Partizanski film

Partizanski film je filmski žanr nastao u jugoslovenskoj kinematografiji. Sadrži filmove snimljene u SFR Jugoslaviji tokom 1960-ih, 1970-ih i 1980-ih godina. U najširem smislu, glavne karakteristike partizanskih filmova su da se dešavaju u Jugoslaviji tokom Drugog svetskog rata i da imaju jugoslovenske partizane kao protagoniste, dok su antagonisti sile Osovine i njihovi saradnici.

Prema rečima hrvatskog istoričara filma Ive Škrabala, partizanski film je „jedan od najautentičnijih žanrova koji su proizašli iz jugoslovenske kinematografije“.

Osobine i važnost

Ovaj žanr, sa nizom svojih nezvaničnih pravila i motiva, sličnih američkom vesternu ili japanskom džidaigekiju, je tipičan za jugoslovensku kinematografiju i ne pojavljuje se ni u jednoj drugoj. Inače većina ovih filmova bi se mogla svrstati i u kategoriju ratnih ili istorijskih filmova.

Partizanski film je bio posebno važan žanr u okviru jugoslovenske kinematografije, jer je trebalo da evocira uspomene na Narodnooslobodilačku borbu, koju su jugoslovenski partizani vodili tokom Drugog svetskog rata, od 1941. do 1945. godine. Ovi filmovi su često predstavljali „državne projekte“ za koje su izvajane velike sume novca, a često je u njima učestvovao i veliki broj pripadnika Jugoslovenske narodne armije.

U svojoj analizi Desant na Drvar Fadila Hadžića (1963), hrvatski filmski kritičar Jurica Pavičić identifikuje sedam ključnih karakteristika onoga što on naziva „superpartizanskim filmovima“:

• Usredsredite se na ključne, dobro poznate, „udžbeničke“ primere partizanske borbe, kao što su velike bitke i operacije, kojima se onda daje zvanično odobreno tumačenje.
• Odsustvo autentičnih, istaknutih ličnosti partizanske borbe, sa izuzetkom Josipa Broza Tita. Po Pavičićevom mišljenju, razlog za to je bio izbegavanje ugrožavanja Titovog kulta ličnosti.
• Mozaička struktura u kojoj ponekad učestvuje na desetine likova, a njihova sudbina se prati kroz film. Ovi likovi predstavljaju različite klase ili slojeve života (intelektualce, seljake) ili različite etničke grupe.
• Mešanje komičnog sa tragičnim.

• 

  Poster za film Bitka na Neretvi, iz 1969. godine.

  Prisustvo stranih (nejugoslovenskih) likova kao arbitra. Njihova uloga je da svedoče i potvrđuju mučeništvo i herojstvo jugoslovenskih naroda onako kako ih prikazuju partizanski filmovi, šaljući simboličnu poruku („Eno ga, svet nas priznaje takvima kakvi jesmo“).
• Karakterističan tretman Nemaca: iako su prikazani kao negativci, i demonizovani na različite načine, oni su takođe prikazani kao superiorni u moći i disciplini, i prikazani su kao efikasni, sofisticirani, čak i glamurozni protivnici.
• Deus ex machina završnice, u kojima se partizani izvlače iz naizgled bezizlaznih situacija.

Pavičićeva analiza je kritikovana da nije univerzalno primenljiva na partizanske filmove, a dat je i niz značajnih izuzetaka od gornje formule.

Do 1980-ih, ekonomske poteškoće u zemlji, kao i promena ideološkog pejzaža, posebno kod mlađe jugoslovenske generacije, izazvali su opadanje interesovanja za žanr, a kritički i komercijalni neuspeh Bulajićevog Velikog transporta (1983) je obično viđen kao simboličan kraj ere partizanskog filma.

Istorija

Prvi posleratni igrani film je partizanski film „Slavica“, a najskuplji film jugoslovenske kinematografije je takođe partizanski film „Bitka na Neretvi“. Prema službenim procenama, ovaj film, za čije potrebe su uništena četiri posebno konstruisana sela i jedna tvrđava, srušen most na Neretvi i u kojem je učestvovalo 10.000 pripadnika JNA, je koštao 4,5 miliona dolara, dok su američki izvori navodili cifru od 12 miliona dolara.

Poster najpopularnijeg partizanskog filma u Kini - Valter brani Sarajevo.

Popularnost van bivše Jugoslavije

Pored velike popularnosti koju su imali u SFRJ, u vreme snimanja, a neki čak i danas (npr. Otpisani), ovi filmovi su izuzetno popularni i u Kini. Partizanski filmovi su imali uticaja na neka ostvarenja van granica bivše Jugoslavije, pri čemu se kao primer navodi film Patriot, istorijski film Ronalda Emeriha iz 2000. godine.

Pored velikog broja poznatih jugoslovenskih glumaca u ovom film su igrali i poznati svetski glumci poput: Jula Brinera, Orsona Velsa, Sergeja Bondarčuka, Franka Nera i Silve Košćine. Takođe i u partizanskom filmu „Sutjeska“ su angažovane poznate svetske filmske zvezde, a najzapaženiju ulogu je imao Ričard Barton, koji je glumio Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita.

