Karpentarijski zaliv

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Karpentarijski zaliv na mapi

Karpentarijski zaliv je veliko, plitko more na severu Australije. Na severu se graniči sa Arafurskim morem.[1][2] Severna granica se generalno definiše kao linija Slejd Point u Kvinslendu, na severoistoku, do Kejp Arnhema na zapadu.

Uz obalu, zaliv je širok 590 km, i dalje ka jugu, 675 km. Dužina sever-jug prelazi 700 km. Ukupna površina je 300.000 km². Prosečna dubina je između 55 i 66 m i ne prelazi 82 metra.[3][4] Iznos amplitude morskih doba je u Karpentarijskom zalivu od dva do tri metra.[5]

Tokom poslednjem ledenog doba, pre oko 18.000 godina, Karpentarijski zaliv bio je suv, jer je globalni nivo Svetskog mora bio za 120 m niži od sadašnjeg. U to vreme veliko i plitko jezero okupiralo je središte basena.[6] U Zalivu se nalazi oblast potopljenog koralnog grebena koja je priznata tek 2004. godine.[7]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Juluna (poznat i kao Jalarnga, Jalanga, Vonganja, Gangalida, Džokjula) je jezik australijskih Aboridžina. Juluna jezički region uključuje granice lokalne uprave u Okrugu Klonkari.[8]

Kajardild (takođe poznat kao Kajadilt i Gajadilta) je jezik Karpentarijskog zaliva. Jezički region Kajardild obuhvata pejzaž unutar granica lokalne uprave Saveta Mornington Šira.[9]

Evropska istraživanja[uredi | uredi izvor]

Prvi poznati Evropljanjin koji je posetio ovaj region je bio holandski istraživač Viljem Janson tokom 1605. godine[10]. Njegov zemljak Jan Karstens, tokom obilaska zaliva 1623. godine, nazvao ga je u čast guvernara Holandske istočne Indije - Pitera de Karpentera. Abel Tasman je takođe istraživao obalu 1644. godine.

Region je posle detaljnijih istraživanja mapiran zahvaljujući Matju Flindersu 1802. i 1803. godine. Prva velika ekspedicija do zaliva je bila Brukova i Vilsova ekspedicija koju je vodio Robert O’Hara Berk i Vilijam Džon Vils koji je napustio grad Melburn u avgustu 1860. godine i stigao do reke Binoje u Kvinslendu, u februaru 1861. godine[11].

Geografija[uredi | uredi izvor]

Zaliv iz vazduha

Zemlja oko zaliva je uglavnom ravna i niska. Na zapadu je Arnemova zemlja,[12][13] Top end (krajnji sever) i ostrvo Grut, najveće ostrvo u zalivu. Na istoku je poluostrvo Kejp Jork i Toresov prolaz koji se nastavlja na Koralno more. Područje na jugu poznato je pod imenom Zalivska regija.

Klima je topla i vlažna sa izražena dva godišnja doba. Sušna sezona traje od aprila do novembra i odlikuje se jugoistočnim do istočnim vetrovima što je uzrokovano premeštanjem polja visokog vazdušnog pritiska ka jugu. Vlažna sezona traje od decembra do marta. Većina godišnjih padavina je koncentrisana u ovom delu godine. Zaliv je sklon tropskim ciklonima između novembra i aprila[14].

Duž najvećeg dela istočne Australije pruža se venac Velikih razvodnih planina koje doprinose da je priobalje pod uticajem velike količine padavina, pobrđe umereno vlažno, a unutrašnjost kontinenta najvećim delo semiaridna do aridna. U severozapadnom delu nema planina te je kolčičina padavina mnogo veća, a klimatske odlike zaliva su tropskog tipa. Karpentarijski zaliv poznat je po meteorološkom fenomenu „kotrljajućih oblaka“, koji se javljaju tokom jutra u septembru i oktobru mesecu.

Koralni greben[uredi | uredi izvor]

Karpentarijski zaliv je poznat po tome što se na njegovom dnu nalaze potopljene kolonije nekadašnjih koralnih grebena. Istraživanja tokom 2003. i 2005. godine utvrdila su da je njihova površina bila oko 300 km2, a da su svoj vrhunac imali za vreme kasnog kvartara[15].

