Klesarski zanat u Beloj Vodi

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Klesarski zanat u Beloj Vodi
Rozeta od belovodskog peščara, manastir Ljubostinja
Nematerijalno kulturno nasleđe
RegionBela Voda (Kruševac)
ZajednicaKlesari iz Bele Vode
PredlagačMesna zajednica Bela Voda
Datum upisa18.06.2012
Veb sajthttp://nkns.rs/cyr
Ukrasi oko prozora, manastir Ljubostinja
Manastir Naupara
Detalji fasade crkve Lazarice
Ukrasni detalji na fasadi, manastir Kalenić

Klesarski zanat u Beloj Vodi je tradicionalni način obrade kamena belovodskog peščara čije izvorište su majdani u zaleđu sela. Kamen je sedimentnog porekla i javlja se u čak 25 toplih valera[1] bele, žute i crvene boje,[2] što ga čini poželjnim i za izradu mozaika.[3] Podaci iz 1997. godine govore da je na prostoru Bele Vode izmereno oko 400 starih i novih površinskih majdanskih kopova.[4]

Klesarski zanat u Beloj Vodi vodi poreklo iz perioda srednjeg veka i u kontinuitetu je očuvan sve do danas. Zato je 2012. godine uvršten u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[2]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Klesarski zanat u Beloj Vodi vodi poreklo iz perioda srednjeg veka i u kontinuitetu je, tokom oko 600 godina,[3] očuvan sve do danas. Belovodski kamen korišten je za zidanje i izradu ukrasnih elemenata (rozete, portali, okviri prozora, arkade, venci i drugi ukrasi) na crkvama moravske škole, zatim za nadgrobne spomenike, a kasnije i na brojnim česmama u Kruševcu i Velikoj česmi u Beloj Vodi (sazidana 1847. godine).[2]

U 19. i 20. veku belovodski kamen korišten je za izradu mostova, vijadukata. U periodu posle Prvog svetskog rata francuska firma Batinjol koristila je ovaj kamen za izgradnju mnogih značajnih objekata u Beogradu. Ministarstvo trgovine Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca je u periodu od 1920. do 1924. godine organizovalo školu klesarstva u Beloj Vodi - Moravsku spomenarsku školu i tamo slalo najbolje stručnjake da obučavaju klesare. Zahvaljujući ovome klesarski zanat se u ovom selu toliko omasovio da je 1930. godine osnovana Kamenorezačka zadruga. Moravska spomenarska škola je bila dominantna u centralnoj Srbiji sve do 60-ih godina 20. veka.[2]

Krajem 20. veka klesarski zanat u Beloj Vodi počeo je da zamire.[3] Do prekida masovne eksploatacije kamena je došlo u trenutku kada su mnoge stvari prestale da se rade ručno.[4] Zato je u Kruševcu 2015. godine, u Politehničkoj školi "Milutin Milanković", otvoreno novo kombinovano odeljenje - klesari i drvorezbari, koje će pokušati da nastavi tradiciju umetničkog oblikovanja belog peščara.[1]

Klesarski zanat u Beloj Vodi danas[uredi | uredi izvor]

Od 1975. godine U Beloj Vodi održava se tradicionalna kulturna manifestacija „Belovodska rozeta”.[3] Ova manifestacija se održava svake godine sredinom jula meseca u Parku skulptura u beloj Vodi. Počev od 1988. godine, u znak priznanja za umetnički, kulturni i naučni doprinos srpskoj kulturi, zaslužnim pojedincima dodeljuje kamena rozeta. Prvi dobitnik kamene rozete bila je Desanka Maksimović, a zatim Matija Bećković, Emir Kusturica i drugi.[5] Godine 1995. u Beloj Vodi počela je sa radom i Vajarska kolonija "Belovodski peščar", a 2000. i Mozaičarska kolonija "Mladen Srbinović".[4]

Park skulptura nalazi se u amfiteatru koji je izgrađen je 1987. godine, prema projektu čuvenog kruševačkog arhitekte Predraga Vertovšeka. Amfiteatar je tokom Vajarske kolonije „Belovodski peščar“ 2001. godine uobličen vajarskim detaljima.[5]

Godine 2009. u Beloj Vodi otvoren je Muzej klesarstva i vajarstva. U Muzeju se pored velikog broja vajarskih eksponata mogu videti i fotografije rozeta od belovodskog peščara na crkvi Svetog Kneza Lazara u Birmingemu, crkve Svetog Marka u Beogradu, skala prirodnih boja ovog kamena...[5] U Muzeju klesarstva i vajarstva u Beloj Vodi čuvaju se različite srednjovekovne umetnine, spomenja, ali i kamena skulptura sa natpisima na jeziku za koji se pretpostavlja da datira od pre 10.000 - 15.000 godina. Nađena je na brdu Gradište pored Kruševca.[4] Osim umetničkih dela u ovom muzeju se čuvaju i praistorijske alatke, ali i tocila, poklopac za turšiju, sve izrađeno od belovodskog peščara.[3]

