Kričke (Drniš)
Kričke | |
|---|---|
 Pogled na Donje Kričke | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Županija | Šibensko-kninska |
| Grad | Drniš |
| Oblast | Drniška Krajina |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  235 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 49′ 41″ S; 16° 12′ 59″ I / 43.828024° S; 16.216405° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 291 m |
  Kričke Kričke na karti Hrvatske | |
 Kričke Kričke na karti Šibensko-kninske županije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 22320 Drniš |
| Pozivni broj | +385 22 |
| Registarska oznaka | ŠI |
Kričke su naselje grada Drniša, u Dalmaciji, Šibensko-kninska županija, Republika Hrvatska. Za vrijeme SFRJ, do 1991. godine, pripadale su bivšoj velikoj opštini Drniš. U periodu od 1991. do 1995. godine, Kričke su bile jedno od najjužnijih mjesta u sastavu Republike Srpske Krajine, u oblasti Sjeverna Dalmacija.
Selo je bilo većinski srpsko do rata u Hrvatskoj i dobilo je ime po jednom srpskom prezimenu. Hrvati su činili trećinu stanovništva, a danas su većina. U 19. vijeku su Kričke bile centar unijaćenja u Dalmaciji, pa je postojao značajan broj unijata. Kričke su jedinstveno selo po tome što imaju 3 crkve (pravoslavnu, rimokatoličku i unijatsku).
Smještene su u blizini grada Drniša, na rubu Petrovog polja. Plodno polje je kao posljedicu imalo veliko poljoprivredno bogatstvo sela. Osim toga, saobraćajni položaj je veoma dobar, jer se nalaze na državnom putu, od Drniša prema Splitu. Do posljednjeg rata su Kričke bile drugo po veličini selo Drniške krajine.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Položaj i oblik naselja[uredi | uredi izvor]
Kričke se nalaze 6 km jugoistočno od Drniša. Pružaju se u pravcu SZ-JI, duž južnog ruba Petrovog polja, u podnožju planine Moseć, pored rijeke Čikole. Staro jezgro sela, u samom podnožju Moseća, leži na 290–300 m nadmorske visine. Kričke imaju oblik prave linije, dužine 5 km. U prošlosti su sve kuće bile poređane u jednom nizu, na kontaktu polja i planine, a u novije vrijeme se selo proširilo prema polju, odnosno cesti. Površina seoskog atara iznosi 1815 ha. Naselje je podijeljeno na Gornje Kričke, Srednje Kričke i Donje Kričke (najbliže Drnišu), a granicu između njih predstavlja prekinut niz kuća tj. nenaseljen prostor. Neki svrstavaju i zaselak Lunići u Kričke, mada on pripada susjednom selu Ružić. Kričke su prvo selo na državnom putu Drniš – Split, preko kojeg, na početku sela, prelazi željeznička pruga od Drniša prema Splitu i Šibeniku.
Reljef[uredi | uredi izvor]
Selo je smješteno na obodu Petrovog polja. To je kraško polje, nastalo tektonskim pokretima i kraškom erozijom, između planina (Svilaja, Promina i Moseć). Najniži dio polja je oko toka Čikole na 268 m nadmorske visine. Iz polja se na kraju sela tj. Gornjih Kričaka izdiže brdo Midenjak (345 m). Ispod Donjih Kričaka se nalazi uzvišenje Đurđeva glavica (287 m), sa Martića glavicom zapadno i Jerkovića glavicom istočno od nje. Ravni dijelovi polja su: Gaj i Krčevine u podnožju Midenjaka, Begluk uz rijeku Čikolu, Brižine ispod Srednjih Kričaka, Rabote i Jasenje ispod Donjih Kričaka. Petrovo polje je pokriveno plodnim aluvijalnim zemljištem.
Iznad sela se uzdiže Moseć, planina Dinarskog planinskog sistema, koja se pruža u pravcu SZ-JI, od Drniša do Muća. Na Moseću ima kraških oblika reljefa, budući da je izgrađen od krečnjačkih stijena. Najviši vrhovi iznad Kričaka su: Crni vrh (702 m), Umci (618 m) i Dugovac (569 m).
