Živko Jovanović

živko jovanović
Živko Jovanović 1922. godine
Lični podaci
Datum rođenja	(1888-11-20)20. novembar 1888.
Mesto rođenja	Šabac, Kraljevina Srbija
Datum smrti	27. mart 1923.(1923-03-27) (34 god.)
Mesto smrti	Beograd, Kraljevina SHS
Profesija	doktor prava
Delovanje
Član KPJ od	1919.

Živko Jovanović (Šabac, 20. novembar 1888 — Beograd, 27. mart 1923) bio je politički radnik, istaknuti teoretičar KP Jugoslavije i publicista.

Biografija

Njegov otac Stevan bio je rodom iz Birača, u istočnoj Bosni, a u Kneževinu Srbiju je došao za vreme Bosansko-hercegovačkčkog ustanaka, 1875. godine. Tu se oženio Jelenom, koja je bila rodom iz Uba i sa njom dobio petoro dece — tri ćerke i dva sina, od kojih je Živko bio najmlađe dete. Stevan je bio kafedžija i u vreme Živkovog rođenja je držao u zakupu kafanu „Balkan”. Kasnije se bavio trgovinom, a potom je radio kao poslužitelj u opštini i nadzornik opštinskog kamenoloma. Pošto je porodica bila siromašna, teško je živela, pa je brigu o najmlađem Živku preuzela je njegova najstarija sestra Mara, koja se udala za trgovca Krstu Ostojića.

Osnovnu školu je završio 1900. godine u Šapcu, a u istom gradu je pohađao i Šabačku gimnaziju. Nakon završenog sedmog razreda, 1907. godine prešao je u Beograd, gde je u Drugoj muškoj gimnaziji završio osmi razred i maturirao. Prelaskom u Beograd stanovao je kod sestre Jelene i njene porodice, a nakon završetka gimnazije u Beograd se preselila i njegova najstarija sestra Mara i njen suprug Krsta, pa je ponovo živeo sa njima.

Studije i rad na fakultetu

Nakon mature 1908. godine upisao se na Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu. Od samog početka studija interesovao se za društevene nauke, a pre svega sociologiju. Kako bi se što bolje upoznao sa sociologijom čitao je veliki broj knjiga i časopisa, a neke od knjiga je pronalazio i u „Socijalistikoj knjižari”, koji su organizovali srpski socijalisti. Kasnije se pretplatio na list „Borba”, koji je izdavala Srpska socijaldemokratska partija i koji je uređivao Dimitrije Tucović. Na njegovo usmerenje ka marksizmu imao je udela i njegov profesor Slobodan Jovanović i njegovo delo Svetozar Marković iz 1903. godine. Slobodan Jovanović je u ovom delu afirmativno pisao o Marksu i njegovom delu, ali je i izneo više negativnih sudova o delu Svetozara Markovića, pa je to Živka navelo da se više posveti istraživanju ove teme.

Kao odličan student, ali siromašnog stanja, dobio je 1910. godine stupendiju Fonda „Jevrem Panić”. Zbog izbijanja Prvog balkanskog rata, 1912. godine, njegove studije su bile nakratko prekinute, ali je već juna 1913. godine polagao diplomski ispit i završio fakultet. Još pre diplomiranja, Živko Jovanović je septembra 1912. godine bio imenovan za asistenta na Katedri za javno pravo čiji je šef bio profesor Slobodan Jovanović, koji je od 1909. godine bio i dekan Pravnog fakulteta. U isto vreme, septembra 1912. godine, Živko je objavio i svoj prvi članak „Sociologija i društvena solidarnost” u beogradskom listu „Delo”. Tokom 1912. i 1913. godine objavio je u listu „Delo” sedam radova, od koji je najopsežniji bio rad Sociološke teorije. U to vreme Živko se družio sa socijalistom Dragišom Lapčevićem, a susretao se i sa drugim istaknutim socijalistima — Dimitrijem Tucovićem, Dušanom Popovićem, Živkom Topalovićem i dr.

U toku Prvog balkanskog rata, novembra 1912. godine njegov stariji brat Jovan Jovanović (1876—1912), koji je bio trgovac, umro je u gradu Lješ u Albaniji, kao vojnik Srpske vojske.

