno je šetalište koje počinje parkom. U parku dominira spomenik Oslobodiocima Trstenika (iz 1951) kome su 1999. godine, levo i desno, dodata dva polomljena krila sa imenima stradalih Trsteničana u oslobodilačkim ratovima devedesetih godina. Šetalištem se, niz bedem, spušta kao gradskoj plaži, popularnom odredištu Trsteničana za vreme toplih letnjih dana.[4]
Ovde postoje Trsteničko pozorište, Narodna biblioteka Jefimija, Narodni univerzitet Trstenik i Sokolsko društvo „Boško Jugović“ Trstenik.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
U reprezentativne arhitektonske objekte ubraja se i zgrada nekadašnje osnovne škole „Sveti Sava“ iz 1873. godine. Nalazi se neposredno pored gradske crkve, na čijem je imanju izgrađena. Projektovao ju je austrijski inženjer Franc Vinter, koji je od 1872. po nalogu srpske vlade radio na regulacionom planu Vrnjačke Banje i Trstenika. Obnovljena je i danas se u njoj nalaze prostorije Socijalističke partije, Saveza boraca i odeljenje Istorijskog arhiva Kruševac.Učenici trsteničkih škola redovno postižu uspehe na republičkim i međunarodnim takmičenjima u raznim oblastima. Školovanje učenika finansijski pomaže Fond za mlade talente opštine Trstenik. U Trsteniku postoji i Dom učenika srednjih škola koji se bavi smeštajem i ishranom učenika i studenata. Završava se izgradnja novog objekta ovog doma sa uslovima za smeštaj 124 učenika oba pola, koji finansira Ministarstvo prosvete nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.
Osnovno obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Osnovno obrazovanje u opštini Trstenik datira od 1813. godine, kada je počela sa radom škola u Velikoj Drenovi, tako da je 2013. godine obeleženo 200 godina školstva u trsteničkom kraju. Na teritoriji opštine Trstenik danas postoji osam matičnih osnovnih škola: tri gradske ( „ Živadin Apostolović“, „Miodrag Čajetinac-Čajka“ i „Sveti Sava“) i pet seoskih sa područnim odeljenjima („Dobrica Ćosić“ Velika Drenova, „Jovan Jovanović-Zmaj“ Stopanja, „Knjeginja Milica“ Donji Ribnik, „Ljubivoje Bajić“ Medveđa, „Rade Dodić“ Milutovac). Ove škole putem kombinovane nastave pokrivaju obrazovanje u svim seoskim područjima u trsteničkoj opštini. U većem broju osnovnih škola postoje i predškolski programi, dok se predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem najmlađih Trsteničana bavi ustanova dečji vrtić „Biseri“ koji je osnovan pre 63 godine i danas zapošljava oko 130 radnika koji rade u više predškolskih objekata.Muzičkim obrazovanjem i vaspitanjem bavi se niža muzička škola „Kornelije Stanković “.
Srednjoškolsko obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Srednje obrazovanje pružaju Gimnazija „Vuk Karadžić“ i Tehnička škola sa mašinskim, elektrotehničkim i ekonomskim smerom.
Srednjoškolsko obrazovanje pružaju Gimnazija Vuk Karadžić sa društveno-jezičkim i prirodno-matematičkim smerom i Tehnička škola Trstenik gde se obrazuju kadrovi mašinske, elektrotehničke i ekonomske struke u trogodišnjem i četvorogodišnjem trajanju.