Pablo Pikaso uradio je plakat za film Bitka na Neretvi za zapadno tržište.

Poznatiji partizanski filmovi

Glavni članak: Spisak partizanskih filmova

• Bitka na Neretvi
• Boško Buha
• Valter brani Sarajevo
• Dvoboj za južnu prugu
• Desant na Drvar
• Igmanski marš
• Kraljevski voz
• Kozara
• Most
• Otpisani
• Povratak otpisanih
• Partizanska eskadrila
• Salaš u Malom Ritu (film)
• Sutjeska
• Užička republika

Reditelji i glumci

Reditelji

Jugoslovenski reditelji koji su snimali partizanske filmove bili su:

• Žika Mitrović („Ešalon doktora M.“, 1955; „Kapetan Leši“, 1960; „Signali nad gradom“, 1960; „Do pobede i dalje“, 1966; „Operacija Beograd“, 1968. i „Užička republika“, 1974)
• Radoš Novaković („Dečak Mita“, 1951; „Daleko je sunce“, 1953; „Krvavi put“, 1955; „Vetar je stao pred zoru“, 1959; „Pesma“, 1961. i „Bekstva“, 1968)
• Branko Bauer („Ne okreći se sine“, 1956; „Nikoletina Bursać“, 1964; „Zimovanje u Jakobsfeldu“, 1975; „Salaš u malom ritu“, 1976. i „Boško Buha“, 1978)
• Stole Janković („Kroz granje nebo“, 1958; „Partizanske priče“, 1960; „ Radopolje“, 1963; „Partizani“, 1974; i „Tren“, 1978)
• Hajrudin Krvavac („Diverzanti“, 1967; „Most“, 1969; „Valter brani Sarajevo“, 1972. i „Partizanska eskadrila“, 1979)
• Miomir Stamenković („Vuk sa Prokletija“, 1968; „Klopka za generala“, 1970; „Devojački most“, 1976. i „Lager Niš“, 1987)
• Branimir Tori Janković („Krvava bajka“, 1969; „Zvezde su oči ratnika“, 1972; „Mirko i Slavko“, 1973. i „Crvena zemlja“, 1975)
• Nikola Popović („Živjeće ovaj narod“, 1947; „Majka Katina“, 1949. i „Major Bauk“, 1951)
• Fadil Hadžić („Abeceda straha“, 1961; „Desant na Drvar“, 1961. i „Konjuh planinom“, 1966)
• Veljko Bulajić („Kozara“, 1962; „bitka na Neretvi“, 1969. i „Veliki transport“, 1983)
• Živojin Pavlović („Zaseda“, 1969; „Crveno klasje“, 1970. i „ Hajka“, 1977)
• Aca Đorđević („Otpisani“, 1974; „Povratak otpisanih“, 1976; „Stići pre svitanja“, 1978. i „Kraljevski voz“, 1981)
• Puriša Đorđević („San“, 1966. i „Biciklisti“, 1970)
• Dragovan Jovanović („Devojka sa Kosmaja“, 1972. i „Sablazan“ 1982)
• Radomir Šaranović („Svadba“, 1973. i „13. jul“, 1982)
• Zdravko Velimirović („Vrhovi Zelengore“, 1976. i „Dvoboj za južnu prugu“, 1978)
• Lordan Zafranović („Okupacija u 26 slika“, 1978. i „Pad Italije“, 1981)
• Mića Milošević („Drugarčine“, 1979. i „Berlin kaput“, 1981)
• Aleksandar Petrović („Tri“, 1965)
• Stipe Delić („Sutjeska“, 1973)
• Mithad Mutapdžić („Doktor Mladen“, 1975)

Glumci

Jugoslovenski glumci koji su najčešće glumili u partizanskim filmovima:

• Bata Živojinović
• Ljubiša Samardžić
• Boris Dvornik
• Milena Dravić
• Pavle Vuisić
• Dragomir Felba
• Dragomir Bojanić Gidra
• Ljuba Tadić
• Dragan Nikolić

Galerija

• 
  Poslednja scena u filmu Valter brani Sarajevo.
• 
  Stevan Kragujević, Sergej Bondarčuk i Orson Vels u Sarejevu, 1969. godine, na premijeri filma Bitka na Neretvi.
• 
  Silva Košćina, Ljubiša Samardžić, Milena Dravić i Bata Živojinović na premijeri filma Bitka na Neretvi.
• 
  Jul Briner u Sarajevu 1969.
• 
  Poster za film Dvoboj za južnu prugu iz 1978. godine
• 
  Poster za film Otpisani iz 1974. godine.
• 
  Poster za film Povratak otpisanih iz 1976. godine.
• 
  Scena iz filma Povratak otpisanih iz 1976. godine.
• 
  Poster za film Desant na Drvar iz 1963. godine.
• 
  Bata Živojinović se nalazi na poštanskoj markici Srbije iz 2019. godine.
• 
  Poster za film Partizanska eskadrila iz 1979. godine.
• 
  Poster na nemačkom jeziku za film Sutjeska iz 1973. godine.

Vidi još

• Spisak partizanskih filmova
• Ratni film
• Partizani u stripu

Spoljašnje veze

• Balkanski vestern: Rat crvenih kauboja i Indijanaca s bradom Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. јун 2019)