Operacija Tojfel

Bitka na Ozrenu - Operacija Tojfel
Deo Drugog svetskog rata u Jugoslaviji
Vreme 13. april — 19. april 1943. Mesto Ozren Ishod Neuspjeh njemačke i ustaške ofanzive i proboj četnika
Sukobljene strane
JVuO	Treći Rajh Nezavisna Država Hrvatska
Komandanti i vođe
Cvijetin Todić	Fric Najdhold Rudolf Liters Ante Pavelić
Jačina
2.500	Vermaht 369. legionarska divizija- 7.000 4. hrvatska divizija - 7.000
Žrtve i gubici
do 17. aprila 161 poginulih 167 ranjenih 183 zarobljenih	do 17. aprila 38 poginulih 64 ranjenih 24 nestalih

Operacija Tojfel je naziv za najveću bitka između jedinica JVuO s jedne i snaga Nacističke Nemačke i snaga NDH s druge strane, tokom aprila meseca 1943. godine, u periodu neposredno pre kapitulacije Italije, u Bosni na dobojskom Ozrenu.

Ozrenski korpus JVuO je u ovo doba imao važeći sporazum o primirju sa Nezavisnom Državom Hrvatskom, a time i sa Nemcima, dok je bio u ratnom stanju sa ustašama i partizanima. U takvim uslovima, komanda Ozrenskog odreda savetovala je svojim borcima da prema okupatoru i drugim neprijateljima budu oprezni i ne ispoljavaju namere.

Do borbe sa Nemcima ipak je došlo. Nemci su za pokretanje velike operacije imali i neposredan povod. Kako je Cvijetin Todić, komandant Ozrenskog odreda, 14. aprila izvestio svog prvog pretpostavljenog, Radeta Radića, jedna nemačka patrola bila je 5. aprila upućena u izviđanje iz Maglaja u Zavidoviće. Četnici su ih pustili, prema sporazumu sa NDH, ali su ih u povratku napali. Tri Nemca su poginula a devet ih je zarobljeno. Četnici su streljali zarobljenike.

Odmah nakon to nemačke i hrvatske snage napale su Ozrenski i Zenički odred.

Usledile su pripreme za Operaciju ”Tojfel” (u prevodu – ”Đavo”), svakako u skladu sa imenom ”Vražja divizija” (369. legionarska), koja je činila okosnicu neprijateljskih snaga. Nemci su povlačili jedinice iz raznih krajeva i lagano opkoljavali Ozren. Leci bačeni iz aviona ostali su bez odjeka (”Predajte se, ozrenski četnici, ne ginite ludo, vaš daljnji otpor je iluzoran, koji vodi vas u totalnu katastrofu i samoubistvo. Opkoljeni ste vazduhoplovstvom i teškim topništvom nemačke sile…”) I Ozrenski četnički odred se spremao za borbu. On je brojao 2.500 ljudi, koji su sem pušaka imali oko 100 puškomitraljeza, nekoliko minobacača i protivtenskovskih pušaka i jedan top.

Prvog dana, 9. aprila, Nemci su napredovali sa svih strana, iako su četnici porušili pruge Doboj – Tuzla i Doboj – Maglaj. U kontranapadu sledećeg dana, četnici vraćaju Nemce do železničke stanice Trbuk i sela Jablanice, uništivši im tri tenka i zarobivši nešto oružja. Ali tokom narednih dana obruč se postepeno sužavao. Četnici, praćeni velikim zbegovima, najpre su se povukli do Brezica, u kojima se još od 1941. godine nalazila bolnica Ozrenskog odreda.

Pred naletima mnogobrojnije pešadije, nemilosrdno tučeni avijacijom i artiljerijom, četnici i zbegovi potom se povlače na vrh Ozrena, Kraljicu.

Od Kraljice nije se imalo kud dalje. Cvijetin Todić poziva na dogovor komandante šest od svojih sedam bataljona. Odlučeno je da se izvrši proboj obruča preko visa Kobilovca i Gornje Bukovice u šume Crne Ploče na južnim padinama Ozrena, odnosno da se neprijatelju zađe za leđa.

U prvim redovima među četnicima je bio i Todić, sa svojim tenkovskim mitraljezom koji je zarobio od Nemaca na Trbuku septembra 1941. godine. Milenko Maksimović opisuje proboj:

Nakon pola sata, u podnožju Kraljice, niz Strmac se provali gromovska borba… Ključalo je kao u loncu. Prvo se prolomio prasak pušaka i mitraljeza, a zatim bombi. Poče pjesma, a zatim i vika iz sveg glasa: ”Juriš, braćo, juriš”… U prvi sumrak na Vrelima i Vasiljevcima ponovo se prolomi: ”Ura, juriš, braćo!” To 3. i 4. bataljon jurišaju i gone neprijatelja niz brdo… Nakon nekoliko sati krvave borbe Nijemci su satjerani u podnožje Kraljice, u prevoju Brezika. Neprijatelj je ovde imao dosta naoružanja, tako da je ubrzo izvršio pregrupisavanje i ponovo krenuo u napad. I tada se zaorila pjesma, a potom novi juriš Todićevih boraca. Na frontu 3. i 4. bataljona u Brezicama, gdje su bile najjače njemačke snage, Ozrenci su se pomiješali sa Nijemcima. Borba se vodi bombama i kundacima, a potom i hvatanjem za vratove.

Proboj je bio uspešan. Iste noći Nemci i Hrvati su se povukli prema Doboju i Maglaju i potom su počeli pregovori, posle kojih je sve vraćeno na prethodno stanje. Prema Milenku Maksimoviću, četnici su zaplenili pet teških mitraljeza, šest teških i nekoliko lakih minobacača, nekoliko desetina puškomitraljeza, po nekoliko stotina pušaka i bombi, kao i mnogo municije, odeće i druge ratne spreme.

Nešto kasnije, 21. juna, delegat Vrhovne komande kapetan Mitranović je preko radio stanice vojvode Đujića preneo sledeći izveštaj o Bici na Ozrenu:

Trinaestog aprila Nemci i hrvatska ”Vražja divizija” napali su Ozrenski odred. Na bojištu su ostavili preko 2.000 mrtvih i ranjenih. Četnici su imali 150 mrtvih i ranjenih. Nemci zapalili neka sela i odveli 200 osoba u internaciju, a Zenički odred uspeo je da uništi dva ustaška voda.83

Nemačka komanda Jugoistoka, izveštavajući Berlin 15. aprila da su ozrenski četnici pružili ”žestok otpor” i da se deo njihovih snaga sa većim brojem meštana probio iz obruča, navodi znatno manje cifre: na strani četnika 158 poginulih i 148 zarobljenih, a na strani Nemaca i Hrvata 38 mrtvih, 64 ranjena i dvadesetak nestalih vojnika.

Prema nemačkim izvorima Operacija ”Tojfel” je trajala od 14. do 17. aprila, a prema ustaškim od 13. do 19. aprila.

Prema nemačkim izvorima, u operaciji su učestvovali delovi 369. divizije (”Vražje”), dva bataljona domobrana ”i druge jedinice koje su redovno pratile pohode Nemaca i ustaša protiv srpskih sela u NDH”, kao i avijacija i artiljerija.