Sredinom 1913. godine Živko je konkurisao na dva upražnjena mesta za stipendiste doktorande u „Zadužbini Milana Marića” i zajedno sa Dragoslavom Jovanovićem bio izabran za stipendistu. Dragoslav je konkurisao za pravne nauke, a Živko za ekonomsko-političke nauke. Prema pravilima Zadužbine bilo je predviđeno da doktorand za pravne nauke sluša doktorski tečaj u Parizu, dok doktorand za ekonomsko-političke nauke treba da sluša tečaja u mestu koje mu odredi Ministarstvo prosvete. Ministarstvo je u ovom slučaju svoje pravo prenelo na Savet Pravnog fakulteta, koji je odlučio da i Živko ide u Pariz. Dvojica Jovanovića otišla su u Pariz polovinom novembra 1913. godine i upisala se na tamošnji Pravni fakultet. Živko je tamo slušao predavanja iz opšte ekonomiji, političke ekonomije, ekonomskih i političkih doktrina, finansija i jedne pomoćne ekonomske nauke. Uz ovu grupu predmeta, obavezno je išla i grupa predmeta iz javnog prava. Tokom boravka u Parizu, upoznao je svoju veliku ljubav studentkinju Katarinu Dostovalovu, koju je zvao Kiti. Katarina je bila iz Rusije i stanovala je u istom pansionu, u kome je stanovao i Živko.

Prvi svetski rat

Pri kraju prve godine doktorskih studija, 1914. godine otpočeo je Prvi svetski rat pa je pariski Pravni fakultet bio zatvoren, a njegove studije prekinute. Sredinom avgusta 1914. godine Živko napušta Pariz i odlazi u ratom zahvaćenu Kraljevinu Srbiju. Putovao je zajedno sa grupom sunarodnika i to veoma dugo, oko desetak dana. Išli su preko Italije, potom Jadranskim i Jonskim morem do Krfa, odakle su brodom i vozom putovali do Niša, preko Atine, Soluna i Skoplja. U Nišu su tada bila izmeštena sva ministarstva iz Beograda, pa je Živko ovde Ministarstvu prosvete podneo izveštaj o svojim doktorskim studijama. Pošto su članovi njegove porodice živeli u Beogradu u Mačvanskoj Mitrovici, područjima koja su bila zahvaćena Prvom austrougarskom ofanziovom, Živko je napustio Niš i otišao u Beograd. Tamo je zatekao samo zeta Krstu i potom je u potrazi za majkom i sestrom otišao u Kragujevac, a odatle u Valjevo, gde ih je pronašao.

Nakon Druge austrougarske ofanzive, u jesen 1914. godine, Živko se sa porodicom povukao u Vranje. Početkom 1915. godine Živko je napustio Srbiju i preko Sofije, Bukurešta i Odese otišao u Rusiju, u susret svojoj verenici Kiti, koja je u jesen 1914. godine došla u Srbiju u potrazi za njim. Ona je tada oko mesec dana boravila u Nišu, bezuspešno pokušavajući da ga pronađe i potom je otišla u Kremenčug. Nako što je uspeo da stupi u kontakt s njom, odlučio je da ode po nju. Ipak, nakon susreta s verenicom, odlučio se da se sam vrati u Srbiju i potom je boravio u Kragujevcu, sarađujući sa redakcijom lista „Delo”, koja se nalazila u Nišu. Oktobra 1915. godine u ovom listu objavio je svoj članak Evropski rat i društveni razvitak. U isto vreme Živko je od vlasti zatražio pasoš za Francusku, kako bi odande bio ratni dopisnik srpske štampe. Njegov eventualni odlazak sprečila je nova Trojna invazija na Srbiju, krajem 1915. godine, nakon čega se srpska vojska povukla preko Albaniji.

Neposredno pred invaziju na Srbiju, Živkova verenica Kiti je došla u Niš, a odatle su zajedno prešli u Kosovsku Mitrovicu, gde ih je zatekla okupacija. Nakon okupacije oni su otišli u Mačvu, gde se okupila Živkova prodica — majka Jelena i sestre sa decom. U Bogatiću, kod rođaka Živkovog zeta Krste živeli su njegova majka, sestra i verenica Kiti. Tokom okupacije, Živko je dva puta bio hapšen od strane okupatorskih vlasti. Prvi put je bio hapšen februara 1916. godine, kada je zajedno sa ostalim muškarcima bio interniran u Podrinje. Kako bi ponovo bio sa verenicom, odlučio je da s njom pređe u Beograd. Zajedno s njima pošla je i njegova majka, a živeli su u kući njegove sestre i zete. Pošto njegova verenica nije bila državljanka Srbije, pretila joj je deportacija od okupatorskih vlasti pa su se oni maja 1916. godine venčali. Kum na venčanju im je bio Dragoslav Jovanović, Živkov prijatelj i drug sa studija u Francuskoj.U septembru iste godine počeo je da radi kao privatni porfesor i davao je časove đacima, koji su pohađali gimnaziju u Beogradu, koja je tih godina radila pod okupacijom. Jula 1917. godine uhapšen je po drugi put, ali je nakon desetak-petnaest dana bio pušten.

