Rana renesansa u Italiji

Rana renesansa (ital. quattrocento, kvatročento) je prvo umetničko razdoblje renesanse koje traje kroz ceo 15. vek.

Nastanak[uredi | uredi izvor]

Italija je odigrala vodeću ulogu u razvoju renesanse, i to pre svega grad Firenca, zatim i Padova, Rim, Venecija itd; sve do početka 16. veka, kad se nastavlja u celoj Evropi. Društveno uređenje je sličilo onom u antičkoj grčkoj, bilo je puno gradova-država koje su se utrkivale i ratovale jedna protiv druge. Ti gradovi-države su razvijali manufakturnu proizvodnju, trgovinu, geografska otkrića, štamparstvo (Gutenberg, 1440. godine) i nauku. Trgovina s udaljenim krajevima ruši stari strah od prostora i prirode kojim se sada pristupa na naučni način (ne kroz teološke dogme), tako se razvijaju: matematika, medicina …; otvaraju se prvi univerziteti (Padova i dr.)

Karakteristike[uredi | uredi izvor]

Renesansa je prvo razdoblje u istoriji umetnosti koje je bilo svesno svoga postojanja i koje je samo sebi iskovalo ime (franc. Renaissance = preporod). U ovom razdoblju antika je smatrana vrhuncem čovekovih stvaralačkih snaga, pa sve umetnosti i nauke koje su cvetale u antici ponovno oživljavaju.

Umetnici po prvi put bivaju cenjeni i priznati kao stvaraoci. Renesansni čovek priznavao je da je doba klasike nepovratno mrtvo, a cilj mu je bio dostići ga I prevazići. U želji da potpuno odbaci srednji vek i preporodi antika u Evropi je počelo stvaranje modernog čoveka.

Gotika je otkrila čoveka i priznala svet; renesansni čovek nastavlja to poistovećivanjem sa svetom, ostvarujući harmoniju sveta i čoveka. Dakle, čovek se stavlja u jedan racionalni, realni, prostor koji je humaniziran. Ideal renesanse je u skladnom odnosu delova kompozicije. Renesansna kompozicija je trodimenzionalni prostor, u kojem, za razliku od magijskog i čudima ispunjenog sveta srednjeg veka, postoje samo moguće stvari i mogući odnosi. Tako nastaje jedna umetnost čija je karakteristika – realizam, a ne bilo kakav idealizam.

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Pratnja antičkih elemenata je bila laka u Italiji jer je ona imala dovoljno klasičnih spomenika kojima se mogla nadahnuti. U arhitekturi se odmah krenulo od tri zadata grčka stila (dorski stil, jonski stil i korintski stil), pa se oblik i veličina stupova nisu morali ponovno određivati, nego se iz antike preuzeo odgovarajući stil.

Filipo Bruneleski (1377.-1446. godine) je Firentinac koji se u početku bavio skulpturom i neko vreme je boravio u Rimu gde se oduševljavao umetnošću starog Rima. Vredno se i sistematski bavio crtanjem antičkih spomenika i zapravo je on otkrio linearnu perspektivu. To njegovo otkriće ostavilo je dalekosežne posledice na razvoj slikarstva renesanse, međutim on se sam sve više okretao arhitekturi.

Njegova najvažnija dela na kojima je po prvi puta primenio ostavštinu antike bile su: kupola Firentinske katedrale (tzv. Duomo iz 1417. godine.), Kapela Paci u Firenci s klasičnim elementima (polukružni luk, obličasti svod, trijumfalni luk, arkade, kupola, narteks, centralni tip, grčki krst, kasetiranje, grčki stilovi stupova, i zlatni preseci) i crkva San Lorenco.

Po njemu je renesansna građevina — kutija koja se mora lako konstruisati, pa su geometrijske i matematičke vrednosti vrlo jednostavne i do njih se dolazi jednostavnim izračunavanjem. Iz želje za jednostavnošću od svodova se koristi samo obličasti, polukružni luk, a nekada se svodovi potpuno odbacuju i se zamenjuju ravnom tavanicom od drveta pa zidovi mogu biti tanji i ekonomičniji. Ove tavanice ponekada su jednostavno kasetirane (ravni plafon skromno podeljen, iskasetiran u kvadrate). Celo rešenje osnove renesansne građevine uvek podleže zakonu simetrije koja je u arhitekturi renesanse služila kao osnovni princip.

Slobodan grad važan je u privrednom i civilizacijskom smislu za pojavu renesanse u Evropi. Renesansa je i poznata po težnji da oblikovanjem prostora stvori tzv. „idealni grad“. Uopšteno napredak tzv. svetovnog duha renesanse, bogato plemstvo i slobodni gradovi ogleda se u isticanju profane arhitekture pred sakralnom. Ovo je vreme izgradnje prvih velikih palata, vila i objekata društvenog karaktera pri čemu se preuzima konstrukcija rimskog domusa, horizontalna podela u dva- tri sprata, sa jednostavnim ulazom u sredini i prozorima skoro bez ikakvih ukrasa koji se nižu jedan iznad drugog- obično po 9 prozora.