Vode[uredi | uredi izvor]
Pokraj sela, kroz polje protiče Čikola, od istoka prema zapadu. Čikola je lijeva pritoka Krke. Izvire na jugoistočnom obodu Petrovog polja, iz kraškog vrela u podnožju Svilaje, mada se kao početak rijeke može uzeti i izvorište njene pritoke Vrbe. Zimi je bogata vodom, zbog velike količine padavina. Tokom ljeta često presušuje i voda ostaje samo u najdubljim dijelovima. Njene vode se koriste za navodnjavanje obradivih površina u polju, preko manjih kanala. Između dva Svjetska rata je vršena regulacija vodotoka Čikole i prečišćavanje korita kod Kričaka, radi iskorjenjivanja malaričnih komaraca, pošto je teren oko rijeke bilo zamočvaren.
Na području Kričaka postoje i izvori. Najznačajniji su Ozren, u polju ispod Donjih Kričaka i Smrden u Gornjim Kričkama. Od Smrdena teče potok prema Perišića ponoru, na rubu polja i gubi se u njemu. Značajan je i Lunića ponor. Ponekad se dešava plavljenje polja, nakon velikih kiša, zbog zagušenja ponora.
Klima[uredi | uredi izvor]
Kričke imaju odlike izmijenjene sredozemne klime, zbog kontinentalnog uticaja u Petrovom polju. Ljeta su su vruća i sušna, a zime umjereno hladne sa mnogo padavina i čestom burom. Prema podacima iz Drniša, udaljenog samo 3 km, prosječna godišnja temperatura vazduha iznosi 13 °C. Prosječna temperatura za mjesec januar je 5 °C, a za jul 25 °C. Godišnji prosjek padavina je 900 mm. Najviše padavina se izluči tokom jeseni i zime, a najmanje ljeti. Najvlažniji mjesec je oktobar (248 mm), a najsušniji avgust (48 mm). Dominantan vjetar u ovom kraju je bura, a čest je i jugo. Bura i jugo se javljaju u zimskoj polovini godine. Bura dolazi iz unutrašnjosti i donosi hladno i suvo vrijeme, dok jugo sa mora donosi topliji vazduh i padavine.
Živi svijet[uredi | uredi izvor]
Polje je pretvoreno u obradive površine, dok se šumarci nalaze samo na glavicama (uzvišenjima). Moseć je obrastao niskom grmolikom vegetacijom, izuzev pojedinih područja sa šumom, pretežno iznad Gornjih Kričaka. U samom selu, osim voćaka, prisutno je drveće karakteristično za ovaj kraj, kao što je koštela i tatula. Četinarskog drveća ima najviše na području seoskog groblja.
Karakteristične životinjske vrste u samom selu su seoska lastavica, domaći vrabac, zlatna vuga, velika sjenica, ćuk, poskok, zelembać, jež itd. U polju se mogu naći poljska jarebica, fazan, zec, lisica. U Moseću iznad Gornjih Kričaka, nastanjeni su vukovi.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Predistorija[uredi | uredi izvor]
Kričke se nalaze u oblasti koja je bila naseljena u praistorijsko doba. O tome svjedoči Lunića gradina i drugi lokaliteti. Na području sela su u jednom raskopanom kamenom tumulu u čijem se središtu nalazio grob, otkriveni predmeti iz kasnog bronzanog doba. Na drugim mjestima su nađeni predmeti iz antičkog doba. Postoji 7 arheoloških nalazišta na teritoriji Kričaka, 3 u polju i 4 na Moseću iznad Gornjih Kričaka. Najstariji poznati narod ovog područja su bili Iliri, koje su pokorili Rimljani i zauzeli njihovu teritoriju. Liburni, ilirsko pleme, imalo je naselje Promonu, koja se nalazila 5 km sjevernije od Kričaka, kod današnjeg Tepljuha. Nju su 51. p. n. e. zauzeli Dalmati, najsnažnije ilirsko pleme i zbog toga dolaze u sukob sa Rimljanima, protiv kojih su ratovali i ranije. Poslije više vijekova ratovanja, Rimljani su u potpunosti pokorili Dalmate i stvorili provinciju Dalmaciju u okviru Rimskog carstva.