Velike reke[uredi | uredi izvor]

Na krajnjem severu reke Roper,[16][17] Voker i Vilton ulivaju se u zaliv. Reke Koks, Kalvet, Lajhart, Makartur, zatim Flinders, Norman i Džilbert ulivaju se u severozapadnom delu. Kod poluostrva Kejp Jork u zaliv se ulivaju reke Smitbern, Mičel, Elis (reka), Staten, Mišon, venlok i Arčer.

Industrija[uredi | uredi izvor]

Velike površine morske trave omogućile su komercijalne operacije škampa u ovom zalivu.[18] Cink, olovo i srebro se kopaju iz Rudnika cinka u reci Makartur[19][20][21] i izvoze preko Zaliva. Još jedan rudnik cinka, Senčuri cinc, nalazi se u zalivu na kvinslendskoj strani granice. On svoje proizvode izvozi preko lučkog objekta u Karumbi.[22][23][24] Stočarska industrija je takođe veoma važan deo regionalne privrede u Zalivu.

Prema tadašnjem predsedniku Organizacije komercijalnih ribara u Zalivu Karpentarija, Geriju Vordu, broj uočenih indonežanskih plovila koji su ilegalno lovili ribu u vodama zaliva porastao je početkom 2005. godine.[25] Do 2011. godine, broj presretanja ilegalnih ribarskih čamaca je značajno opao, a uzrok se pripisuje naporima za sprovođenje zakona i obrazovnim programima u Indoneziji.[26]

Glavni plan luke[uredi | uredi izvor]

Karpentarijska železnica je 2012. godine predložila veliku novu luku zapadno od Karumbe i železničku vezu sa severozapadnom provincijom minerala. Prednost luke u Karumbi u poređenju sa Taunsvilom bila je u tome što je bila tri ili četiri dana bliže Aziji preko brodskih ruta.[27] Pored toga, u toku je proširenje luke Bing Bong koja opslužuje Rudnik cinka na reci Makartur, koji je nagrađen nagradom Zemlja Severne teritorije.[28]

Fiziografija[uredi | uredi izvor]