*Alberti*, Palata Ručelaj u Firenci, oko 1446.-1450. godine

Alberti postavlja 3 osnovna principa arhitekture po antičkom arhitektu Vitruviju koja su svrstana po važnosti: čvrstoća, svrsishodnost i lepota.

Njegova najpoznatija dela su: Palata Ručelaj (Firenca), fasada crkve San Frančesko i crkva San Andrea u Mantovi. Fasada crkve San Andrea je uspešna kombinacija rimskih slavoluka i antičkog hrama. On je ujedno prvi arhitekta koji je primetio važnost okoline za građevinu, zapravo pravilo po kojem se arhitektura mora uklopiti u sredinu u kojoj se nalazi.

Leon Batista Alberti je najbolji primer univerzalnog čoveka renesanse koji se pokušavao izraziti na raznim poljima. Arhitekturom se počeo baviti relativno kasno (u svojim 40-im), a najpre se bavio raspravama o slikarstvu i skulpturi. Za njega je idealna građevina centralnog tipa s antičkom dekoracijom. Palata Ručelaj u Firenci (1446.-1451. godine) je simetrična trospratnica koja ima upečatljivo rustikalnu fasadu. Rustika je oblaganje grubim neobrađenim kamenom površina arhitektonskih građevina; česta je u renesansi.

Skulptura[uredi | uredi izvor]

*Donatelo*, Sv. Marko, skulptura u crkvi Orsanmikele u Firenci.

*Lorenco Giberti*, Avramova žrtva s istočnih vrata firentinske krstionice, 1402. godine

Ranorenesansna skulptura je ispunjena traganjem za verodostojnošću oblika i čovekovog tela uz stalno usavršavanje znanja. Isto tako javlja se težnja za monumentalnošću skulpture koja tako prestaje biti vezana za arhitekturu. Ako je i smeštena u određeni arhitektonski prostor, onda se taj prostor projektuje za tu skulpturu na taj način da joj se ne sme oduzeti smisao. Skulpturi se nastoji dati najbliži prirodni oblik, čovek je od kostiju i mesa - ličnost, ne kao gotski lik. Dalje, upotrebljava se matematička perspektiva proporcionalna tela i omogućeno je smeštanje skulptura jedne pored druge, a česte su i kompozicije više figura. Renesansni majstori koji se izražavaju u reljefu koriste volumenoznost figura prvog plana u dubljem reljefu u odnosu na figure drugog plana koje su u plićem reljefu, te se tako dobija osećaj dubine. Tehnička saznanja dovela su do obnove konjaničke skulpture koja pored monumentalnosti nastoji uvek što realnije prikazati konja, tela konjanika i njihov međuodnos.

Prvi akt italijanske skulpture 15. veka je konkurs za istočna vrata katedrale u Firenci (1435. godine). Na konkursu, koji je ujedno bio prvi takve vrste, pobedio je zlatar Lorenco Giberti. To je prvo veliko delo italijanske skulpturekvatročenta uz koje je povezano ime mladog skulptora za kojeg se kaže da je uradio i sam projekat za ova vrata. On je bio Donato di Nikolo di Beto Bardi kasnije poznat kao Donatelo.

Donatelo (1386.-1466. godine) je zajedno s arhitektom Filipo Bruneleskijem u Rimu proučavao klasične ostatke, na osnovu tih proučavanja nastala su dela inspirisana antikom sa težnjom realnog prikaza ljudskog lika i njihovog karaktera. U nišama Or San Mikele u Firenci Donatello je izradio „Sv. Marka“ (1411—1413|1413.]] godine) i „Sv. Đorđa“ (1415- 1417. godine). Ispod niše sa Sv. Đorđem nalaze se reljefi sa podvizima sveca. I to je prvi poznati reljef u perspektivi koji je ujedno prvi primer u renesansi (oko 1417. godine) da se likovi smeste u realističku arhitekturu i pejzaž. Nešto što nije uspelo ni umetnicima u antici.

U nišama Đotovog zvonika Donatelo je isklesao „4 proroka“ (1416.-1435. godine). Ovi proroci se odlikuju snažnom modelacijom i odlučnom karakterizacijom.

Oko 1425. godine radio je reljef „Herodotova gozba“ za katedralu u Sijeni. To je najstariji primer reljefa rađen po principu Bruneleskijeve linearne perspektive.

Donatellov Bronzani David je prva gola skulptura u prirodnoj veličini još od antike.

