Čad

Ukoliko ste tražili jezero sa istim imenom, pogledajte članak Čad (jezero).

Republika Čad جمهورية تشاد (arapski) République du Tchad  (francuski)
Zastava Grb
Krilatica: Unité, Travail, Progrès (Jedinstvo, rad, napredak)
Himna: La Tchadienne Čadena
Glavni grad	Ndžamena
Službeni jezik	arapski i francuski
Vladavina
Oblik države	Unitarna vojna hunta
— Predsednik	Mahamat Debi Itno
— Predsednik Narodne skupštine	Harun Kabadi
Istorija
Nezavisnost	11. avgust 1960.
Geografija
Površina	‍
— ukupno	1,284,000 km2 (21)
— voda (%)	1.9
Stanovništvo	‍
— 2013.	12.825.000 (73)
— gustina	8 st./km2
Ekonomija
Valuta	CFA franak
— stoti deo valute	‍центиме‍
— kod valute	XAF
Ostale informacije
Vremenska zona	UTC +1
Internet domen	‍.td‍
Pozivni broj	+235

Čad (arap. تشاد [Tshād], franc. Tchad), zvanično Republika Čad (arap. جمهورية تشاد [Jumhūrīyat Tshād], franc. République du Tchad), je kontinentalna država u središnjoj Africi. Graniči s Libijom na severu, Sudanom na istoku, Centralnoafričkom Republikom na jugu, Kamerunom na jugozapadu i Nigerijom i Nigerom na zapadu.

Istorija

Glavni članak: Istorija Čada

Prva poznata civilizacija u ovom području bila je Sao civilizacija, koju je nasledilo Carstvo Kanema. Snaga ovog carstva proizlazila je iz kontrole saharskih trgovačkih puteva. U srednjem veku Čad je bilo mesto sastajanja islamskih trgovaca i lokalnih sahelskih plemena. 1891. zemlja postaje Francuska kolonija. 1921. godine Čad je priključen koloniji Francuska Ekvatorijalna Afrika. Posle Drugog svetskog rata Čad je dobio status francuske prekomorske teritorije, a nezavisnost 1960. godine.

Godine 1965, izbijaju neredi u muslimanskom, severnom delu zemlje, koji se pretvaraju u građanski rat, koji traje sve do 1996, kada se usvaja ustav, a predsednik Idris Debi biva ponovo izabran.

Geografija

Glavni članak: Geografija Čada

Položaj

Susedna zemlja na severu je Libija, na istoku se nalazi Sudan, na jugu Centralnoafrička Republika, a na zapadu Niger, Nigerija i Kamerun. Na granici sa Kamerunom se nalazi glavni grad Čada, Ndžamena. Dužina granice sa Nigerijom je 87 km, sa Libijom 1.055 km, Kamerunom 1.094 km, sa Nigerom 1.175 km, sa Centralnoafričkom Republikom 1.197 km i sa Sudanom 1.360 km. Površina države iznosi 1.284.000 km².

Vode

Iako je veći deo Čada smešten u Sahari, sama država nema izlaz na more, i tek 1.9% teritorije Čada čini voda. Čad ima par većih jezera na jugozapadu od kojih je najveće jezero Čad koje je 2005 imalo površinu od oko 1350 km², ali površina jezera se od 1963. smanjuje. Na jugu ima i dosta reka kao što su: Šari, Uam, Salmat i Logane.

Klima

Čad nema pristup moru. Zemlja ima četiri klimatske zone: velika suva polja u centralnom Čadu, pustinja na severu, suva planinska oblast na severozapadu i tropske nizije na jugu. Plitko jezero Čad je drugo po veličini jezero u Africi i nalazi se na zapadu zemlje.

Privreda

Glavni članak: Privreda Čada

Ekonomija Čada je poljoprivredno bazirana, i nije razvijena. 80% stanovništva živi od usitnjene privatne poljoprivrede i stočarstva.

Izvoz se sastoji uglavnom od pamuka i stoke. Jedan konzorcijum je počeo 2000. godine da gradi naftna polja u južnom delu zemlje, pa se od 2004. godine vrši izvoz nafte. Pretpostavlja se da Čad ima rezerve od otprilike 100 milijardi litara nafte.

Zemlja je donedavno bila među najsiromašnijima na svetu, delom i zbog dugotrajnog građanskog rata etničko-verskih frakcija (na severu je glavna religija islam, a na jugu hrišćanstvo i animizam, iako su se međusobno sukobljavale i pojedine severne frakcije). U 2004. započelo se sa izvozom sirove nafte, što bi u budućnosti moglo doneti značajno povećanje nacionalnog bogatstva. BDP je u 2004. bio 1.600 USD po stanovniku, mjereno po PPP-u, s povećanjem od 38% u odnosu na 2003.

