Vajoniti
Vajuniti ili Vajoniti su jedno od južnoslovenskih plemena koji su živeli u periodu od 7—9. veka na jugozapadnom delu Balkanskog poluostrva.[1]
U početku su naseljavali gornji sliv reke Bistrice. Kasnije su se postepeno prebacivali na istočnu obalu Jonskog mora, gde su došli u kontakt sa lokalnom grčkom stanovništvom. Centar vajonitskih naselja do 800. bio je Epir i južna Albanija. Prestonica Vagenetije, vajonitske sklavinije bilo je mesto Glavinice tj. Balš u današnjoj južnoj Albaniji.
Ime Vajoniti, je najverovatnije poteklo od njegovog buntovnog karaktera. Dugo su zadržali tradicionalna slovenska verovanja.
Do početka 11. veka, kada je počeo pad južnoslovenskih država, Vajoniti su pali pod vlast Vizantijskog carstva.
Nakon Dušanovih osvajanja, a i nakon njegove smrti Epirom vlada Toma Preljubović koji pokušava da ojača srpsku zajednicu dajući im razne povlastice i zemlju. Po Jovanu Cvijiću, u toku srpske vladavine, jedan deo kolonista se naselio u Epir koji se mešao sa starosedelačkim slovenskim stanovništvom koje je bilo brojnije i koje ga je asimiliralo vremenom.
Glavni zanimanja su im bila poljoprivreda i stočarstvo. U periodu od 13—16. veka Vajoniti nestaju utapanjem među plemenima priobalnih grupa, koja su ubrzano helenizuju i postaju deo buduće grčke nacije. Na ovaj način su tokom 15. i 16. veka Vajoniti uglavnom helenizovani iako u tome periodu vladaju Osmanlije. Veliki broj slovenskih idioma i fraza je utkan u govor Grka severnog Epira u južnoj Albaniji. Po Cvijiću jedan deo Slovena se od 13—16. veka iseljavao u Severnu Makedoniju.
Francuski konzul Ležean u Osmanskom carstvu je boraveći u Albaniji sredinom 19. veka pronašao slovenske oaze na području ušća reke Vojuše, nekoliko sela koja su opstala uprkos albanizaciji i helenizaciji.
Kako su se smenjivala carstva, tako su Vajoniti bili utkani u druge narode. Jedan deo je bugarizovan, alo vrlo brzo je ta bugarizacija splasnula nakon propasti Bugarskog carstva, jedan deo je helenizovan, dok je jedan danas deo severnomakedonskog naroda nakon što je migrirao u današnju Severnu Makedoniju i naravno jedan deo je albanizovan. Izvorno Vajoniti nisu bili narod već slovensko pleme, a s obzirom na daljinu Srbije i Bugarske i relativno kratku dužinu njihovih vlasti u Epiru, nisu uspeli da uđu u nacionalni korpus ta dva naroda sem delimično i nedugoročno, a nisu uspeli ni da stvore svoju nezavisnu državu, što je kao posledicu imalo nestanak i asimilaciju.
Ima mišljenja da Vajuniti ne mogu biti drugo sem Srbi. Njihovo ime je izvedeno iz imena vojnici, a treba imati u vidu da su Vajuniti grčki naziv slično kao što su Dragovići bili Draguviti, a i sama pojava Vajunita vezuje za dolazak Srba na Balkan sa severa Evrope koje je opisao Konstantin Porfirogenit. Prema zapisima kojim se raspolaže naročito u Čudima Svetog Dimitrija, Vajuniti su učestvovali u opsadi Soluna ali nisu u opsadi Konstantinopolja, jer su se posle poraza kod Soluna preselili u Epir i područje oko Vojuše, upravo u vreme kad dolazi prvi talas Srba iz Lužice u Tesaliju u okolinu Servije u severnoj Grčkoj. Vajuniti su jedina slovenska zajednica od naseljenih slovenskih plemena koja je nakon boravka jednog vremena u Heladi izvršila migraciju. Na njihovo upražnjeno mesto, stigli su Srbi iz Bojke u grad koji se već zove Servija, koja se upravo nalazila na gornjem toku Bistrice koju su Vajuniti prvobitno naseljavali, pa su po nekim istraživačima Vajuniti bili srpsko pleme.[traži se izvor] Vajuniti formiraju svoju Sklaviniju koja se zove po njima Vojunitija pa otuda ime reke Vojuše, a ime Vagenetije dolazi takođe po njima ili po nekim istraživačima antičkom putu koji se zvao Via Egnatia kojim su oni došli iz Solunske regije a koji se sada nalazio na njihovoj novoj teritoriji pa se slaganjem reči izvela imenica Vagenetija koja označava svu teritoriju koju oni naseljavaju južno od tog puta sve do Epira. Toponimi poput Vijanite ili Vijantije se pominju u 16. veku, dok i danas postoji selo Vojnik koje se nalazi severo-istočno od Berata, daleko iznad reke Vojuše i Osum.