Nastanak i razvoj sela[uredi | uredi izvor]
Selo je dobilo ime po prezimenu Krička, koje potiče iz Stare Hercegovine, na teritoriji današnje Crne Gore. Kričke ili Kriči su bili staro ilirsko, kasnije romanizovano (vlaško) pleme na Durmitoru (Jezerska visoravan) i oko rijeke Tare, koje je pretopljeno u Srbe. Njih je potisnulo pleme Drobnjaka i zauzelo im zemlju krajem 14. vijeka. Jedan dio Kričaka se seli na zapad i naseljava u Petrovom polju kod Drniša, gdje selo dobija ime po njima. U Kričke se doseljavaju pridošlice iz Hercegovine i Crne Gore za vrijeme vladavine Turaka (1522―1683). Poslije prelaska u posjed Mletačke republike 1683. godine, ove krajeve naseljava stanovništvo iz zapadne Bosne, koja je ostala pod vlašću Turaka. Mletačka vlast se završava 1797. godine i počinje vladavina Austrijskog carstva, koja traje do kraja Prvog svjetskog rata, osim kratkog perioda (1806―1813) pod vlašću Napoleona.
Unijaćenje[uredi | uredi izvor]
Kričke su najpoznatije po tome što su bile centar unijaćenja u Dalmaciji u 19. vijeku. Pop Petar Krička, koji je 1832. godine zbog nemoralnog života i neposlušnosti morao da napusti parohiju, primio je uniju sa rimokatoličkom crkvom. To isto je uradio i raspop Marko Busović iz Baljaka, tako da se u ova dva sela javljaju prvi unijati, a 1835. godine su izgrađene i unijatske crkve u njima. Kričke su bile sjedište grkokatoličke crkve (unijatske) u Dalmaciji, koja je obuhvatala župe Kričke, Baljci i Vrlika. Unijati su postojali u Kričkama do kraja Drugog svjetskog rata, kada su se vratili na pravoslavlje, a zadnji unijatski pop, Janko Heraković, završio u zatvoru zbog saradnje sa ustašama. Srbi su prelazili u unijate pod različitim obećanjima države, tada Austrijskog carstva. Onima koji prime „carsku vjeru“ obećavana je pomoć u hrani za vrijeme gladnih godina, zaposlenje u državnim poslovima, pa čak i povlačenje optužbi za kršenje zakona.
Kričke u 20. vijeku[uredi | uredi izvor]
Poslije Prvog svjetskog rata (1914―1918), Drniš i okolinu zauzimaju Italijani, ali 1921. godine ovaj kraj ulazi u sastav Kraljevine SHS, kasnije Jugoslavije. U Drugom svjetskom ratu, Kričke su bile u sastavu NDH, u italijanskoj okupacionoj zoni, ali pod kontrolom četnika. Srbi su stradali od ustaša u periodu dok još nisu organizovane četničke snage u selu. Poslije uspostavljanja četničke kontrole, situacija se promijenila u korist Srba. Hrvati su uglavnom bili u ustašama. Partizani dolaze u selo krajem rata i mobilišu ljude u svoje redove, radi potpunog oslobođenja zemlje.
Tokom rata u Hrvatskoj (1991―1995), Kričke su bile u sastavu Republike Srpske Krajine, kao njeno pogranično područje.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 2011. godine, Kričke su imale 235 stanovnika.[1]
| Nacionalnost[2] | 2001. | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. |
| Srbi | 83 (25,38%) | 445 (62,06%) | 469 (57,05%) | 616 (65,18%) | 710 (64,84%) |
| Hrvati | 234 (71,55%) | 261 (36,40%) | 306 (37,22%) | 322 (34,07%) | 379 (34,61%) |
| Jugosloveni | 7 (0,97%) | 42 (5,10%) | 4 (0,42%) | ||
| ostali i nepoznato | 10 (3,05%) | 4 (0,55%) | 5 (0,60%) | 3 (0,31%) | 6 (0,54%) |
| Ukupno | 327 | 717 | 822 | 945 | 1.095 |
U Gornjim i Donjim Kričkama, većina stanovništva su Srbi, a u Srednjim Kričkama Hrvati.
| Demografija[2] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1857. | 579 | |
| 1869. | 676 | |
| 1880. | 698 | |
| 1890. | 699 | |
| 1900. | 722 | |
| 1910. | 772 | |
| 1921. | 837 | |
| 1931. | 905 | |
| 1948. | 1.258 | |
| 1953. | 1.183 | |
| 1961. | 1.095 | |
| 1971. | 945 | |
| 1981. | 822 | |
| 1991. | 717 | |
| 2001. | 327 | |
| 2011. | 235 | |
- napomene:
Sadrži podatke za bivša naselja Kričke Donje i Kričke Gornje od 1880. do 1910. i u 1948. te Kričke Srednje u 1948.