Visoko obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Visoko obrazovanje datira od 1962. godine kada je osnovana Visoka tehnička mašinska škola strukovnih studija, koja obrazuje kadrove mašinske struke. Namenjena obrazovanju inženjera, škola raspolaže sledećim smerovima: hidraulika i pneumatika, poljoprivredno-prehrambena oprema, proizvodno mašinstvo. U Trsteniku postoji i odsek privatnog fakulteta FORKUP Novi Sad.[4]
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Trstenik živi 13800 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,5 godina (37,8 kod muškaraca i 39,2 kod žena). U naselju ima 6079 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,83.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 40 | 45 | ||
| 80+ | 59 | 102 | ||
| 75—79 | 129 | 194 | ||
| 70—74 | 303 | 328 | ||
| 65—69 | 476 | 493 | ||
| 60—64 | 413 | 461 | ||
| 55—59 | 401 | 453 | ||
| 50—54 | 724 | 734 | ||
| 45—49 | 869 | 944 | ||
| 40—44 | 663 | 779 | ||
| 35—39 | 483 | 624 | ||
| 30—34 | 444 | 491 | ||
| 25—29 | 584 | 552 | ||
| 20—24 | 707 | 668 | ||
| 15—19 | 764 | 710 | ||
| 10—14 | 565 | 547 | ||
| 5—9 | 403 | 400 | ||
| 0—4 | 317 | 311 | ||
| Prosek : | 37,8 | 39,2 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 7.059 | 2.195 | 4.401 | 256 | 177 | 30 |
| Ženski | 7.578 | 1.761 | 4.463 | 889 | 431 | 34 |
| UKUPNO | 14.637 | 3.956 | 8.864 | 1.145 | 608 | 64 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 3.524 | 55 | 0 | 0 | 1.916 |
| Ženski | 3.198 | 29 | 0 | 0 | 1.421 |
| UKUPNO | 6.722 | 84 | 0 | 0 | 3.337 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 84 | 65 | 456 | 72 | 67 |
| Ženski | 57 | 13 | 454 | 144 | 24 |
| UKUPNO | 141 | 78 | 910 | 216 | 91 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 25 | 280 | 137 | 105 | 73 |
| Ženski | 63 | 245 | 154 | 210 | 252 |
| UKUPNO | 88 | 525 | 291 | 315 | 325 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 68 | 0 | 0 | 121 | |
| Ženski | 72 | 0 | 0 | 60 | |
| UKUPNO | 140 | 0 | 0 | 181 | |
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Pejzaž u okolini Trstenika -
Gradsko naselje Trstenik -
Crkva Svete Trojice u Trsteniku -
Dom kulture u Trsteniku -
Gradski trg u Trsteniku -
Pozorište u Trsteniku -
Spomenik Partizanima u Trsteniku -
Spomenik kneginji Milici u Trsteniku -
Arhiv u Trsteniku -
Fontana u Trsteniku -
Zgrada opštine Trstenik -
Prva petoletka -
Viseći most
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Manastir Ljubostinja
- Crkva Svete Trojice u Trsteniku
- Manastir Veluće
- Manastir Stubal
- Gledićke planine
- Goč
- Zapadna Morava
- Moravski orašak
- Prva petoletka
- Opština Trstenik
- Narodni univerzitet Trstenik
- Trsteničko pozorište
- Narodna biblioteka Jefimija
- Zavičajni muzej Trstenik
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vukčević, Jelena (26. 06. 2018). Tragom Jefimije. Narodni univerzitet. ISBN 978-86-918433-4-2.
- ^ Grupa autora (1969). Antička bronza u Jugoslaviji,. Beograd. str. 69.
- ^ Vasilije Petrović, Uticaji transformisane porodice na organizaciju stambenog prostora, magistarski rad, Beograd 1988.
- ^ a b v g Vukčević, Jelena (2017). Tragom Jefimije. Trstenik: Narodni univerzitet. ISBN 978-86-918433-4-2.
- ^ Vukčević, Jelena (26. 06. 2018). „Grnčarski zanat u Trsteniku”. Kruševački zbornik (17).
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični sajt opštine Trstenik
- Trsteničani internet portal
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Satelitska mapa (Wikimapia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
- Foto galerija Trstenika
- Leksikon govora sa „ki” („Večernje novosti”, 22. jul 2018)
- Babović, S. (28. 12. 2019). „Nasleđe još iz praistorije”. Večernje novosti. Pristupljeno 29. 12. 2019.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