Zaliv je jedan od posebnih fiziografskih sekcija veće (i okolne) provincije basena Karpentarija, koja je deo većeg fizičkog opsega basena Istočne Australije.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Limits of Oceans and Seas, 3rd edition” (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. str. 27—28. Arhivirano iz originala (PDF) 8. 10. 2011. g. Pristupljeno 28. 12. 2020. 
  2. ^ Earl, George Windsor; Kolff, D. H.; Modera, Justin (1837). „Sailing directions for the Arafura Sea”. Hydrographic Office, London. 
  3. ^ „NORTH COAST OF AUSTRALIA—GULF OF CARPENT ARIA” (PDF). Pristupljeno 13. 7. 2017. 
  4. ^ „Sector 1: North Coast of Australia – Gulf of Carpentaria”. Sailing Directions (enroute).: North, west, and south coasts of Australia. National Imagery and Mapping Agency. 2001. str. 3. Pristupljeno 6. 10. 2020.  or Sector 1: North Coast of Australia – Gulf of Carpentaria
  5. ^ David Hopley; Scott Smithers (2010). „Queensland”. Ur.: Eric C.F. Bird. Encyclopedia of World's Coastal Landforms. Springer. str. 1255. ISBN 978-1-4020-8638-0. 
  6. ^ Torgersen, T., Hutchinson, M.F., Searle, D.E., Nix, H.A., 1983. General bathymetry of the Gulf of Carpentaria and the Quaternary physiography of Lake Carpentaria. Palaeogeogr., Palaeoclimatol., Palaeoecol. 41, 207-225
  7. ^ Harris, P.T., Heap, A.D., Marshall, J.F., McCulloch, M.T., 2008. A new coral reef province in the Gulf of Carpentaria, Australia: colonisation, growth and submergence during the early Holocene. Marine Geology 251, 85-97.
  8. ^ This Wikipedia article incorporates CC-BY-4.0 licensed text from: „Yulluna”. Queensland Aboriginal and Torres Strait Islander languages map. State Library of Queensland. Pristupljeno 28. 1. 2020. 
  9. ^ This Wikipedia article incorporates CC-BY-4.0 licensed text from: „Indigenous languages map of Queensland”. State Library of Queensland. State Library of Queensland. Pristupljeno 5. 2. 2020. 
  10. ^ „Willem Janszoon”. Arhivirano iz originala 14. 09. 2006. g. Pristupljeno 13. 7. 2017. 
  11. ^ „The Burke and Wills Expedition”. Pristupljeno 13. 7. 2017. 
  12. ^ Masters, Emma (4. 11. 2010). „Oldest known stone axe found in Arnhem Land”. ABC News. Australian Broadcasting Corporation. Arhivirano iz originala 23. 9. 2020. g. Pristupljeno 18. 8. 2020. 
  13. ^ Taçon, Paul; Chippindale, Christopher (oktobar 1994). „Australia's Ancient Warriors: Changing Depictions of Fighting in the Rock Art of Arnhem Land, N.T.”. Cambridge Archaeological Journal. 4 (2): 211—248. S2CID 162983574. doi:10.1017/S0959774300001086. 
  14. ^ Harris, P.T.; Heap, A. „Cyclone-induced net sediment transport pathway on the continental shelf of tropical Australia inferred from reef talus deposits”. Continental Shelf Research 29: 2011-2019. 
  15. ^ Harris, P.T.; Heap, A.D.; Marshall, J.F.; McCulloch, M.T. (2008). A new coral reef province in the Gulf of Carpentaria, Australia: colonisation, growth and submergence during the early Holocene. 85-97: Marine Geology 251. 
  16. ^ „Overview of the Roper River Catchment” (PDF). Roper River Catchment: An Assessment of the Physical and Ecological Condition of the Roper River and its Major Tributaries. Northern Territory Government, Department of Land Resource Management. januar 2001. Arhivirano iz originala (PDF) 1. 4. 2015. g. Pristupljeno 1. 5. 2015. 
  17. ^ „Roper River” (PDF). TRaCK. 2009. Arhivirano iz originala (PDF) 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 12. 5. 2015. 
  18. ^ Tomascik, Tomas; Anmarie Janice Mah; Anugerah Nontji; Mohammad Kasin Moosa (1997). The Ecology of the Indonesian Seas: Part Two. Periplus Editions. str. 829. ISBN 962-593-163-5. Pristupljeno 17. 11. 2011. 
  19. ^ „Full Year 2019 Production Report” (PDF). Baar, Switzerland: Glencore. 4. 2. 2020. str. 12. Pristupljeno 13. 3. 2020. 
  20. ^ „Zinc”. Glencore Australia. Sydney, NSW. Arhivirano iz originala 28. 11. 2020. g. Pristupljeno 11. 3. 2020. 
  21. ^ „McArthur River Mine”. NT EPA. Darwin: NT Environment Protection Authority. Pristupljeno 11. 3. 2020. 
  22. ^ „Karumba – town in Shire of Carpentaria (entry 17782)”. Queensland Place Names. Queensland Government. Pristupljeno 27. 11. 2018. 
  23. ^ „Karumba – locality in Shire of Carpentaria (entry 42910)”. Queensland Place Names. Queensland Government. Pristupljeno 27. 11. 2018. 
  24. ^ Premier Postal History. „Post Office List”. Premier Postal Auctions. Arhivirano iz originala 15. 5. 2014. g. Pristupljeno 10. 5. 2014. 
  25. ^ Ian Townsend (18. 4. 2005). „Govt to step up Gulf of Carpentaria patrols”. PM (radio program). Australian Broadcasting Corporation. Pristupljeno 28. 9. 2012. 
  26. ^ Paul Sutherland (10. 11. 2011). „Less illegal fishing in the Gulf of Carpentaria”. ABC News. Australian Broadcasting Corporation. Pristupljeno 28. 9. 2012. 
  27. ^ Nick Dalton (28. 6. 2013). „Port plan could see hundreds of jobs and build strong export links”. The Cairns Post. News Limited. Pristupljeno 11. 7. 2013. 
  28. ^ Fluor Corporation (29. 3. 2020). „McArthur River Mine and Port Project”. Pristupljeno 27. 3. 2020. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Karpentarijski zaliv na Vikimedijinoj ostavi.
Vikizvornik ima tekst iz Enciklopedije Britanike (1911), članak o Gulf of Carpentaria.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Карпентаријски_залив&oldid=27554987”