Godine 2012. klesarski zanat u Beloj Vodi uvršten je u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[2]

Godine 2015. u Politehničkoj školi "Milutin Milanković" u Kruševcu otvoreno je novo kombinovano odeljenje - klesari i drvorezbari koje će pokušati da nastavi tradiciju umetničkog oblikovanja belog peščara čija eksploatacija u Beloj Vodi kraj Kruševca traje šest vekova. Otvaranje ovog odeljenja podržali su, između ostalih i profesor Velimir Karavelić i vajar Zoran Vasiljković.[1]

Majstorstvo belovodskih klesara[uredi | uredi izvor]

Majstorstvo belovodskih klesara – spomenara ogledalo se u prefinjenosti obrade, slovovezačkoj veštini, arhitektonici, likovnom oblikovanju i ukrašavanju spomenika. Besprekorno poznavanje zanata, specifična obrada koja se temelji na dugoj tradiciji, visoke mogućnosti oblikovanja belovodskog peščara uticali su na veliku potražnju, kako za kamenom tako i za majstorima, radi ukrašavanja brojnih crkava i manastira u zemlji i inostranstvu.[2] Klesarsko umeće nasleđivalo se zajedno sa alatom i to odmah posle niže škole. Zanat se napuštao jedino ako se majstor razboli od silikoze, i to između 30. i 50. godine života.[3]

Značajne građevine građene belovodskim kamenom[uredi | uredi izvor]

Zgrada Narodnog muzeja u Beogradu, nekadašnja zgrada Uprave fondova

Od belovodskog kamena sagrađene su mnoge srednjovekovne crkve i manastire Moravske škole: crkva Lazarica i manastiri Kalenić i Ljubostinja, Manasija, Naupara, Veluće.[2]

Posle Prvog svetskog rata srpsko-francuska firma „Batinjol“ otpočela je izgradnju Beograda belovodskim peščarom, pa je tako od 1931. godine belovodski kamen uzidan u Crkvu Svetog Marka, palatu Beograd, zgradu Pošte, Hipotekarne banke, Francuskog kulturnog centra, Most kralja Aleksandra...[2][3]

U novijoj istoriji od belovodskog peščara izgrađene su crkva Svetog cara Lazara u Birmingemu u Engleskoj (1967)[5], crkva posvećena Spaljivanju Moštiju Svetog Save u Krnjevu (1987),[6] Crkva Svetog Jovana Krstitelja u Ratini (2002). Osim toga, od belovodskog kamena rađeni su i ukrasi na Sabornom hramu u Podgorici, ikonostasi u crkvama u Beloj Vodi, Šipovu, Jezeru, časna trpeza i kameni stubovi za crkvu Bogorodice Ljeviške i Svetog Đorđa u Prizrenu, ikonostas za crkvu manastira Lepavina u Hrvatskoj, ikonostas i krst za crkvu manastira Beška, tron i časnu trpezu za crkvu u Andrijevici.[2]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Babović, S. (27. 9. 2015). „Belovodski klesari”. Večernje Novosti. Pristupljeno 18. 2. 2019. 
  2. ^ a b v g d đ e ž z „Klesarski zanat, Bela Voda”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Ministarstvo kulture i informisanja RS i Etnografski muzej u Beogradu. Arhivirano iz originala 19. 2. 2019. g. Pristupljeno 18. 2. 2019. 
  3. ^ a b v g d đ e Babović, S. (21. 7. 2012). „Srpski kamen uzidan u Belu kuću?”. Večernje Novosti. Pristupljeno 18. 2. 2019. 
  4. ^ a b v g Babović, S. (15. 7. 2015). „Kamen klešu za Handkea”. Večernje Novosti. Pristupljeno 18. 2. 2019. 
  5. ^ a b v g „Bela Voda”. Zvanična prezentacija. Turistička organizacija grada Kruševca. Arhivirano iz originala 07. 02. 2019. g. Pristupljeno 18. 2. 2019. 
  6. ^ autor:, Nesko. „Crkva posvećena Spaljivanju Moštiju Sv. Save u selu Krnjevu”. OrthPhoto. Pristupljeno 18. 2. 2019. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Клесарски_занат_у_Белој_Води&oldid=26900528”