Vladari Vagenetije nakon osvajanja njihove teritorije od strane Vizantije su bili arhonti spatar Teodor iz 8. veka i protospatar Ilarion iz 9. veka a to je utvrđeno na osnovu arheoloških nalazaka njihovih pečata. Ime Vagenetije egzistira do 14-15. veka kada dolaskom i osvajanjem Turaka teritorija menja ime u albansko Delvine , što je kasnije postalo zvanično ime otomanskog sandžaka Delvina.
Poslednji pomen Vagenetije se u istoriji javlja 1386. godine kada se lokalni vladar Jovan Zenevis proglašava sevastokratorom Vajonete tj Vagenetije i gospodar Zagorja. Prilično je nejasno njegovo poreklo, ali s obzirom da je hteo da nasledi tradiciju Vajunitije implicira da je bar delimično imao vajunitske korene, moguće da je i geneza vajunitsko-srpsko-romejsko-grčko-albanskih korena za šta ima puno indikacija. Uopšte taj region Epira je bio izložen takvoj viševekovnoj genezi. Imena dece Jovana su tipično grčka, poreklo porodice je sa Pindskih planina, a rođen je i mladost proveo u Zagorju, predelu između Permetija i Đirokastre. Jovan se borio na strani Srba u Bitki na Saurskom polju 1385. protiv Turaka posle čega taj deo Zete vrlo brzo gubi samostalnost. I Jovan koji drži teritoriju ispod Valone postaje turski vazal.Jedno vreme je bio spona između teritorija koje su držali Balšići, teritorija Ruđine Balšić koja je vladala kneževinom Valonom i Evdokije Balšić koja je imala legitimno pravo da nasledi teritoriju Epira nakon smrti muža Isava Buondelmontija, naslednika Tome Preljubovića. Po istoričaru Bernandu Osvaldu koji je napisao delo Kritika Tokove hronike, 1411. godine izvršena je revolucija u Epiru i prognana je Evdokija Balšić koja je pobegla u Đirokastru kod Jovana Zenevisa. Jovan je bio oženjen ćerkom sestre Jovana Preljubovića, a sina je morao poslati kao taoca u Tursku koji je kasnije postao beg Hamza koji je vladao delom Peloponeza gde su još uvek egzistirali Milinzi. Jovana su italijani po zapisima zvali Sarbissa, što implicira na srpskom Srbiša, ali je on u kasnijoj istoriografiji svrstan kao albanska ličnost. Jovan je uskoro priznao venecijansku vlast iako je imao ugovor sa turcima pa su Turci uskoro osvojili njegove posede u isto vreme kada i posede Ruđine Balšić i oni su prebegli na Krf. Time je Vagenetija prestala da postoji a Jovan je umro na Krfu 1418. Njegov unuk Simon Zenevis je nastavio borbu za Zagorje protiv Turaka u sadejstvu Lješke lige pod podrškom Napuljske kneževine i vladao je iz tvrđave Strovilo.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Slavяne v Vizantii — Эnciklopedičeskiй Fond „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 28. 09. 2015. g. Pristupljeno 26. 09. 2015.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Komatina, Predrag (2016). „Oblast Vagenitija i episkopija Sv. Klimenta”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 53: 83—100.
- Novaković, Stojan (1908). „Ohridska arhiepiskopija u početku XI veka” (PDF). Glas SKA. 76: 1—62.
- Ostrogorski, Georgije, ur. (1955). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 1. Beograd: Vizantološki institut.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Parthey, Gustav (1866). Hieroclis Synecdemus et notitiae Graecae episcopatuum: Accedunt Nili Doxapatrii notitia patriarchatuum et locorum nomina immutata. Berolini: In aedibus Friderici Nicolai.