Popis 1991.[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Kričke je imalo 717 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Jezik[uredi | uredi izvor]
Selo je zanimljivo u pogledu jezika stanovništva. Srbi u Gornjim Kričkama i Hrvati u Srednjim Kričkama koriste ikavski izgovor (mlađi ikavski dijalekat), dok je za Srbe u Donjim Kričkama karakterističan ijekavski izgovor (istočnohercegovački dijalekat), mada i oni upotrebljavaju neke ikavske riječi.
Migracije[uredi | uredi izvor]
Migracije stanovnika Kričaka u predratno doba bile su usmjerene uglavnom prema Splitu, gdje je odlazilo mlađe stanovništvo radi zaposlenja. Poslije Oluje 1995. godine, Srbi su izbjegli u Srbiju (najviše Beograd i Vojvodinu), tako da je selo danas većinom naseljeno Hrvatima.
Ekonomija[uredi | uredi izvor]
Kričke su malo selo sa razvijenom poljoprivredom, zahvaljujući svom položaju u ravnom i plodnom Petrovom polju. Prije zadnjeg rata, obradive površine su najvećim dijelom bile pod kukuruzom, pšenicom i vinovom lozom. Svako domaćinstvo je imalo svoj vinograd. Od stoke, najviše su se gajile krave, svinje i živina, dok su koze i ovce bile slabo zastupljene. Mlađe stanovništvo Kričaka je uglavnom bilo zaposleno u Drnišu, a poljoprivredom se bavilo dopunski. Danas je veći dio sela skoro prazan, zbog čega su njive zapuštene, a stoke ima veoma malo. Na Gaju se danas nalazi eksperimentalna poljoprivredna stanica i tu se svake godine održava izložba stoke i stočnih proizvoda.
Svoje poljoprivredne proizvode, stanovnici Kričaka prerađuju u neke prehrambene artikle, specifične za ovaj kraj, kao što je kruh ispod peke, drniški pršut, panceta, vino i rakija.
Kričke su dobile električnu struju 1965. godine. Poslije zadnjeg rata u Srednjim Kričkama urađeno je ulično osvijetljenje, ali su Gornje i Donje Kričke još u mraku, sa malo stanovnika. Vodovodna mreža je izgrađena 1987. godine. Do tada je korišćena voda iz bunara (gusterni), koje ima svako domaćinstvo. U Moseću, iznad Ćakića i Janjića u Donjim Kričkama, nalazi se veliki rezervoar za kišnicu (gusterna), sa slivnikom prečnika 60 metara, čiju izgradnju je 1920-ih lično finansirao kralj Aleksandar I Karađorđević. Telefon je uveden 1989. godine.
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Kričke su saobraćajno dobro povezane sa okolinom, pošto se nalaze na državnom putu Drniš – Split, asfaltiranom početkom 1970-ih godina. Put se pruža paralelno sa selom, čitavom njegovom dužinom. Od njega se odvajaju puteljci prema kućama podno Moseća, a sa druge strane, prema polju, put zvani Džankovac (prema Rogi, Ozrenu i Bojčićima), Crkveni put (prema groblju sa crkvom Sv. Đurđa) i put prema Gaju. Na kraju sela se odvaja put prema Lunićima. Seoski puteljak, koji povezuje stare kuće, mjestimično je veoma uzak, između litica i kuća. Pored sela, na njegovom početku, preko glavnog puta prelazi magistralna željeznička pruga od Drniša prema Šibeniku i Splitu. Izgrađena je 1877. godine.
Kultura, obrazovanje i sport[uredi | uredi izvor]
Prva škola u Kričkama je osnovana davne 1867. godine. Od 1974. do rata 1990-ih bila je aktivna osnovna škola "Bude Borjan" u Srednjim Kričkama. Ranije je škola bila u Donjim Kričkama, kod unijatske crkve, u župnoj kući, a prije nje u Romića kući, na rubu Donjih Kričaka.
Kričke su takođe imale istoimeni fudbalski klub, koji je osnovan 1973. godine. „NK Kričke“ je imao svoje igralište u Gornjim Kričkama (na Gaju). Klub se takmičio u sjevernoj grupi Dalmatinske lige. Tokom 1980-ih je promijenio ime u „NK Čikola“. Od zadnjeg rata, klub više ne postoji.