Početak političkog rada

Tokom okupacije, Živko se često susretao sa socijalistom Dragišom Lapčevićem, oko koga se okupila grupa beogradskih socijalista. Preko ove grupe, Živko je dobio informacije o dešavanjim u međunarodnom radničkom pokretu. Ipak presudan uticaj na njega imala je Oktobarska revolucija, 1917. godine. Njegovo veliko teorijsko znanje o društvenim pojmovima i procesima pomoglo mu je da prihvati politiku Lenjina i boljševika. Kada je nakon oslobođenja i stvaranja nove države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, decembra 1918. godine, Dragiša Lapčević ponovo pokrenuo list „Radničke novine”, jedan od saradnika mu je bio Živko Jovanović. Kasnije su im se u ovom poslu pridružili Mihailo Todorović i Miloš Trebinjac. Do januara 1919. godine, Živko je u „Radničkim novinama” objavio nepotpisanu seriju od osam članaka pod nazivom Boljševizam i boljševici. U ovim člancima on je po prvi put jugoslovenskoj javnosti upoznao sa boljševičkom teorijom i praksom, kao i suštinom krupnih promena koje su boljševici izveli u Rusiji. Ovi tekstovi nisu imali velikog odjeka, jer su štampani usred zime, ali su ih kasnije preneli i neki drugi socijalistički listovi, a sredinom aprila iste godine bosanski socijalisti su u Sarajevu, ove članke štampali u brošuri od 10.000 primeraka koja je bila rasturana širom Jugoslavije.

Zbog serije tekstova u kojima je govorio afirmativno o boljševičkoj revoluciji Živko Jovanović je došao u sukob sa Živkom Topalovićem, koji nije bio naklonjen komunistima. Jovanović nije bio formalni član Srpske socijaldemokratske partije (SSDP) sve do 10. januara 1919. godine. Iako ranije nije bio član SSDP, Živko je zbog svojih zasluga za socijalistički pokret, bio smatran jednim od vodećih članova pokreta uz tada već afirmisane partijske funkcionere — Filipa Filipovića, Simu Markovića, Dragišu Lapčevića, Pavla Pavlovića i dr. Uporedo sa političkim angažovanjem, početkom 1919. godine Živko Jovanović je s grupom beogradskih intelektualaca, među kojima su bili Mihailo Avramović, Mirko Kosić i Đorđe Tasić osnovao Društvo za socijalno vaspitanje, čiji je zadatak bio ispitivanje socijalnih problema i širenje socijalnih saznanja. Kasnije tokom vremena ovom društvu su se priključili i novi ljudi različitih partijsko-političkih pripadnosti. Jedna od prvih aktivnosti ovog društva bila su predavanja koja su održavana u sali hotela „Kasina” na Terazijama, a prvo predavanje O socijalnoj strukturi Jugoslavije održao je upravo Živko 24. februara 1919. godine. Sledeće predavanje držao je 5. marta na temu evolucije čoveka u društvu i evoluciji društvenih formi i ustanova. Treće i poslednje predavanje održao je 10. marta i ono je bilo nastavak prethodnog predavanja. Pored Živka, predavači na su bili — Živko Topalović, Sima Marković, Nikola Bogadnović, Borivoje Milojević, Đorđe Tasić, Mihailo Todorović, Jovan Maksimović i dr. Nakon što je Živko krajem marta 1919. otišao u Pariz, Društvo je zamrlo i u junu se upotpunosti ugasilo.