Dolaskom u Padovu uređivao je katedralu Sv. Antonija, i ispred nje je napravio veliki konjanički spomenik „Gatamelate“; umetnikovo najveće delo u bronzi, prva konjanička skulptura nakon antike.

Andrea del Verokio (1435.-1488. godine) je najveći skulptor na izmaku veka. Jedini je poslije Donatela koji je imao nešto od njegovog domašaja i ambicija. Lepa bronzana grupa Neverni Toma na Or San Mikele rešava teški problem da se dva lika dovedu u jedinstvenu i zatvorenu celinu. Elokventnim pozama i drskom razmenom gesta između Hrista i Sv. Tome postignuta je drama koja je pojačana aktivnom draperijom sa dubokim žlebovima. Ona je sa smelo naglašenim kontrastima postigla utisak monumentalne veličine. Ova skulptura direktno je uticala na Leonarda, Mikelanđela i baroknog vajara Berninija.

Slikarstvo[uredi | uredi izvor]

Slikarstvo rane renesanse započelo je sa pojavom Mazača. Kao veliki uzor mu je poslužilo gotičko slikarstvo Đota koji je slikao skoro 100 godina pre njega i napravio par velikih koraka dalje od gotičkog ikonografskog slikarstva. No, Mazačo čini više, njegovi likovi su učvršćeni konturnom linijom, i oni poseduju određenu individualnost i karakternost. Mazačo čak uvodi i perspektivu u svoje slike i to na taj način što prikazuje određene arhitektonske oblike u svojim slikama. To je najočitije u njegovoj slici „Sveto trojstvo“ gde su sveta tri lika smeštena u arhitektonski okvir oltara renesansne katedrale. Sve je smešteno u arhitektonski prostor sa izraženom perspektivom, pomalo tmurnih boja, specifičnom karakterizacijom likova i sa bogatstvom polusenki (kjaroskuro) na likovima.

Pjero dela Frančeska je bio prvi umetnik koji je naučno dokazao perspektivu i koji ju je uzeo kao vrhunac u umetnosti kojem treba težiti. Tek se na njegovoj slici Bičevanje Hrista ističe istaknuta linearna perspektiva koja je naglašena smeštajem u kubnčni prostor s izrazitim matematičkim, proračunatim skraćenjima. To se najočitije vidi u veličini likova u prvom planu u odnosu na druge i perspektivi pločica na podu i svodu. Ono što je osobito novo u ovoj slici je to što je umetnik hrabro premestio glavni događaj u drugi plan, a u prvom planu su mu tri figure, kao svedoci bičevanja. Slikom vlada određena statičnost, likovi samo stoje, ne postoji ni jedan pokret, kao da je događaj na sceni. Ravnotežu umetnik postiže i u nijansiranju boja, a može se prepoznati i zlatni presek. Pjero dela Frančeska je važan i zbog oživljavanja portreta koji će postati oblik širenja umetnosti izvan crkve i početak njihvog ulaska u građanske kuće.

Andrea Mantenja je zbilja dostojan pažnje pre svega što je proučavanje perspektive doveo do vrhunca. To je najizrazitije u njegovom delu Mrtvi Hrist, gde je Hrist prikazan u sjajnom skraćenju s nogama u prvom planu. Hrist je prikazan kao bilo koji čovek, mrtvačke boje sa svetim ranama i prekriven mrtvačkim pokrovom. Likovi koji se uplakani javljaju s leve strane su tu samo da upotpune prostor. Cela se slika centrira na tom jadnom i ispaćenom telu u skraćenju.

Sandro Botičeli, učenik Fra Filipa Lipija, vrlo rano odstupa od tradicionalnih predstavljanja svetih tema pod uticajem neoplatonizma, pokreta koji je veličao idealizam antike. Tako nastaju slike „Alegorija proleća“ gde vlada njegovo nestvarno, idealizovano prikazivanje likova bez detalja, zanemarujući anatomiju potencirajući tako linearnost likova. Likovi su opet stavljeni u nestvarni pejzaž, potpuno osvijetljen bez realnog izvora svjetla. Slika „Rođenje Venere“ koja je u potpunosti u domenu prethodnih slika. Dakle sve lepršavo, bez detalja u nadrealnom okruženju bez izvora svetla.

Pri kraju svoga života Botičeli se vraća sakralnim temama (brojni prikazi Madona) i udaljava se od linearnog rešenja slike uspešno istražujući boje.

Popis umetnika Kvatročenta[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

Istorija umetnosti H.W. JANSON, Beograd 1982.
Opšta istorija umenosti ĐINA PIKSEL, Beograd 1974.
Kako prepoznati umetnost, Ljubljana 1980.
Istorija slikarstva Fernand Hazar, Beograd 1973.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Nebesa&Pakao: Rođenje italijanske renesanse (Perspektiva - Zvanični jutjub kanal)