Stanovništvo

Glavni članak: Demografija Čada

Čad ima preko 200 etničkih grupa. Na severu i istoku žive uglavnom muslimani, na jugu hrišćani ili animisti. Pored francuskog i arapskog jezika, govori se oko 100 plemenskih jezika u zemlji.

Očekivani životni vek stanovništva je svega 48 godina. 48% stanovništva je pismeno.

Literatura

• (jezik: francuski) Alphonse, Dokalyo (2003); "Cinéma: un avenir plein d'espoir", Tchad et Culture 214.
• "Background Note: Chad". September 2006. United States Department of State.
• (jezik: francuski) Bambé, Naygotimti (April 2007); "[Issa Serge Coelo, cinéaste tchadien: On a encore du travail à faire] pomoć)", Tchad et Culture 256.
• Botha, D.J.J. (December 1992); "S.H. Frankel: Reminiscences of an Economist", The South African Journal of Economics 60 (4): 246–255.
• Boyd-Buggs, Debra; Joyce Hope Scott (1999). Camel Tracks: Critical Perspectives on Sahelian Literatures. Lawrenceville: Africa World Press. ISBN 978-0-86543-757-9. 
• Agency, Central Intelligence (2009). „Chad”. The World Factbook. Arhivirano iz originala 24. 4. 2013. g. Pristupljeno 28. 1. 2010. 
• "Chad". Country Reports on Human Rights Practices 2006, 6 March 2007. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, U.S. Department of State.
• "Chad". Country Reports on Human Rights Practices 2004, 28 February 2005. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, U.S. Department of State.
• „Chad”. International Monetary Fund. Pristupljeno 18. 4. 2012. 
• "Chad". International Religious Freedom Report 2006. 15 September 2006. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, U.S. Department of State.
• "Amnesty International Report 2006 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. januar 2015)". Amnesty International Publications.
• OECD (maj 2007). „Chad”. African Economic Outlook 2007 (PDF). ISBN 978-92-64-02510-3. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• "Chad". The World Factbook. United States Central Intelligence Agency. 15 May 2007.
• "Chad" (PDF). Women of the World: Laws and Policies Affecting Their Reproductive Lives – Francophone Africa. Center for Reproductive Rights. 2000
• „"Chad (2006)"”. Arhivirano iz originala 4. 6. 2011. g. Pristupljeno 6. 5. 2007. . Freedom of the Press: 2007 Edition. Freedom House, Inc.
• "Chad". Human Rights Instruments. United Nations Commission on Human Rights. 12 December 1997.
• "Chad". Encyclopædia Britannica. (2000). Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.
• "Chad, Lake". Encyclopædia Britannica. (2000).
• "Chad – Community Based Integrated Ecosystem Management Project" (PDF). 24 September 2002. World Bank.
• „"Chad: A Cultural Profile"” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 1. 10. 2006. g. Pristupljeno 4. 6. 2007.  (PDF). Cultural Profiles Project. Chad: A Cultural Profile. Citizenship and Immigration Canada. ISBN 978-0-7727-9102-3. 
• "Chad Urban Development Project" (PDF). 21 October 2004. World Bank.
• "Chad: Humanitarian Profile – 2006/2007" (PDF). 8 January 2007. Office for the Coordination of Humanitarian Affairs.
• "Chad Livelihood Profiles" (PDF). March 2005. United States Agency for International Development.
• "Chad Poverty Assessment: Constraints to Rural Development" (PDF). World Bank. 21 October 1997.
• "Chad (2006) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. oktobar 2007)". Country Report: 2006 Edition. Freedom House, Inc.
• „"Chad and Cameroon"”. Arhivirano iz originala 13. 1. 2009. g. Pristupljeno 17. 5. 2007. . Country Analysis Briefs. January 2007. Energy Information Administration.
• "Chad leader's victory confirmed", BBC News, 14 May 2006.
• "Chad may face genocide, UN warns", BBC News, 16 February 2007.
• (jezik: francuski) Chapelle, Jean (1981); Le Peuple Tchadien: ses racines et sa vie quotidienne. . Paris: L'Harmattan. ISBN 978-2-85802-169-7. 
• Chowdhury, Anwarul Karim & Sandagdorj Erdenbileg (2006); „Geography Against Development: A Case for Landlocked Developing Countries” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 5. 2. 2009. g. Pristupljeno 5. 5. 2007. . Geography Against Development: A Case for Landlocked Developing Countries. New York: United Nations. 2006. ISBN 978-92-1-104540-6. 