U sklopu kompleksa na Gaju je postojao i disko-klub, u kojem su 1980-ih gostovali poznatiji pjevači. Bio je popularno mjesto izlaska za mlade u široj okolini Kričaka. U posljednjem ratu je bio svojevrsna baza snaga UN stacioniranim u tom kraju. Kompleks se sada koristi za „Županijsku izložbu stoke i stočnih proizvoda Kričke-Drniš“, koja se održava svake godine, počevši od 2006. godine.
U Kričkama je nakon Drugog svjetskog rata bila pokrenuta izgradnja velikog doma, koji nikad nije dovršen kako bi služio namjeni.[3]
Crkve[uredi | uredi izvor]
- Pravoslavna crkva Svetog Georgija (Đurđa) u Donjim Kričkama. Prema podacima Srpske pravoslavne crkve, izgrađena je 1744. godine, ali u više izvora se spominje njeno postojanje još ranije (1727—1738. godine). Crkva je od kamena, malih dimenzija sa zvonikom iznad ulaza. Obnavljana je 1931. i 1987. godine. Crkva sa grobljem se nalazi na južnoj strani Đurđeve glavice, uzvišenja u polju. Nije vidljiva iz daljine, zato što se nalazi u šumarku čempresa i borova.
- Unijatska crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Donjim Kričkama. Izgrađena je 1835. godine, državnim novcem, zajedno sa crkvom u Baljcima, po identičnim nacrtima. Crkva je ogromnih dimenzija. U narodu je poznata kao „Roga“, zbog dva velika zvonika. Devastirana je u Drugom svjetskom ratu, a kasnije i spaljena udarom groma. U zadnjem ratu su joj minirani zvonici. Planira se njena potpuna rekonstrukcija. Nalazi se u polju, uz put Džankovac, gdje je i stara škola (nekadašnja unijatska župna kuća).
- Rimokatolička crkva Kraljice Mira u Srednjim Kričkama. Izgrađena je 1990. godine pored glavnog puta, a minirana je 2 godine kasnije u ratu. Prvobitna crkva je imala izdvojen zvonik, visok 18 metara. Poslije rata je na njenim temeljima podignuta veća crkva, drugačijeg oblika i žute boje.
- Pravoslavna kapela Svete Nedjelje u Gornjim Kričkama. Izgrađena je 1971. godine u zaselku Kunci, kod glavnog puta.
Prezimena[uredi | uredi izvor]
Prezimena u Donjim Kričkama[uredi | uredi izvor]
Prezimena u Srednjim Kričkama[uredi | uredi izvor]
Prezimena u Gornjim Kričkama[uredi | uredi izvor]
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
Simo Matavulj je napisao pripovijetku Pilipenda inspirisan događajima vezanim za unijaćenje u Kričkama. Radnja pripovijetke se odvija 1843. godine u selu K., razasutom na rubu Petrovog polja, ispod brežuljaka, naseljenom samo pravoslavcima, gdje se upravo gradi velika unijatska crkva na kraju sela, dok se mala pravoslavna nalazi u seoskom centru, među kućama. Ovaj cjelokupan opis ne odgovara nijednom selu u Petrovom polju, tako da je to konstrukcija pisca, kao i likovi u djelu. Međutim, selo K., razasuto na rubu polja, mala pravoslavna i ogromna unijatska crkva, podudara se samo sa Kričkama. Godina dešavanja tj. gradnje unijatske crkve, vjerska struktura sela i položaj jedne i druge crkve, ne odgovaraju stvarnosti.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. 2011. Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
- ^ Zrnić, Slobodan (2021). Kričke u Dalmaciji, monografija naselja. Beograd: KIZ centar. str. 186. ISBN 978-86-81287-97-2.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dušan Rašković i Slavko Zorica — „Drniška Krajina“, Beograd — Drniš 1994.
- Nikodim Milaš — „Pravoslavna Dalmacija“, Zadar 1901.
- CD-rom: „Naselja i stanovništvo RH od 1857-2001. godine“, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Hrvatske, Zagreb, 2005.
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- http://www.maplandia.com/croatia/sibenik/kricke/
- http://www.eparhija-dalmatinska.hr/Parohija-Kricke-L.htm
- Tromeđa: Kričke Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. novembar 2021) (jezik: srpski)
- Simo Matavulj: Pripovetke