Ponovo u Parizu

Nakon završetka rata i ponovnog dolaska ministarstava u Beograd, krajem 1918. i početkom 1919. godine, Živko se obratio Ministarstvu prosvete sa molbom da mu se obnovi stipendija za završetak doktorskih studija u Parizu. Pošto je u toku rata fond „Zadužbine Milana Markovića” u potpunosti propao, Ministarstvo prosvete je odlučilo da mu dodeli stipendiju, ali je usled devalvacije novca tokom rata ona bila nedovoljna za odlazak i boravak u Parizu. Pošto mu je na novu molbu Ministarstvo prosvete odobrilo određenu sumu novca, on je krajem marta 1919. godine otišao u Pariz. U Francuskoj se tada nalazio veliki broj studenata iz Srbije, koji su tamo formirali Udruženje jugoslovenskih studenata. Među njima bilo je i dosta studenata članova predratnog Kluba studenata socijaldemokrata sa Beogradskog univerziteta. Ovi studenti su se povezali sa članovima Komiteta Srpske socijaldemokratske partije u Francuskoj i francuskim socijalistima. Na njih je posebnog uticaja imala Oktobarska revolucija, pa je došlo do ubrzane podele među studentima i formiranja zasebne organizacije Jugoslovenske socijalističke omladine u Francuskoj, a kasnije je bilo formirano čak 15 grupa jugsolovenske socijalističke omladine. Najistaknutiju ulogu među studentima socijalistima u Francuskoj imao je Vojislav Vujović, student prava i predratni član SSDP, koji se povezao sa boljševicima u Parizu. Početkom 1919. u Pariz je stigao i Vojislavov stariji brat Radomir Vujović, a u istom periodu u Pariz je studirao pravo i Mustafa Golubić.

Dolaskom u Pariz, Živko Jovanović se pored rada na doktorskim studijama, angažovao i u političkom radu među jugoslovenskim studentima, ali bez javnog učešća. Aktivno je sarađivao sa Vojislavom Vujovićem i preko njega uspostavio veze sa Kominternom. Tokom boravka u Parizu, Živko je publikovao dva članka u jednom francuskom socijalističkom listu. U prvom članku je govorio o političkim aktivnostima radnika u Beogradu, a u drugom o „belom teroru” u Jugoslaviji nakon Kongresa ujedinjenja. Takođe, iz Pariza je održavao kontakte sa svojim drugovima socijalistima u zemlji. Maja 1919. godine napisao je opširan članak Revolucija će pobediti koji je poslao u zemlju s namerom da bude objavljivan u „Radničkim novinama”, ali ga je cenzura zabranila.

Živko Jovanović je u Parizu ostao do sredine avgusta 1919. godine, a u zemlju se vratio nakon naredbe Ministra prosvete Kraljevine SHS Ljube Davidovića da se svi srpski đaci i studenti vrate u Jugoslaviju.

Političko angažovanje u KPJ

Dok je Živko Jovanović boravio u Parizu, u Beogradu je 20. aprila 1919. godine održan Kongres ujedinjenja na kome je došlo do ujedinjenja socijaldemokratskih i socijalističkih stranaka i stvaranja Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista). Nakon povratka u Beograd, mnogi su očekivali da će Živko postati univerzitetski profesor, ali se on odlučio za politički rad. Zbog tadašnjih političkih prilika u Kraljevini SHS. Odmah po dolasku on je već 19. avgusta 1919. godine u Radničkom domu održao predavanje pod nazivom Marksizam i boljševizam. Nakon toga, do kraja godine je održao seriju predavanja, pod nazivima Demokratska i sovjetska država, Zašto je revolucija neizbežna? i Taktika i akcija Treće internacionale.

Sredinom septembra 1919. godine, na partijskom plenumu dobio je prvu partijsku funkciju — postao je član Novinarskog biroa SRPJ(k). Članovi ovog biroa, izabrani na Kongresu su bili — Živko Topalović, Milica Đurić-Topalović, Jovo Jakšić i Kosta Novaković, ali nisu bili u mogućnosti da deluju. Živko Toplaović je u maju bio pozvan na vojnu vežbu u Bitolj i tamo je otputovao sa suprugom, dok je u isto vreme Jovo Jakšić bio uhapešn u Sarajevu. Zajedno sa Živkom u Novinarski biro je bio izabran i Dragiša Lapčević i Z. Todorović.

Literatura

• Mala enciklopedija Prosveta tom I. Beograd: Prosveta. 1978. ISBN. 
• Morača, Pero; Stojanović, Stanislav (1979). Komunisti Jugoslavije 1919—1979. Beograd: Eksport pres. ISBN. 
• Milenković, Toma (1996). Živko Jovanović — ličnost u senci KPJ. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. ISBN.