• {{Cite book|last=Collelo|first=Thomas|title=Chad: A Country Study|edition=2dlocation=Washington|publisher=[[United States Government Printing Office|U.S. GPO]|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/tdtoc.html%7Cyear=1990%7Cisbn=978-0-16-024770-5%7Cpages=}}
• (jezik: francuski) Dadnaji, Dimrangar (1999); „Archived copy”. Arhivirano iz originala 8. 3. 2008. g. Pristupljeno 3. 5. 2007. 
• Decalo, Samuel (1987). Historical Dictionary of Chad (2 izd.). Metuchen: The Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-1937-5. 
• Dinar, Ariel (1995). Restoring and Protecting the World's Lakes and Reservoirs. World Bank Publications. ISBN 978-0-8213-3321-1. 
• East, Roger; Richard J. Thomas (2003). Profiles of People in Power: The World's Government Leaders. Routledge. ISBN 978-1-85743-126-1. 
• (jezik: francuski) Gondjé, Laoro (2003); "La musique recherche son identité", Tchad et Culture 214.
• "Chad: the Habré Legacy" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. januar 2015). Amnesty International. 16 October 2001.
• Lange, Dierk. "The Chad region as a crossroad" (PDF), in UNESCO General History of Africa – Africa from the Seventh to the Eleventh Century, vol. 3: 436–460. . University of California Press. 1988. ISBN 978-0-520-03914-8. 
• (jezik: francuski) Lettre d'information (PDF). Délégation de la Commission Européenne au Tchad. N. 3. September 2004.
• Macedo, Stephen (2006). Universal Jurisdiction: National Courts and the Prosecution of Serious Crimes Under International Law. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-1950-0. 
• (jezik: francuski) Malo, Nestor H. (2003); "Littérature tchadienne: Jeune mais riche", Tchad et Culture 214.
• Manley, Andrew; "Chad's vulnerable president", BBC News, 15 March 2006.
• "Mirren crowned 'queen' at Venice", BBC News, 9 September 2006.
• (jezik: francuski) Ndang, Tabo Symphorien (2005); "A qui Profitent les Dépenses Sociales au Tchad? Une Analyse d'Incidence à Partir des Données d'Enquête Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. maj 2012)" (PDF). 4th PEP Research Network General Meeting. Poverty and Economic Policy.
• Nolutshungu, Sam C. (1995). Limits of Anarchy: Intervention and State Formation in Chad. Charlottesville: University of Virginia Press. ISBN 978-0-8139-1628-6. 
• Pollack, Kenneth M. (2002). Arabs at War: Military Effectiveness, 1948-1991. Lincoln: University of Nebraska Press. ISBN 978-0-8032-3733-9. 
• "Rank Order – Area Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. februar 2014)". The World Factbook. United States Central Intelligence Agency. 10 May 2007.
• "Republic of Chad – Public Administration Country Profile Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jun 2007)" (PDF). United Nations, Department of Economic and Social Affairs. November 2004.
• „Circonscriptions Administratives” (PDF) (na jeziku: francuski). Government of Chad. 3. 7. 2007. Arhivirano iz originala (PDF) 3. 7. 2007. g. 
• Spera, Vincent (8 February 2004); „"Chad Country Commercial Guide – FY 2005"”. Arhivirano iz originala 15. 10. 2007. g. Pristupljeno 6. 5. 2007. . United States Department of Commerce.
• "Symposium on the evaluation of fishery resources in the development and management of inland fisheries". CIFA Technical Paper No. 2. FAO. 29 November – 1 December 1972.
• (jezik: francuski) "Tchad". L'évaluation de l'éducation pour tous à l'an 2000: Rapport des pays. UNESCO, Education for All.
• (jezik: francuski) "Tchad: vers le retour de la guerre?" (PDF). International Crisis Group. 1 June 2006.
• Wolfe, Adam; „"Instability on the March in Sudan, Chad and Central African Republic"”. Arhivirano iz originala 5. 1. 2007. g. Pristupljeno 3. 5. 2007. , PINR, 6 December 2006.
• World Bank (14 July 2006). World Bank, Govt. of Chad Sign Memorandum of Understanding on Poverty Reduction. Press release.
• World Population Prospects: The 2006 Revision Population Database. 2006. United Nations Population Division.
• "Worst corruption offenders named", BBC News, 18 November 2005.
• Young, Neil (August 2002); An interview with Mahamet-Saleh Haroun, writer and director of Abouna ("Our Father").

Spoljašnje veze

• „Chad”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency. 
• Chad country study from Library of Congress
• Čad na sajtu Curlie
• Chad profile from the BBC News
• Čad (Vikiatlas)
• Key Development Forecasts for Chad from International Futures